Ekspresjonizm (sztuka)
Ekspresjonizm (sztuka)August Macke, Drzewo na polu zboża (1907) Ekspresjonizm – terminu tego po raz pierwszy użył dla oznaczenia swojej sztuki francuski malarz J. A. Hervè w 1901 roku nadając tę nazwę cyklowi swoich obrazów wystawionych w
Salonie Niezależnych
. Kierunek w sztuce rozwinął się na dobre na początku XX w. w
Niemczech
, ale korzeniami sięga do eksperymentów artystycznych wielkich twórców schyłku XIX w.:
Vincenta van Gogha
,
Edwarda Muncha
,
Jamesa Ensora
i
Paula Gauguina
, których można określić jako prekursorów ekspresjonizmu. Ekspresja (łac. exprimere - wyrażać) to wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki. "Dzieło ekspresyjne" i "ekspresjonistyczne" to dwa osobne pojęcia. Po raz pierwszy w roku
1911
autor książki "Abstraktion und Einfühlung" Wilhelm Worringer w studium o malarstwie na łamach czasopisma "
Der Sturm
" wspomniał 'paryskich syntetystów i ekspresjonistów
Cézanne'a
,
Van Gogha
i
Matisse'a'
. W roku
1912
nazwą tą określano wystawiającą w galerii Der Sturm grupę "Der Blaue Reiter". Cechy charakterystyczne to deformacja i ostro zamalowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się
naturalizmowi
i
mieszczaństwu
. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw. Postawa wobec rzeczywistościKonieczna jest "odnowa sztuk" (dzięki deformacji konkretnej rzeczywistości przedstawianej w dziełach uzyskuje się obraz realności "bardziej ludzkiej", co prowadzić ma do moralnej odnowy ludzkości)
Franz Marc
: Nowe pokolenie nie chce (i nie może) żyć równie beztrosko, co poprzednicy, nie wiąże się z tym jednak pogarda dla przeszłości. Świat zmienił się całkowicie i artyści, aby pozostać aktualni wobec rzeczywistości, muszą "przeciąć pępowinę łączącą ich z przeszłością". "Świat rodzi nowe czasy. Nie wiemy tylko, czy nadszedł już czas odrzucenia starego świata. (...) Oto niepokojące pytanie naszych czasów". Poczucie kryzysu: - niepokój, nieprzystosowanie, zaburzenia nerwicowe,
apokaliptyczne
zagrożenie
- przyspieszona
industrializacja
w
Niemczech
zachwiała porządek moralny, doprowadziła do rozluźnienia więzów międzyludzkich, przyspieszyła "zabójczo" rytm życia, przyczyniła się do pojawienia się różnych uzależnień
- rzeczywistość okazała się "miażdżącą machiną" dla żyjącej w niej jednostki, dlatego należy ją zniszczyć (zdeformować)
- pogłębianie się przepaści między pokoleniami (częste motywy walki ojca z synem), należy ją zniszczyć (zdeformować)
- gloryfikacja buntu przeciw wszystkim symbolom ustalonego porządku (rodzina, profesorowie, władza państwowa, armia) + solidarność z żyjącymi na marginesie społeczeństwa (biedacy, prostytutki, szaleńcy, młodzież)
I wojna światowa
: - oczekiwanie na odnowienie świata po katastrofie wojny – ma się to dokonać nie przez reformy społeczne, ale przez wewnętrzną odnowę każdego człowieka: przez wyrzeczenia, do doskonałości.
- wywołała tendencje
pacyfistyczne
i oczekiwanie na "nowego człowieka"
Zaangażowanie polityczne: - głównie w ruchach
komunistycznych
(Herbert Kühn:
socjalizm
, tak jak ekspresjonizm występuje przeciw intelektualnemu barbarzyństwu, maszynie i
centralizacji
, broni natomiast ducha, Boga i człowieczeństwa w człowieku)
- Yvan Goll: "Ekspresjonizm to pierwiastek intelektualny walczący ze światem potęgi materialnej, bunt sumienia przeciw posłuszeństwu, krzyk serca przeciw masakrze i milczeniu uciśnionych".
Koncepcja artystyczna- protest przeciw naturalizmowi i
impresjonizmowi
(kopiowaniu rzeczywistości), także tendencjom
konstruktywistycznym
sztuki Cezanne'a w imię skrajnego
subiektywizmu
w odczuciach i sposobach ich artystycznego wyrazu
- Herwarth Warden: "Malarz przedstawia to, co postrzega w najgłębszych warstwach swej świadomości, wyraża samego siebie, przemijająca rzeczywistość jest dlań jedynie symbolem, angażuje w ów proces samego siebie: to, co świat zewnętrzny zapisuje w jego świadomości, on z kolei wyraża od wewnątrz".
- odzwierciedlanie głębokiej jaźni artysty
- Herbert Kühn: "W przypadku ekspresjonizmu, między tym, co ma być przedstawione, a samym przedmiotem istnieje głęboka przepaść. Przedstawiony przedmiot nie jest prostą projekcją tego, co prezentuje, lecz zaproszeniem do zrozumienia tego, co rzeczywiście przedstawia. To, co ma być przedstawione, rozpoczyna się niejako poza samym obrazem."
- uwolnienie od wszystkiego, co narzuca zewnętrzna rzeczywistość i zrekonstruowanie jej
- nawiązania do
filozofii
Nietzschego
(indywidualizm),
Schopenhauera
(pesymizm),
Bergsona
(duża rola intuicji)
Środki formalne- stosowanie sugestywnego koloru, często w
kontrastowych
(
dysonansowych
) zestawieniach, użycie aktywnych
faktur
, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji i koła lapidarność formy, deformacja uwypuklająca brzydotę (antyestetyzm)
- niekiedy ważniejsza forma niż treść obrazu
- pismo "Die Weissen Blätter": "Koncentracja, oszczędność, ogromna siła, starannie skomponowana forma, patos wyrażający wewnętrzne napięcie".
- egzaltacja, deformacja, paroksyzm
Grupy, artyści, pisma-
1927
Herwarth Walden w "Der Sturm" ustalił chronologię historyczną:
Oskar Kokoschka
,
futuryści
, zwłaszcza
Boccioni
,
Rosjanie
Kandinsky
i
Chagall
, Niemcy
Franz Marc
i
August Macke
,
Szwajcar
Paul Klee
,
Francuzi
Albert Gleizes, Robert Delaunay i Fernand Leger, Szwed
Carl Fredrik Hill
. -
1905
Drezno
: powstała spokrewniona z
fowizmem
grupa "Die Brücke"
- pomysł założenia wyszedł od studenta architektury
Ernsta Ludwiga Kirchnera
, pierwszymi członkami byli jego przyjaciele: Fritz Bleyl, Erach Heckel i
Karl Schmidt-Rottluff
(później:
Emil Nolde
,
Max Pechstein
,
Otto Mueller
).
- malarze powoływali się na Gaugina i Van Gogha (tj. preekspresjoniści), ale głównie ze względów "duchowych"
- poszukiwanie ukrytej obecności natury, stosowanie przejaskrawienia i brutalności
- operowanie dużymi, niezróżnicowanymi płaszczyznami barwnymi, mocnym konturem
- akty w plenerze (jako utopia wolnego od cywilizacji organicznego bytowania) oraz motywy wielkomiejskie (nocne lokale, cyrki, ulica)
- Kirchner: najsilniej indywidualny charakter twórczości, czerpał z
neoimpresjonistów
, Van Gogha, Muncha, inspiracje kulturami prymitywnymi (na przykład
polinezyjską
) i niemieckim
średniowieczem
- członkowie grupy zyskali w większości uznanie, Otto Mueller został profesorem Akademii Wrocławskiej, Pechstein – członkiem Pruessische Akademie der Künste, podobnie Kirchner i Schmidt-Rottluff. Pozycje utracili w
1933
, pod dojściu
Hitlera
do władzy.
- obrazy:
- Kirchner: "Dziewczyna z japońską parasolką", "Woltyżerka", "Poranek nad jeziorem", "Sanki na śniegu"
- Heckel: "Przejrzysty dzień", "Leżąca kobieta", "Białe konie cyrkowe"
- Schmidt-Rottluff: "Przerwa w atelier", "Faryzeusze", "Latarnie nad Bałtykiem", "Pejzaż morski"
- Nolde: "Pokłon trzech króli", "Taniec przed złotym cielcem", "Panny mądre i głupie", "Ostatnie wieczerza"
- Pechstein: "Wazon z kwiatami i 2 akty", "Dwa akty", "W lesie"
- Mueller: "Dwie kobiety wśród trzcin"
Grupa rozpadła się w
1911
, a oficjalnie zakończyła działalność
1913
. - k. 1911
Monachium
, wokół
Wasilija Kandinskiego
i Franza Marca – "Der Blaue Reiter"
- związek z filozofiami egzotycznymi, "powrót do źródeł", prymitywizm
- Wasilij Kandinski: "über der Geistige In der Kunst" ("O duchowości w sztuce"), zerwanie z naturą prowadzące do dekoracyjności
- obrazy:
- Franz Marc: "Walczące formy", "Wieża niebieskich koni", "Niebieski koń"
- August Macke: "Pani w zielonym żakiecie", "Dziewczęta pod drzewami", "Port w Tunezji"
- Kandinski: "Kościół w Murnau", "Senna improwizacja"
- grupa rozpadła się w
1914
z powodu śmierci Macke i Marca na froncie I wojny światowej i wyjazdu Kandinskiego z Niemiec
- Paul Klee, ur. k.
Berna
, ekspresjonistyczną działalność art. prowadził w Monachium
- swoje malowanie określał mianem "improwizacji psychicznej"
- obrazy malowane nerwowymi i gorączkowymi pociągnięciami pędzla
- spotkania z
Alfredem Kubinem
,
Schiele'em
, Kandinskim, Markiem – pracował nad kolorem
-
1920
-
1930
pracował jako wykładowca w
Bauhausie
- obrazy: "Fen w ogrodzie Marca", "Domy w Saint-Germain",
Inni w Niemczech: Aleksiej Jawlensky, Max Beckmann,
Lovis Corinth
Ekspresjonizm w
Austrii
Przedstawiciele austriackiego ekspresjonizmu: -
Oskar Kokoschka
- wpływ sztuki Wschodu i Klimta
- sztuki teatralne: "Die träumende Knaben" (Marzący chłopcy) i "Mörder, Hoffnung der Frauen" (Morderca, nadzieja kobiet)
-
1910
– współpracuje z "Der Sturm"
- brał udział w I wojnie światowej
-
Egon Schiele
- popierany przez Klimta
- twórczość to głównie autoportrety, kontrowersyjny (wyrok więzienia za "rozpowszechnianie pornografii")
- zmarł w roku
1918
w wieku 28 lat, w czasie epidemii grypy
-
3 marca
1910 pierwszy numer "Der Sturm", założony przez Herwartha Waldena
- prezentacja nurtów awangardowych: futuryzmu,
kubizmu
- inicjowanie dyskusji na tematy estetyczne
- pisali do niego Franz Marc,
Hans Arp
i Kandinski oraz cudzoziemcy, m.in.
Apollinaire
, Leger, Marinetti, Delaunay
- 1912 powstała galeria malarstwa Der Sturm (odbyła się w niej m.in. 1. wystawa "Der Blaue Reiter")
- 1911 powstaje konkurencyjna do "Der Sturm" – "Die Aktion"
- wydawca: Franz Pfemfert określił Die Aktion jako tygodnik polityczno-literacki
- głównym celem jest zwalczenie wszystkiego, co jest "akulturą" (barbarzyństwem)
Ekspresjonizm w
Polsce
W październiku
1917
Jerzy Hulewicz
założył w Poznaniu dwutygodnik literacko-artystyczny „
Zdrój
”. Czasopismu patronował
Stanisław Przybyszewski
. Pierwszy numer utrzymany był w duchu modernistycznym, następne jednak związane były z ekspresjonizmem. W 1918 roku wokół czasopisma powstała awangardowa grupa artystyczna
BUNT
. Należeli do niej m.in. malarze i graficy: Jerzy Hulewicz, Małgorzata Kubicka,
Stanisław Kubicki
, Stefan Najgrakowski,
Jan Panieński
, Władysław Skotarek, Stefan Szmaj,
Jan Jerzy Wroniecki
, rzeźbiarz
August Zamoyski
oraz główni teoretycy grupy: Adam Boderski i Jan Stur. Blisko związana była z działalnością grupy
Stanisława Przybyszewska
, córka Stanisława Przybyszewskiego. Artyści BUNTU działali na styku dwóch kultur: polskiej i niemieckiej, współpracowali z awangardowymi środowiskami Berlina i Monachium, szczególnie z berlińską galerią „Die Aktion”, grupami „Die Brücke” i „Der Blaue Reiter” z
Wassilim Kandinskim
. Pierwsza wystawa Buntu odbyła się w kwietniu
1918
roku w Poznaniu. Wziął w niej udział Jerzy Hulewicz, Małgorzata Kubicka, Stanisław Kubicki, Władysław Skotarek, Stefan Szmaj, Jan Jerzy Wroniecki, August Zamoyski. Wystawie towarzyszył specjalny zeszyt „Zdroju” zawierający manifest grupy, w którym proponowano rewolucyjne zmiany w zakresie formy i teorii sztuki. W emocjonalnej sztuce ekspresjonizmu znajdowali formę protestu przeciwko sztuce naturalistycznej i impresjonistycznej. Środkiem artystycznego wyrazu, jaki sobie upodobali obok malarstwa była, na wzór niemieckich ekspresjonistów, grafika, a zwłaszcza
drzeworyt
i
linoryt
. Grupa rozpadła się w
1920
roku[1]. Jedną z przyczyn jej krótkiego trwania były narastające różnice stanowisk i wizji, silnie zarysowane indywidualności poszczególnych twórców. Kres ekspresjonizmu- sytuacja ekonomiczna po
I wojnie światowej
:
- kryzys,
inflacja
, nędza
- niemożność kontynuowania pracy twórczej z powodu braku środków do życia
- zmieniła się sytuacja społeczna i oczekiwania wobec sztuki:
- Ludwig Meidner: "To, czego potrzebujemy, to fanatyczny, płomienny naturalizm, wiarygodność żarliwa, odważna i bezpośrednia."
- poniesiona klęska w wojnie, odprężenie po niej ⇒ ruchem bardziej odpowiadającym ówczesnym nastrojom stał się
dadaizm
- władza
Hitlera
i jego nienawiść do sztuki
awangardowej
, 1937 Monachium – wystawa "sztuki wynaturzonej."
Przypisy- ↑ Słownik literatury polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 1220.
Bibliografia- Ashley Bassie, Ekspresjonizm, Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk - Inwestycje, Warszawa, 2006
- Mieczysław Porębski, Dzieje sztuki w zarysie. Wiek XIX i XX, tom 3, Arkady, Warszawa 1988
- Lionel Richard, Encyklopedia Ekspresjonizmu, WAiF, PWN, Warszawa 1996
- Stanisław Stopczyk, Ekspresjonizm, Krajowa Agencja Wydawnicza, seria ABC Malarstwo Polskie, 1987
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Ekspresjonizm (sztuka)":
Linz
...
Sztuka
...
Antanas Smetona
...
Ewangeliści
...
Chronologia powstawania dzieł Williama Szekspira
...
David Garrick
...
Sztych
...
Aleksandr Suworow
...
Jarząb pospolity
...
Ajschylos
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Ekspresjonizm (sztuka)":
206 Kultura, nauka i sztuka okresu międzywojennego (plansza 3)
...
012. Islam (plansza 12)
...
010c. Rzym (plansza 3)
...
|