Armand-Jean du Plessis de Richelieu (ur.
9 września
1585
w
Paryżu
, zm.
4 grudnia
1642
tamże) – francuski
książę
,
kardynał
, pierwszy premier Francji[1].
Życie i działalność
Ojcem Armanda był Franciszek du Plessis, szlachcic ze zubożałej rodziny, który wzbogacił się dzięki małżeństwu z Zuzanną La Porte, córką
paryskiego
adwokata prowadzącego interesy
Zakonu Maltańskiego
. Mieli piątkę dzieci - trzech synów (Armand-Jean był z nich najmłodszy) i dwie córki. Nie wiadomo dokładnie, gdzie urodził się przyszły kardynał. Sam twierdził, że jest rodowitym paryżaninem. Inni zapewniali, że przyszedł na świat w rodzinnych dobrach w
Richelieu
. Wiadomo tylko, że poród był bardzo ciężki, a zarówno matka, jak i syn, byli bliscy śmierci. Został ochrzczony w paryskim kościele św. Eustachego, a imię otrzymał po swoim ojcu chrzestnym, marszałku Armandzie de Biron.
W
1606
został mianowany przez
Henryka IV
biskupem
Luçon
(
sakrę
otrzymał
17 kwietnia
1607
). W
1622
papież
Grzegorz XV
mianował go kardynałem. W
1624
powołany przez
Ludwika XIII
na pierwszego ministra. Wprowadził szereg reform m.in. zmierzających do osłabienia pozycji arystokracji. W 1630 r. zabronił arystokratom działalności handlowej, wkrótce potem zakazał im prowadzenia prywatnych wojen oraz posiadania zamków warownych (istniejące miały zostać wykupione). W latach
1625
-
1628
prowadził wojnę z
hugenotami
, jedną z głównych sił przeciwnych królowi. W
1629
wydał
edykt
łaski nakazujący hugenotom zrezygnowanie z samodzielności politycznej oraz oddania twierdz. Powołał do życia gazetę jako propagandę.
W
1635
założył
Akademię Francuską
, której zadaniem było stworzenie literackiego języka francuskiego. Rozbudował armię i flotę. Podjął politykę podbojów kontynentalnych, współzawodnicząc z
Anglią
. Chciał osłabić
Habsburgów
, więc utrzymywał dobre kontakty z
Turcją
.
Wprowadził Francję do koalicji protestanckiej, w której skład wchodziły:
Anglia
,
Holandia
,
Dania
oraz
Szwecja
, tuż przed
wojną trzydziestoletnią
(
1618
-
1648
). W czasie tej wojny wsparł finansowo Szwedów, walczących na terenie Niemiec, podwyższając podatki, co doprowadziło do powstania szlachty i chłopów, zwanego
Frondą
od nazwy dziecinnej procy.
W
1641
zawiązano przeciw niemu spisek, na czele którego stanęli
Gaston, książę Orleanu
, François de Thou i
markiz Cinq-Mars
- faworyt Ludwika XIII, syn długoletniego przyjaciela Richelieu. Kardynał sam przedstawił młodego markiza królowi, sądząc że takiego faworyta będzie mógł z łatwością kontrolować. Pomylił się, ale spisek i tak został wykryty oraz uniemożliwiony. Cinq-Mars został ścięty, a Gaston Orleański opuścił Francję.
Richelieu umarł w
1642
i pozostawił
testament
w którym tłumaczył swoje postępowanie. Jest w nim m.in. napisane, że: chciał żeby
Ludwik XIII
był najwyższym władcą, przywrócić granice starożytnej Galii, żeby ludzie czuli przed królem respekt. Aby najważniejszy był król, a dopiero potem państwo, czyli chciał wprowadzenia
absolutyzmu
. Po nim funkcję pierwszego ministra Francji objął rekomendowany przez niego
kardynał
Jules Mazarin
.
Mówiono, że nienawidził żony swojego władcy,
Anny Austriaczki
. Podobno prześladował ją ze wszystkich sił, bo kiedyś nie chciała obdarzyć go uczuciami. Za życia był znienawidzony przez Francuzów, ponoć nawet przez samego króla, swego pana. Doceniono go dopiero po śmierci. Za czasów Mazariniego wspominano go jako najlepszego ministra w historii Francji. Wiele zawdzięczał
Marii Medycejskiej
, matce Ludwika XIII, która w czasie swej regencji powierzyła mu najważniejsze funkcje państwowe.
Richelieu został pochowany w kaplicy
Sorbony
.
Richelieu w literaturze
Gdy
Aleksander Dumas
zrobił go jednym z głównym bohaterów powieści "
Trzej muszkieterowie
", opisał go jako
męża stanu
,
makiawelicznego
i oddanego swej służbie w rządzie. Na tej podstawie popularna tradycja przekazuje jego obraz jako osoby niemal złowrogiej.
Richelieu ceniony jest jednak jako ten, który złamał potęgę
hugenotów
(państwo w państwie) po ich pokonaniu w rezultacie wojny, gdy nie zagrażali już jego polityce, przyznał im wolność wyznania specjalnym edyktem. Niewątpliwie złamał potęgę arystokracji: burzył zamki opornych, konfiskował dobra, ścinał tych, którzy spiskowali.
Richelieu był
merkantylistą
; ograniczył import, chronił i popierał przemysł francuski, rozbudował flotę. Dbał także o rozwój nauki - założył
Akademię Francuską
. W polityce zagranicznej wyniósł Francję do pozycji mocarstwowej.
Literatura
- Jan Baszkiewicz, Richelieu, Warszawa 1984 (Cykl: Biografie Sławnych Ludzi).
- Francois Bluche, Richelieu , (Cykl:Biografie Znane i Nieznane)
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Gilibert de Merlhiac, Essai comparatif entre le cardinal-duc de Richelieu, premier ministre de Louis XIII, roi de France, et M. William Pitt, premier ministre de George III, roi de la Grande-Bretagne, 1816, str. 39-40 (zob.
books.google.com
).
- ↑ Richelieu uważany jest za pierwszego "premiera" Francji, mimo, że za jego czasów funkcja ta nie istniała jeszcze w obecnej formie. Przed nim, analogiczne choć mniej prestiżowe stanowisko zajmował
Concino Concini
(zob. Musée des familles: lectures du soir, Volume 13 Éditeur, Bureaux du Musée des Familles, 1846,
str. 323
).