Dundee |
Państwo
|
Wielka Brytania
|
Kraj
|
Szkocja
|
Hrabstwo
|
Dundee
|
Powierzchnia
| 67,3
km²
|
Położenie | 56° 27' 51 ''
N
2° 58' 13''
W
|
Ludność (2006) •
liczba ludności
•
gęstość
| 143 090[1] 2 126 os./km² |
Nr kierunkowy
| 01382 |
Kod pocztowy
| DD1-DD6 |
Podział miasta | 30 dzielnic: Ardler, Balgay, Balgillo, Balgowan, Barnhill, Blackness, Broughty Ferry, Camperdown, Charleston, City Centre, Claverhouse, Craigiebank, Douglas, Fairmuir, Fintry, Gowrie Park, Hilltown, Kirkton, Law, Lochee, Logie, Menzieshill, Ninewells, Pitkerro, St Marys, Stobswell, Strathmartine, West End, Woodside, Whitfield |
Miasta partnerskie
|
Orlean
,
Zadar
,
Würzburg
,
Alexandria
,
Nablus
,
Dubaj
|
Położenie na mapie Szkocji |
|
Dundee (
w szkockim gaelickim
Dùn Dèagh) jest czwartym co do wielkości
miastem
Szkocji
. Leży na północnym brzegu ujścia rzeki
Tay
(zatoka
Firth of Tay
, na wschodnim wybrzeżu Szkocji, nad
Morzem Północnym
).
Historia miasta początkami sięga
epoki żelaza
i wiąże się z ludem
Piktów
. W średniowieczu było ono miejscem wielu wydarzeń o znaczeniu historycznym. Podczas
rewolucji przemysłowej
rozwinął się tu przemysł
jutowy
, Dundee zasłynęło wówczas również z dziennikarstwa oraz dżemu pomarańczowego, produkowanego tu na skalę przemysłową. Dzięki temu zyskało przydomek miasta juty, dżemu i dziennikarstwa.
Dundee liczy 143090 mieszkańców. Wraz z dzielnicami:
Monifieth
, Birkhill i Invergowrie tworzy aglomerację liczącą około 170 000 mieszkańców. Największą liczbę mieszkańców odnotowano na początku
1970
r. (prawie 200 000). Później populacja malała, głównie z powodu
migracji ludności
oraz zmiany granic administracyjnych w latach
70.
i
80. XX wieku
, kiedy to utraciło część
przedmieść
na rzecz otaczających je jednostek terytorialnych.
Dundee znane jest jako miasto Discovery, gdyż to właśnie stąd wyruszyło wiele wypraw badawczych, m.in. na statku
RRS Discovery
Roberta Scotta
, który eksponowany jest obecnie w tutejszym muzeum. W latach 80. rozwinął się tu przemysł biomedyczny i technologiczny. W Dundee znajdują się dwa uniwersytety: Uniwersytet Dundee i Uniwersytet Abertay Dundee. Swoją siedzibę ma tutaj Szkocki Teatr Tańca, mieszczący się w miejskim Dundee Repertory Theatre. W Caird Hall regularnie koncertuje Królewska Szkocka Orkiestra Narodowa.
5 marca
2004
r. Dundee otrzymało status Fairtrade City[2].
Historia
Wishart Arch – jedyna ocalała do dziś część murów miasta
Nie jest znana data założenia pierwszej osady na miejscu obecnego Dundee. Najprawdopodobniej jednak osada istniała tu na długo przed
XII
w., z którego pochodzą pierwsze wzmianki historyczne.
Gaelicka
nazwa Dundee – Dùn Dèagh – włącza w nazwę miasta człon dùn – fort – odnosząc się najprawdopodobniej do fortu, którego ślady przetrwały na wzgórzu
Dundee Law
. Dokładne znaczenie słowa Dundee jest nieznane, chociaż sugerowano, że może oznaczać fort ognia, nawiązując do ognisk na wzgórzu, zapalanych jako ostrzeżenie dla żeglarzy. Inne znaczenia to Fort Boga oraz Fort Tay.
W
1191
r. miastu nadano prawa i tytuł miasta królewskiego (royal burgh), z czego można wnosić, że już wtedy istniała tu duża osada o większym znaczeniu[3]. Prawa miejskie odebrał Dundee
Edward I Długonogi
, lecz już w
1327
Robert Bruce
przywrócił je i nadał miastu nowe prawa. W
1545
r. Dundee otoczono murem i ufortyfikowano z powodu działań wojennych znanych jako rough wooing. W lipcu
1547
znaczna część miasta została zniszczona przez ciężki ostrzał artyleryjski
Anglików
. W
1645
podczas
I angielskiej wojny domowej
, Dundee znów było oblężone, tym razem przez
rojalistę
Jamesa Grahama, 1 Markiza Montrose[3]. W
1651
, w trakcie
III angielskiej wojny domowej
, zostało najechane przez
generała Moncka
, dowódcę sił
Olivera Cromwella
w Szkocji. Podczas najazdu żołnierze angielscy zniszczyły dużą część miasta oraz zabili wielu jego mieszkańców. Później Dundee było miejscem wczesnego
powstania
Jakobitów
. Gdy przywódca powstańców – John Graham, 1 Wicehrabia Dundee wzniósł sztandar
Stuartów
na wzgórzu
Dundee Law
na znak poparcia dla
Jakuba VII (Jakuba II Stuarta)
, po swym zwycięstwie, zyskał sobie przydomek Bonnie Dundee[4].
Dundee bardzo rozwinęło się (także powierzchniowo) w czasie
rewolucji przemysłowej
, głównie dzięki przemysłowi jutowemu[5]. Pod koniec
XIX
wieku, większość robotników zatrudniona była w zakładach przemysłu jutowego oraz jemu pokrewnych. Położenie Dundee przy dużym ujściu rzeki pozwoliło na łatwy import juty z
subkontynentu indyjskiego
oraz rozwój przetwórstwa tłuszczu wielorybiego — potrzebnego w procesie przetwarzania juty — pozyskiwanego przez, miejski przemysł
wielorybniczy
. Przemysł jutowy zaczął tracić na znaczeniu w
XX
w., gdy produkcja tkanin stała się tańsza na subkontynencie Indyjskim. W latach siedemdziesiątych zamknięto ostatni zakład przemysłu jutowego w mieście.
Oprócz juty Dundee znane jest z dżemu i dziennikarstwa. Stworzenie receptury
marmolady
z owoców cytrusowych (głównie z pomarańczy) przypisuje się Janet Keiller w
1797
roku (chociaż znaleziono podobne przepisy pochodzące już z
XVI
w.). Dzięki masowej produkcji i światowemu eksportowi dżem Keiller stał się znaną marką. W produkcji dżemu nie zatrudniano jednak tak wielu ludzi jak w przemyśle jutowym[6]. Od tego czasu dżem pomarańczowy zaczęły wytwarzać większe przedsiębiorstwa, lecz słoiczki z oryginalnym dżemem Keiller są nadal szeroko dostępne na rynku. "Dziennikarstwo" odnosi się do wydawcy – firmy DC Thomson & Co. – założonej w mieście w
1905
r., która po służbie zdrowia i przemyśle wypoczynkowym pozostaje największym pracodawcą[7][8]. Firma wydaje różnego rodzaju gazety, komiksy dziecięce i magazyny. Wśród nich są m.in. The Sunday Post, The Courier, Shout oraz publikacje dla dzieci: The Beano i The Dandy.
W
XIX w.
w Dundee rozwinął się przemysł morski i stoczniowy. W latach
1871
-
1981
wybudowano tu 2000 statków, w tym antarktyczny statek badawczy wykorzystany przez
Roberta Falcona Scotta
–
RRS Discovery
. Statek ten możemy zobaczyć w Discovery Point, a w wiktoriańskim zakładzie konstrukcji stalowo-ramowych, gdzie zbudowano silnik RRS Discovery, mieści się obecnie największa księgarnia w mieście[9]. Zapotrzebowanie zakładów jutowych na olej wielorybi stymulowało istnienie dość dużego przemysłu wielorybniczego. Wyspa Dundee na Antarktyce zawdzięcza nazwę wyprawie wielorybniczej Dundee, podczas której w
1892
została odkryta. Wypraw wielorybniczych zaprzestano w roku
1912
, a budowy statków – w
1981
[10]. Pierwszy most kolejowy na rzece Tay zbudował u jej ujścia Thomas Bouch. Otwarto go w
1879
i stanowił wtedy najdłuższy most kolejowy na świecie. Niecały rok później, w czasie
sztormu
, most zawalił się pod ciężarem pociągu pełnego pasażerów. Zdarzenie to zwane jest katastrofą mostu na rzece Tay. Żaden z pasażerów nie przeżył[11].
Władze i polityka
Tayside House – obecna siedziba Urzędu Miasta Dundee
W roku
1191
Dundee po raz pierwszy otrzymało tytuł miasta królewskiego (royal burgh), a w
1996
zostało
jednolitą jednostką administracyjną
na mocy Local Government etc. (Scotland) Act 1994[12], który nadał mu jednostopniową władzę samorządową, sprawowaną przez Urząd Miasta Dundee.
Miasto ma dwa motta — Dei Donum (
łac.
: Dar Boga) i Prudentia et Candore (Z rozwagą i czystością)[13], chociaż zwykle tylko ostatnia jest używana do celów reprezentacyjnych miasta. Dundee reprezentowane jest zarówno w
Izbie Gmin
jak i w
szkockim parlamencie
. Jeśli chodzi o wybory do
Parlamentu Europejskiego
, Dundee należy do szkockiego okręgu wyborczego w Unii.
Władze lokalne
Dundee jest jedną z 32
jednostek administracyjnych Szkocji
[12], reprezentowaną przez Radę Miasta Dundee (Urząd Miasta), składającą się z 29 wybieranych radnych. Poprzednio miasto było hrabstwem miejskim, jednak obecnie stanowi dystrykt w regionie Tayside. Sesje Rady Miasta odbywają się w City Chambers, otwartych w
1933
przy City Square. Reprezentujący miasto i przewodniczący Rady ma tytuł Lord Provost, a jego funkcja jest podobna do funkcji
burmistrza
w innych miastach. Zarząd Rady ma siedzibę w Tayside House na brzegu rzeki
Tay
, jednak ostatnio rada ogłosiła zamiar jego rozbiórki i przeniesienia się do nowych zabudowań (Dundee House) na ulicy North Lindsay[14]. Rada była kierowana przez koalicję mniejszościową
partii laburzystów
i
liberalnych demokratów
– 12 radnych, z pomocą
Partii Konserwatywnej
mającej 5 radnych. Chociaż
Szkocka Partia Narodowa
miała najwięcej radnych – 11[15][16]. Wybory do Rady odbywają się co cztery lata (ostatnie
3 maja
2007
). Poprzednio radni byli wybierani w jednomandatowych okręgach wg
ordynacji większościowej
. Tę sytuację zmienił Local Governance (Scotland) Act 2004 przed ostatnimi wyborami w 2007[17]. Wprowadził on 8 nowych wielomandatowych okręgów, w których wybierano 3-4 radnych
pojedynczym głosem przechodnim
, w celu uzyskania formy
ordynacji proporcjonalnej
. W wyniku wyborów, żadna partia nie uzyskała większości bezwzględnej, 13 mandatów zdobyła
Szkocka Partia Narodowa
, 10 –
laburzyści
, 3 –
Partia Konserwatywna
, 2 –
liberalni demokraci
, oraz 1 – radny niezależny.
Westminster i Holyrood
Rynek miejski w Dundee. Budynek z tyłu placu to Caird Hall, natomiast po prawej – Dundee City Chambers, miejsce zebrań Rady Miasta
W wyborach do
Izby Gmin
mającej siedzibę w
Pałacu Westminsterskim
, obszar miasta i część okręgu
Angus
podzielono na dwa brytyjskie obszary wyborcze[18]. Okręgi Dundee Wschód i Dundee Zachód reprezentowane są odpowiednio przez Stewart Hosie ze Szkockiej Partii Narodowej i Jamesa McGoverna – laburzystę.
W wyborach do
Szkockiego Parlamentu
, mieszczącego się w budynku zwanym potocznie Holyrood, obszar miasta podzielony jest na 3 okręgi wyborcze. Okręgi Dundee Wschód i Dundee Zachód do Parlamentu Szkockiego mieszczą się całkowicie w granicach miasta. Północno-wschodnie i północno-zachodnie części miasta należą do okręgu Angus w wyborach do Holyrood[18]. Wszystkie trzy okręgi są w Północno-Wschodnim Szkockim regionie wyborczym (oczywiście w ramach wyborów do Szkockiego Parlamentu). Obecnie Shona Robison (
SPN
) jest parlamentarzystą z okręgu Dundee Wschód; Joe Fitzpatrick (SPN) – z okręgu Dundee Zachód, a Andrew Welsh (SPN) – z okręgu Angus.
Współpraca międzynarodowa
Dundee utrzymuje kulturalne, ekonomiczne i naukowe kontakty z sześcioma
miastami partnerskimi
[19]:
Dodatkowo, Szkocka Episkopalna
Diecezja
Brechin (której ośrodkiem jest katedra św. Pawła w Dundee) prowadzi współpracę z diecezją
Iowa
w
Stanach Zjednoczonych
oraz z diecezją
Suazi
[20].
Geografia
Dundee leży na północnym brzegu
Firth of Tay
, blisko
Morza Północnego
. Miasto otaczają
bazaltowe
formy wulkaniczne wygasłego
wulkanu
, zwanego
Dundee Law
lub po prostu Law (174 metrów – 571 stóp)[21]. Dundee jest jedynym szkockim miastem usytuowanym na południowym stoku, co pozwala przypuszczać, że jest ono najcieplejsze i najbardziej słoneczne w Szkocji. Temperatury są tu zwykle o kilka stopni wyższe niż w Aberdeen położonym na północ od miasta czy też na wybrzeżach okolic Angus. W Dundee panują łagodniejsze zimy niż innych częściach Szkocji. Dzieje się tak dzięki ochronnemu pasmu wzgórz z tyłu miasta, często pokrytych śniegiem, podczas gdy miasto pozostaje nieośnieżone[22].
Dundee, zajmujące stosunkowo małą powierzchnię, jest najgęściej zaludnionym obszarem
Szkocji
po
Glasgow
oraz piątym w całej
Wielkiej Brytanii
. Charakteryzuje się wysoką zabudową, głównie czteropiętrowymi kamienicami w stylu wiktoriańskim, zbudowanymi z miodowego lub brązowego
piaskowca
. Zarówno centralne dzielnice miasta, jak i osiedla na jego obrzeżach pełne są wielopiętrowych bloków mieszkalnych z lat 60. Te drugie znajdują się wśród najbiedniejszych dzielnic miejskich w
Wielkiej Brytanii
. Ze wschodnią częścią miasta sąsiaduje znaczące, choć nie włączone do miasta,
przedmieście
Broughty Ferry – z klubem jachtowym, szerokim wachlarzem profesjonalnych usług oraz kosztownymi domami – są wśród nich zabytki z okresu
rewolucji przemysłowej
.
Dundee leży blisko
Perth
(20 mil) i na wschód od
Scottish Highlands
w południowej części kraju.
St Andrews
(14 mil) i
Fife
w północno-wschodniej Szkocji położone są na południe, natomiast Sidlaw Hills,
Angus Glens
i
Glamis Castle
– na północ od miasta. Nieopodal Dundee znajdują się dwa najbardziej prestiżowe szkockie pola
golfowe
, St Andrews Links i Carnoustie Golf Links. Miejscowości Invergowrie w Perthshire, Newport on Tay w
Fife
oraz
Monifieth
i Birkhill w
Angus
leżą poza granicami administracyjnymi Dundee, chociaż de facto są jego przedmieściami.
Demografia
Rdzenni mieszkańcy Dundee nazywają siebie "Dundonianami" (ang. Dundonians) i są rozpoznawani dzięki szczególnemu
akcentowi
[23], w którym najłatwiej zauważyć zamianę
monoftongu
/e/ na
dyftong
/ai/.
Duża część mieszkańców zarabia poniżej średniej krajowej lub pobiera
zasiłki socjalne
. Ponad połowa miejskich dzielnic znajduje się pośród najuboższych w Szkocji[24]. Mniej niż połowa domów w Dundee to mieszkania własnościowe, (nieznaczną) większość stanowią lokale spółdzielcze lub komunalne, chociaż daje to wyższy ułamek niż w Glasgow. Jednak mimo tych wszystkich problemów socjalnych Dundonianie nie umierają tak wcześnie jak mieszkańcy Glasgow[25]. Szczególnie wysokim wskaźnikiem
ubóstwa
charakteryzuje się dzielnica Whitfield (96% – najwyższy w Wielkiej Brytanii[26]). W Dundee odnotowano najwyższy wskaźnik
aborcji
w Szkocji w roku
2004
(24.2‰[27]) oraz najwyższy wskaźnik ciężarnych nastolatek w
Europie Zachodniej
[28] (1 na 16; średnia to 1 na 23[29]).
Populacja Dundee wzrosła znacznie na skutek
urbanizacji
podczas rewolucji przemysłowej, podobnie jak w innych brytyjskich miastach. Największy przyrost przypada w połowie dekady 1800-10 wraz z przybyciem
irlandzkich
robotników uciekających przed
Wielkim Głodem (1845-1849)
, których zachęciła
industrializacja
Dundee[30]. Miasto przyciągnęło także imigrantów z
Włoch
, uciekających przed biedą i głodem, oraz z
Polski
, szukających schronienia przed pogromami
Żydów
(XIX w.), a w XX wieku – przed
II wojną światową
. Dzisiejsze Dundee ma liczną populację
mniejszości narodowych
, wliczając trzecią co do wielkości społeczność
Azjatów
(~3 500) w Szkocji, po Glasgow i Edynburgu[31]. Dundee przyciągnęło więcej mieszkańców Europy Wschodniej niż się spodziewano, a przewiduje się, że liczba ta szybko wzrośnie o dalsze 2000
bułgarskich
imigrantów[1]. Do Dundee przyjeżdża wielu studentów (Irlandczycy i inni obywatele
EU
), którzy stanowią 14,2% liczby mieszkańców (najwyższy udział wśród czterech największych miast Szkocji[1]). Dundee ma stosunkowo wysoki stopień
recyklingu
odpadów komunalnych[32].
Gospodarka
Cox's Stack – komin dawnego zakładu jutowego Camperdown. Jego nazwa pochodzi od nazwiska barona jutowego Jamesa Cox, późniejszego Lorda Provosta Dundee
Dundee to regionalny pracodawca, ośrodek naukowy oraz najważniejsze szkockie centrum handlu po Glasgow i Edynburgu. Ponad 300 000 osób dojeżdża do centrum miasta w 30 minut, a 700 000 – w godzinę. Dundee położone jest w sercu Szkocji, godzinę drogi od Edynburga i Glasgow oraz niewiele dalej – od Aberdeen. Wielu mieszkańców
North East Fife
,
Angus
i
Perth and Kinross
dojeżdża do pracy w mieście[33]. W 2006 ludność aktywna ekonomicznie stanowiła 76,7% populacji Dundee w
wieku produkcyjnym
, z czego około 20% to studenci
studiów dziennych
. W mieście znajduje się prawie 95 000 etatów w ok. 4000 firm. Liczba miejsc pracy wzrosła o blisko 10% od roku 1996. Ostatnio i obecnie inwestycje w mieście są na rekordowym poziomie. Od 1997 Dundee stało się centrum inwestycji na kwotę sięgającą miliard funtów[34].
Pomimo rozwoju ekonomicznego udział w ogólnej liczbie ludności Dundee mieszkańców żyjących w ubóstwie, często określanych jako społecznie wykluczeni, jest – po Glasgow – największy w Szkocji. Średnie tygodniowe zarobki w lutym 2006 były równe £409 (szkocka średnia) – wzrost o 33% w stosunku do roku 1998[33].
Bezrobocie
w 2006 wynosiło około 3,8% i było wyższe niż średnia – 2,6% – w Szkocji, aczkolwiek miastu udało się obniżyć jego poziom od roku 1996 (8,6% przy średnim bezrobociu w Szkocji – 6,1%). W 2000 liczba bezrobotnych w mieście spadła poniżej 5000 osób po raz pierwszy od ponad 25 lat. Średnie ceny mieszkań w Dundee wzrosły co najmniej dwukrotnie od roku 1990 ze średniej ceny £42 475 do £102 025 w 2006[35]. Całkowita kwota przychodów ze sprzedaży mieszkań w mieście potroiła się od 1990 (£115 915 391) do 2004 (£376 999 716). Ceny domów wzrosły o ponad 15% między latami 2001–2002 i 2002–2003, a pomiędzy rokiem 2005 i 2006 – o 16,6%[35].
W ujęciu historycznym
W okresie po
II wojnie światowej
nastąpiła transformacja ekonomiczna miasta. Co prawda przemysł jutowy nadal zatrudniał 20% ogółu pracowników, ale zaczęły rozwijać się także nowe gałęzie gospodarki.
NCR Corporation
wybrała Dundee na miejsce działalności w Wielkiej Brytanii pod koniec 1945 roku[36], głównie z powodu braku zniszczeń wojennych, dobrej infrastruktury komunikacyjnej oraz wysokiej produktywności, dzięki długiemu nasłonecznieniu. Produkcja ruszyła na rok przed oficjalnym otwarciem fabryki
11 czerwca
1947
. Dwa tygodnie po obchodach 10-lecia zakładu, wyprodukowano tam 250 000. bankomat. Do lat 60. NCR stała się głównym pracodawcą, produkując
bankomaty ATM
w kilku swoich fabrykach w Dundee. Firma, znana wśród pracowników i okolicznych mieszkańców jako the Cash, udoskonaliła czytniki kart magnetycznych do
kas
i produkowała pierwsze komputery[37]. Astral, mieszczące się w Dundee przedsiębiorstwo zajmujące się produkcją i sprzedażą
chłodziarek
i
pralek
, po połączeniu z Morphy Richards rozszerzyło swą działalność, zatrudniając ponad 1000 osób[38]. Rozwój produkcji
opon
Michelin
w Dundee pomógł wchłonąć bezrobocie spowodowane spadkiem znaczenia przemysłu jutowego, szczególnie po ogłoszeniu
abolicji
kontroli handlu jutą przez Board of Trade
30 kwietnia
1969
[39].
Zatrudnienie w Dundee zmieniło się dramatycznie w latach 80. wraz ze spadkiem o blisko 10 000 liczby miejsc pracy z powodu likwidacji stoczni, zaprzestania produkcji dywanów oraz zaniku handlu jutą. Aby zwalczać rosnące bezrobocie i słabe warunki ekonomiczne, Dundee ogłoszono
strefą ekonomiczną
Enterprise Zone w styczniu
1984
. W
1983
korporacja
Timex
wyprodukowała tu pierwsze
komputery domowe
Sinclair
ZX Spectrum
. W tym samym roku firma przekroczyła limity produkcji, pomimo strajku pracowników protestujących przeciwko zwolnieniom i planom wyburzenia jednej z fabryk pod budowę
supermarketu
. Timex zamknął swój zakład w Dundee w
1993
po burzliwych, sześciomiesięcznych
strajkach
[40]. W styczniu
2007
, NCR ogłosiła plany redukcji 650 etatów w swojej fabryce Gourdie, kończąc tym samym produkcję ATM w Dundee. Teraz będzie ona używana jedynie do produkcji na małą skalę oraz wytwarzania prototypów, jednak zakład w Dundee będzie nadal spełniał funkcje:
B+R
, oprogramowania, sprzedaży i wsparcia technologicznego.
Współcześnie
Siedziba dyrekcji firmy DC Thomson & Co. w Dundee
Magdalen Green z altaną koncertową położona w dzielnicy West End
Podobnie jak w pozostałych regionach Szkocji, przemysł produkcyjny stopniowo zastępuje
gospodarka mieszana
, chociaż 13,5% zatrudnionych nadal pracuje w sektorze produkcyjnym, więcej niż średnio w Szkocji i Wielkiej Brytanii oraz ponad dwa razy więcej niż w Edynburgu, Glasgow i Aberdeen. Nowe rozwijające się branże to głównie
technologia informacyjna
(udoskonalanie oprogramowania) i
biotechnologia
wraz z handlem. Miasto posiada mały sektor finansowy, bankowy i ubezpieczeniowy, zatrudniając łącznie 11% ogółu pracowników, mniej niż 3 większe szkockie miasta, gdyż przykładowo w Edynburgu co trzeci pracownik znajduje zatrudnienie właśnie w sektorze bankowo-finansowym.
W roku
2006
, 29 firm zatrudniało 300 lub więcej pracowników (włącznie z limited companies i prywatnymi firmami):
NCR Corporation
,
Michelin
,
Tesco
, D. C. Thomson & Co, BT, SiTEL, Norwich Union, Royal Bank of Scotland, ASDA, Strathtay Scottish, Tayside Contracts, Tokheim, Scottish Citylink, W H Brown Construction, C J Lang & Son, Joinery and Timber Creations, HBOS, Debenhams, Travel Dundee,
WL Gore and Associates
, In Practice Systems, The Wood Group, Simclar, Millipore Life Sciences, Alchemy (technologie związane z
przeciwciałami
), Cypex (producent leków zawierających sztuczne enzymy odpowiedzialne za metabolizm, m.in.
cytochrom P450
, oraz inne specyfiki metaboliczne). Główni pracodawcy w sektorach państwowym i prywatnym to NHS Tayside, Uniwersytet Dundee, Policja Tayside, Dundee College, Straż Pożarna Tayside, Her Majesty's Revenue and Customs, Uniwersytet Abertay Dundee oraz Wellcome Trust.
Największymi pracodawcami w Dundee są Urząd Miasta i NHS (ang. National Health Service) – publiczna
służba zdrowia
, zatrudniając łącznie 10% siły roboczej.
Inżynieria biomedyczna
i
biotechnologia
, wliczając początkujące firmy biomedyczne mające korzenie w uniwersyteckich ośrodkach badawczych, bezpośrednio zatrudnia prawie 1000 osób, a pośrednio – 2 000[41].
Technologia informacyjna
i produkcja
oprogramowania do gier komputerowych
stały się ważnymi branżami w mieście od ponad 20 lat.
Rockstar North
, wydawca serii
Lemmings
i
Grand Theft Auto
, firma założona w Dundee jako DMA Design przez Davida Jonesa, absolwenta Uniwersytetu Abertay Dundee[42]. David Jones jest obecnie
CEO
Realtime Worlds, które wydało ostatnio (2007)
Crackdown
dla
Xbox 360
, oraz odpowiada za zatrudnienie ponad 140 osób różnej narodowości, głównie w Dundee.
Dundee kontroluje 10% brytyjskiego cyfrowego przemysłu rozrywkowego, o rocznym obrocie wynoszącym 100 milionów £[43]. Poza wyspecjalizowanymi dziedzinami
medycyny
, nauk ścisłych i technologii, proporcja "Dundonian" zatrudnionych w sektorze produkcyjnym jest wyższa niż w większych miastach Szkocji: blisko 12% pracowników. Dochód produkcyjny na 1 mieszkańca w Dundee wynosił £19 700 w 1999, natomiast w
Glasgow
– £16 700[44]. Wskaźnik upadłości w biznesie w Dundee jest niższy niż w innych szkockich miastach, jedynie 2,3% wszystkich likwidacji firm w Szkocji, w porównaniu do 22% i 61,4% dla odpowiednio Edynburga i Glasgow[44].
Okolice miasta są siedzibą 3 głównych
baz wojskowych
Wielkiej Brytanii: Condor (
Royal Marines
), Leuchars (
RAF
), która może być źródłem nagłego hałasu (ćwiczenia lotnicze), oraz Barry (armia i szkolenia wojskowe).
W Dundee działa Ninewells Hospital – jeden z największych i najnowocześniejszych w Europie, jak również 3 inne
szpitale
publiczne – Kings Cross, Victoria i Ashludie oraz jeden prywatny – Fernbrae.
W Castle Huntly znajduje się otwarte więzienie o niskim nadzorze dla mężczyzn z wyrokiem 18 miesięcy i więcej, natomiast w pobliskim
Perth
mieści się większy
zakład karny
przeznaczony dla więźniów odsiadujących wyroki poniżej 4 lat. Więzienie w Perth prowadzi także sekcję dla młodych
przestępców
, szczególnie odbywających końcówkę kary, w Friarton Hall[45].
Hotele w Dundee służą jako baza turystyczna dla okolicznych wiejskich regionów
Angus
oraz
Perth and Kinross
.
Transport
Widok na Dundee poprzez ujście rzeki
Tay
od strony południowej. Wzgórze w tle to
Dundee Law
usytuowane mniej więcej w centrum miasta. Po lewej most drogowy na rzece Tay
Droga A90 biegnąca przez Dundee łączy miasto z autostradą M90 i
Perth
na zachodzie, oraz z
Forfar
i
Aberdeen
na północy. W obrębie miasta jest ona
drogą ekspresową
i częścią
obwodnicy
po jego północnej stronie, zwanej Kingsway, zatłoczonej w godzinach szczytu. Na wschodzie droga A92 łączy Dundee z
Monifieth
i
Arbroath
oraz z hrabstwem
Fife
na południowym brzegu ujścia Tay przez płatny most, chociaż opłaty pobierane są tylko na południowej granicy,(od 2008 roku zaprzestano pobierania opłat) od kierujących się do Fife. Główny, południowy szlak komunikacyjny (A991), wiodący wokół miasta, prowadzi drogami Riverside Drive i Riverside Avenue wzdłuż rzeki od połączenia z A90 na zachodzie do centrum miasta, gdzie łączy się z A92 przy moście.
W Dundee istnieje rozległy, publiczny transport autobusowy, któremu dworzec autobusowy Seagate służy jako główna zajezdnia.
Travel Dundee
– firma autobusowa z siedzibą w Dundee – obsługuje większość śródmiejskich połączeń, wraz z firmą Strathtay Scottish, specjalizującą się w obsłudze połączeń wiejskich. Dwie stacje kolejowe miasta to dworzec główny Dundee (Tay Bridge), położony przy
dokach
oraz o wiele mniejsza stacja kolejowa Broughty Ferry, położona dalej na wschód w Broughty Ferry. Transport kolejowy uzupełniają dworce w Invergowrie, Balmossie i
Monifieth
. Pasażerów obsługują
First ScotRail
, Virgin Cross Country i
East Coast
. W latach osiemdziesiątych XX w. zamknięto tu terminal firmy Freightliner od tego czasu w mieście nie ma
frachtowych
usług transportowych.
Lotnisko Dundee oferuje połączenia handlowe do portów lotniczych
Londyn-City
,
Birmingham International
i
Belfast-City
[46]. Obsługuje ono małe samoloty i leży 3 km na zachód od centrum miasta, nad rzeką Tay. Najbliższy większy międzynarodowy port lotniczy mieści się w
Edynburgu
(odległy o ok. 60
mil
).
Najbliższy morski port pasażerski znajduje się w
Rosyth
, około 35 mil na południe, nad
Firth of Forth
.
Edukacja
Szkoły
Szkoły w Dundee mają nabór uczniów liczący ponad 20 300[25]. W mieście działa 41
szkół podstawowych
i 10 szkół średnich. Wśród nich, 12 podstawówek i 3 licea służą ludności
wyznania rzymskokatolickiego
, pozostałe szkoły nie są określone wyznaniowo. Dundee jest także siedzibą szkoły dla dziewcząt
muzułmańskich
— jedynej takiej placówki w Szkocji[47]. Standardy podstawówek w Dundee wykazują ciągłą poprawę od roku
2001
, równą lub przekraczającą narodową średnią dla wskaźnika poprawy[48]. Wyniki nauczania szkół średnich stopnia podstawowego oraz wyższego, w latach 1997 do 1999, znajdowały się dużo poniżej średniej krajowej[25], chociaż dane z następnych lat wskazują na znaczącą poprawę. Między 2003 a 2006 rokiem 85% uczniów uzyskało access 3 (zaliczyło kursy umożliwiające podjęcie osobom pełnoletnim edukację w szkołach wyższych) lub zdało egzamin gimnazjalny na poziomie średnio zaawansowanym (niższego stopnia – ang. Intermediate 1) z angielskiego lub matematyki, a 12% uzyskało co najmniej C z matury w skali ocen od No Award do A (No Award – najniższa, D – 45-49% punktów – brak zaliczenia poziomu Intermediate 2, C, B, A)[49]. Przeciętny udział absolwentów kontynuujących naukę w szkołach policealnych lub
wyższych
wyniósł 56% w roku szkolnym 2004/2005, 4% więcej od średniej narodowej 52%[49]. Był to wzrost od okresu lat 1997-1999, kiedy wskaźnik sytuował się znacznie poniżej szkockiej średniej[49]. Współczynnik
wagarów
w miejskich szkołach poprawił się względem poprzednich oraz na tle narodowej średniej równej 0,8%, wynosząc 0,2%[25].
W Dundee mieści się jedna z niepublicznych (prywatnych) szkół,
High School of Dundee
, założona w
XIII
wieku przez
opata
i
mnichów
z Lindores. W poczet jej pierwszych uczniów możemy zaliczyć
Williama Wallace
,
Hektora Boece
oraz Jamesa, Johna i Roberta Wedderburnów, autorów The Gude and Godlie Ballatis, jednej z ważnych prac literackich szkockiej reformacji. Była to najwcześniej "zreformowana" szkoła w Szkocji, która przyjęła nową religię w
1554
.
Najbardziej prestiżowe państwowe szkoły średnie w Dundee to:
Harris Academy
,
Morgan Academy
oraz
St John's RC High School
. Harris Academy założono w roku
1885
i jest ona największą państwową szkołą w mieście. Wśród byłych uczniów możemy wymienić
parlamentarzystę
George'a Gallowaya, zawodowego piłkarza
Christian Dailly
oraz byłego wiceprzewodniczącego
Rangers Football Club
, Donalda Findlaya. Powstanie Morgan Academy datuje się na rok
1888
, kiedy to Dundee Burgh School Board kupiła szpital Morgan, przekształcając go w szkołę. Szkoła i wcześniejszy szpital noszą imię Johna Morgana, który zapisał w testamencie znaczną część swej fortuny na założenie lokalnej instytucji. Pierwotny budynek został zniszczony przez
pożar
w roku 2001, ale odtąd jest z wysiłkiem odbudowywany i unowocześniany.
St Johns RC High School odnowiono w latach 2004-2006; nowy budynek, odremontowany za £12,5 miliona, jest jedną z najlepiej wyposażonych szkół w Wielkiej Brytanii.
College i uniwersytety
Dundee posiada dwa
uniwersytety
oraz społeczność studencką szacowaną na 17 000[1]. Uniwersytet Dundee został założony w roku
1967
, przez 70 wcześniejszych lat pełniąc rolę college'u Uniwersytetu St Andrews. Znaczące badania w dziedzinach
biomedycyny
i
onkologii
są prowadzone przez "College of Life Sciences" (część Uniwersytetu Dundee)[50]. W jego ramach działa także Duncan of Jordanstone School of Art and Design. W październiku 2005 roku uniwersytet został pierwszym centrum
UNESCO
w Wielkiej Brytanii; będzie ono zaangażowane w badania nad gospodarką światowymi zasobami wody, wspólnie z
ONZ
[51].
Uniwersytet Abertay Dundee jest nowym uniwersytetem[52]; utworzony w 1994 przez nadanie statusu uniwersytetu Dundee Institute of Technology, założonemu w
1888
roku. Uniwersytet prowadzi kierunek technologii
gier komputerowych
oraz wydział programowania, organizujący coroczny konkurs związany z produkcją gier komputerowych o nazwie Dare to Be Digital. Uczelnia jest również siedzibą Dundee Business School. W maju 2002 Uniwersytet Abertay Dundee został sklasyfikowany jako numer jeden w Wielkiej Brytanii pod względem inwestycji w zaplecze technologiczne IT w rankingu
Financial Times
[53][54]. Uniwersytet Dundee zajął trzecią pozycję pod względem
pracy socjalnej
, siódme pod względem
architektury
oraz ósme w
naukach biologicznych
[54].
College Dundee
to objęty miejskim patronatem college policealny, założony w
1985
jako instytucja szkolnictwa wyższego oraz szkolenia zawodowego. College jest znany dzięki centrum New Media i Szkockiej Szkole Tańca Współczesnego. W roku
2005
inspekcja Her Majesty's Inspectorate of Education określiła poziom nauczania college'u jako "bardzo dobry" w 6 z 7 kategorii oraz w ocenie ogólnej[55].
Religia
Kościół parafialny Dundee (
NMP
)
Kościoły miejskie:
parafialny pw. Matki Boskiej
oraz Steeple Church stanowią znamienite budowle
Kościoła Szkockiego
w Dundee. Leżą w miejscu średniowiecznej parafii pw. Najświętszej Maryi Panny, z której pozostała jedynie zachodnia
wieża
z
XV
w. Przyległa do niej świątynia była swego czasu największym kościołem parafialnym w średniowiecznej Szkocji. Wśród ówczesnych miast szkockich Dundee wyróżniał fakt posiadania dwóch kościołów parafialnych; po drugim, pw.
św. Klemensa
, położonym w rejonie dzisiejszego Rynku, nic nie pozostało. W średniowieczu w mieście znajdowały się również domy zakonne
dominikanów
i
franciszkanów
oraz wiele szpitali i kaplic. Taki stan rzeczy zmieniła
reformacja
(
1559
) – i po tych instytucjach pozostały tylko budynki.
Prezbiterium
Kościoła Szkockiego w Dundee składa się obecnie z 45 kongregacji, chociaż wiele z nich dzieli się obecnie
ministrami
. Robert Murray McCheyne, pełniąc posługę w kościele św. Piotra (obecnie Wolny Kościół Szkocki) od roku
1838
od swej śmierci w
1843
, wprowadził znaczącą odnowę życia religijnego w Dundee[56]. W mieście znajdują się także dwie
katedry
– pod wezwaniem św. Pawła (Episkopalny Kościół Szkocji) i rzymskokatolicka katedra
św. Andrzeja
.
Zarejestrowana wspólnota żydowska istnieje w mieście od
XIX
w. Współczesną ortodoksyjną
synagogę
w Dudhope Park zbudowano w latach siedemdziesiątych XX w. wraz z
cmentarzem żydowskim
oddalonym o około 3 mile w kierunku wschodnim.
Muzułmanom
służy jeden duży i kilka pomniejszych
meczetów
oraz Instytut Al Maktoum studiów arabistycznych i islamistycznych, otwarty w 2000 r. W Broughty Ferry mieści się jedyna w Szkocji muzułmańska szkoła prywatna dla dziewcząt. Sklepy i restauracje z żywnością
halal
wraz ze sklepami sprzedającymi ubrania i akcesoria azjatyckie znajdują się w okolicach dzielnicy Hilltown.
W mieście jest również
hinduski
mandir
oraz
sikhijska
gurdwara.
Kultura
Galeria McManus – muzeum i galeria sztuki
W Dundee mieści się jedyny w Szkocji zespół teatralny działający w pełnym wymiarze godzin[57], założony w latach 30. XX wieku. Jednym z jego najsłynniejszych aktorów jest
hollywoodzki
urodzony w Dundee – Brian Cox[58]. Dundee Repertory Theatre, zbudowany w
1982
, jest także siedzibą Szkockiego Teatru Tańca. Główna sala koncertowa w Dundee – Caird Hall (nazwana na cześć swego dobroczyńcy barona jutowego Jamesa Key Cairda) – gości zwykle Królewską Szkocką Orkiestrę Narodową. Natomiast na mniejszych scenach podczas dorocznych miejskich festiwali
jazzowych
,
gitarowych
i
bluesowych
występują miejscowi oraz międzynarodowi muzycy. Dundee Contemporary Arts, otwarty w
1999
mieści galerię sztuki współczesnej oraz 2 sale kinowe. Budynek Galerii McManus zbudowany w stylu
neogotyckim
, położony jest przy Albert Square. Znajdują się tu muzeum i galeria prezentująca wystawy: malarstwa, rzeźby i sztuki użytkowej, jak również
historii naturalnej
.
Dundee może poszczycić się także sporym dziedzictwem literackim. W mieście urodzili się, mieszkali bądź studiowali autorzy: A. L. Kennedy,
Rosamunde Pilcher
,
Kate Atkinson
, Thomas Dick,
Mary Shelley
oraz John Burnside. Co 2 lata w Dundee organizowany jest Międzynarodowy Konkurs Literacki skierowany do nowych autorów, w którym nagrodą jest £10 000 i publikacja utworu przez Polygon Books. Do zwycięzców należeli m.in. Andrew Murray Scott, Claire-Marie Watson i Malcolm Archibald. William McGonagall, stale cytowany jako "najgorszy poeta świata"[59], pracował oraz pisał w Dundee, często prezentując swe utwory w pubach i barach. Wiele jego wierszy opowiada o mieście oraz zdarzeniach z nim związanych, np. jeden z nich nosi tytuł The Tay Bridge Disaster.
W mieście i okolicy urodziło się wielu innych znanych ludzi takich jak: aktor
Alan Cumming
oraz
księżniczka Małgorzata
.
Muzyka
Wielu popularnych wykonawców muzycznych takich jak
soulowo
-
funkowa
formacja Average White Band, the
Associates
[60], zespół muzyczny Spare Snare[61],
Danny Wilson
oraz grający
indie rock
zespół The View pochodzą z Dundee. Debiutancki album zespołu The View dotarł do 1. miejsca brytyjskich list przebojów w styczniu 2007[61]. Ricky Ross z Deacon Blue i piosenkarz K.T. Tunstall byli uczniami
High School of Dundee
, choć Tunstall nie jest rodowitym mieszkańcem miasta[62]. Irlandzka grupa
Snow Patrol
(indie rock) została założona przez studentów Uniwersytetu Dundee[63],
Brian Molko
; wokalista
Placebo
, dorastał w tym mieście[64]. Pod koniec czerwca, w Dundee odbywa się doroczny festiwal
bluesowy
znany jako Dundee Blues Bonanza[65]. W maju 2006 r. festiwal zorganizowany przez
BBC Radio 1
zorganizowało festiwal o nazwie Big Weekend w parku Camperdown w Dundee[61]. Miasto posiada także prężną scenę muzyki undergroundowej, w której działa np. The Hazey Janes.
Radio i telewizja
Dundee jest siedzibą jednego z 11 centrów szkockiego oddziału
BBC
. BBC Szkocja Dundee znajduje się w centrum Nethergate. Regionalne studia STV znajdują się również w Dundee i stąd nadawane są lokalne wiadomości, w biuletynie informacyjnym North Tonight stacji STV.
Między 2001 i 2002, miasto miało własny licencjonowany kanał telewizyjny – Kanał Szósty Dundee, który nadawał muzykę, filmy i popularne kreskówki dla dzieci. Miasto ma dwie stacje radiowe — Wave 102 i Tay FM — o częstotliwościach odpowiednio 102,0 i 102,8 FM. Na falach AM nadaje stacja Tay AM.
Sport
Dundee posiada dwie zawodowe drużyny
piłkarskie
:
Dundee F.C.
i
Dundee United F.C.
, które grają na stadionach (odpowiednio)
Dens Park
i
Tannadice Park
. Są one prawdopodobnie położonymi najbliżej siebie stadionami piłkarskimi na świecie. Dundee jest jednym z trzech brytyjskich miast, z którego wywodzą się dwaj półfinaliści
Ligi Mistrzów
(pozostałe miasta to
Glasgow
i
Londyn
). Dundee przegrało z
A.C. Milanem
w roku
1963
, a Dundee United – z
AS Roma
w
1984
. Ponadto, Dundee doszło do półfinałów Pucharu Miast Targowych w
1968
, a Dundee United – do finału
Pucharu UEFA
w
1987
roku. Od sezonu
2004
-
2005
, Dundee United jest jedynym miejskim klubem w
Scottish Premier League
(SPL)[66]. W regionie działa również 6 drużyn piłkarskich juniorów: Dundee North End, East Craigie, Lochee Harp, Lochee United, Dundee Violet i Downfield. W maju 2005, dwa miejscowe zespoły — Tayport i Lochee United — zakwalifikowały się do finału Scottish Junior Cup na
Tannadice Park
, wygranego przez Tayport[67].
Dundee ma drużynę
hokejową
Dundee Texol Stars, trenującą w Dundee Ice Arena. Gra ona w Scottish National League (SNL) z Dundee Tigers oraz w Northern League (NL) i innych pucharach. W Dundee istnieje także klub
rugby
Dundee High School Former Pupils uczestniczący w rozgrywkach Pierwszej Dywizji BT Premier League. Menzieshill Hockey Club należy do czołowych zespołów
hokeja na trawie
w kraju, regularnie reprezentujących Szkocję w zawodach europejskich. Drużyna bierze udział w rozgrywkach European Indoor Cup A Division, a w ostatniej dekadzie siedem razy wygrała Scottish Indoor National League. W Dudhope Park dzięki środkom z funduszu Quality of Life Szkockiej Egzekutywy zbudowano betonowy
skate park
[68]. Otwarty w roku
2006
, został nominowany do nagrody Nancy Ovens Award[69].
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3
Liczba ludności
. W: Urząd Miasta Dundee [on-line]. [dostęp 2006-07-06].
- ↑
Historia 10 konkurujących ze sobą miast, które porzucają historyczną rywalizację na 10-lecie marki FAIRTRADE
. Fairtrade Foundation, luty 2004. [dostęp 2007-09-16].
- ↑ 3,0 3,1 John Bartholomew:
Encyklopedia Wysp Brytyjskich
. 1887.
- ↑
John Graham of Claverhouse
. W: Encyklopedia Szkocji [on-line]. Uniwersytet Edynburg, 2006. [dostęp 17 września 2007].
- ↑
Dundee: całkowita populacja
. W: Obraz Brytanii na przestrzeni wieków; [on-line]. Uniwersytet Portsmouth, 2004. [dostęp 8 lipca 2006].
- ↑
Lepki sukces Keiller
. W: Legacies [on-line].
BBC
. [dostęp 9 lipca 2006].
- ↑
Historia Dundee
. W: Travel Scotland [on-line]. Travel Scotland Holidays. [dostęp 7 czerwca 2006].
- ↑
Wiktoriańskie Dundee – juta, dżem i dziennikarstwo
. W: The Victorian Achievement – History Trails [on-line].
BBC
. [dostęp 7 czerwca 2006].
- ↑ Roland Huntford:
Shackleton
. styczeń 1986. .
- ↑
Polowania na walenie – statki wielorybnicze
. W: HistoryShelf.org [on-line]. East Lothian Council, 2003. [dostęp 7 lipca 2006].
- ↑
Przerażająca katastrofa – zawalenie się Tay Bridge
.
The Scotsman
,
29 grudnia
1879
. [dostęp 2006-07-09]. s. 5.
- ↑ 12,0 12,1
Local Government etc. (Scotland) Act 1994 (pełny tekst)
. Office of Public Sector Information (OPSI).
Strona główna OPSI
.
- ↑
A Chronicle of The City's Office Bearers, Chambers, Regalia, Castles & Twin Cities
. [dostęp 2006-07-09].
- ↑
Długowieczny Dundee House
. W: Evening Telegraph [on-line]. DC Thomson,
15 marca
2006
.
- ↑
Wizerunek polityczny Urzędu Miasta Dundee
. W: strona Urzędu Miasta Dundee [on-line].
- ↑
Lider konserwatystów Dundee hits out at critic
. W: Evening Telegraph [on-line]. DC Thomson,
28 lutego
2005
.
- ↑
Local Governance (Scotland) Act 2004 (pełny tekst)
. W: Office of Public Sector Information (OPSI) [on-line].
- ↑ 18,0 18,1
V przegląd okręgów wyborczych
. Boundary Commission for Scotland.
- ↑
Miasta partnerskie Dundee z całego świata
. Urząd Miasta Dundee. [dostęp 2006-07-04].
- ↑
Wyświęcenie nowego biskupa w diecezji Brechin
. W: Diecezja Brechin [on-line]. Szkocki Kościół Episkopalny. [dostęp 2006-06-08].
- ↑ The Ordnance Survey, badanie 380 map Dundee i Sidlaw Hills
- ↑
Aberdeen szkockim Miastem Słońca
. W: BBC news [on-line].
BBC
,
24 stycznia
2005
. [dostęp 2006-07-03].
- ↑ Andy Eagle:
Szkoci z Dundee
. W: Wir Ain Leid [on-line]. 2001. [dostęp 6 lipca 2006].
- ↑
Glasgow – Ranking najuboższych dzielnic
. BBC news,
27 lutego
2003
. [dostęp 2006-07-08].
- ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3
Raport Urzędu Miasta nt. edukacyjnej roli władz lokalnych
. Urząd Miasta Dundee,
29 maja
2001
. [dostęp 2006-09-21].
- ↑
Palący problem ubóstwa dzieci – raport
. BBC news,
17 września
2002
. [dostęp 2006-07-08].
- ↑
Niewielki spadek liczby ciąż wśród nastolatek
. BBC news,
15 grudnia
2005
. [dostęp 2006-07-06].
- ↑
Najgorsza w historii liczba ciężarnych nastolatek w Dundee
. Evening Telegraph and post,
15 grudnia
2005
. [dostęp 2006-07-06].
- ↑
Opublikowano nową strategię edukacji seksualnej nastolatków
. BBC news,
14 kwietnia
2005
. [dostęp 2006-07-06].
- ↑
Little Tipperary: The Irish in Lochee
. W: Legacies [on-line].
BBC
. [dostęp 9 lipca 2006].
- ↑
Profile etniczne: Dundee, Szkocja
. Commission for Racial Equality. [dostęp 6 listopada 2006].
- ↑
Uwaga! Przyrost śmieci przerasta recykling
. Friends of the Earth. [dostęp 3 lutego 2005].
- ↑ 33,0 33,1
Profil ekonomiczny Dundee
. W: Urząd Miasta Dundee [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑
Dundee: wizja miasta
. W: Urząd Miasta Dundee [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ 35,0 35,1
Ceny mieszkań w Dundee
.
BBC
,
9 listopada
2006
.
- ↑ NCR: Cash Advance. 1996. .
- ↑ Błąd w składni szablonu {{
Cytuj stronę
}}. Brak podanego adresu cytowanej strony (parametr url=|).
- ↑
Pełną parą naprzód!
. 1997. [dostęp 17 czerwca 2003].
- ↑
General Agreements on Tariffs and Trade
. W: Committee of Trade and Development [on-line]. 1969. [dostęp 2007-09-26].
- ↑ James Rougvie:
Timex wyciąga wtyczkę fabryce w Dundee
.
The Scotsman
,
29 sierpnia
1993
. [dostęp 2006-07-08].
- ↑ George Kerevan:
Chemiczna atrakcja
. W: Big city survey: Dundee [on-line].
The Scotsman
,
30 września
2002
. [dostęp 2006-07-09].
- ↑ Mike Dailly:
Kompletna historia DMA Design
. W: The DMA History Site [on-line]. [dostęp 9 lipca 2006].
- ↑ George Kerevan:
Gry, w które grają ludzie
. W: Big city survey: Dundee [on-line].
The Scotsman
,
30 września
2002
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑ 44,0 44,1 George Kerevan:
Beyond rustbelt, ECONOMY
. W: Big city survey: Dundee [on-line].
The Scotsman
,
30 września
2002
. [dostęp 2006-07-09].
- ↑
The Scottish Prison Service
. [dostęp 2007-09-29].
- ↑
Port lotniczy Dundee
. Urząd Miasta Dundee. [dostęp 2006-09-20].
- ↑ Osama Saeed:
Czy państwo będzie chronić islamskie nauczanie?
. W: Faith schools debate [on-line].
The Scotsman
,
18 maja
2005
.
- ↑
Wnioski z Inspekcji funkcji edukacyjnych Urzędu Miasta Dundee
. Her Majesty's Inspectorate of Education, sierpień 2003. [dostęp 2006-09-21].
- ↑ 49,0 49,1 49,2 Depertament Edukacji w Urzędzie Miasta Dundee:
Raport o standardach i jakości, sierpień 2004 – grudzień 2005
. Urząd Miasta Dundee. [dostęp 2006-09-21]. ss. 32–33.
- ↑
Przegląd
. W: College of Life Sciences Research Biocentre [on-line]. Uniwersytet Dundee, 2006. [dostęp
1 sierpnia
2006
].
- ↑
Propozycja założenia międzynarodowego centrum pomocy IHP dla prawa, polityki i badań wody w Uniwersytecie Dundee, Szkocja, UK, pod auspicjami UNESCO
. W: General Conference 33rd session, Paris 2005 [on-line].
UNESCO
, 2005. [dostęp
8 lipca
2006
].
- ↑ uczelnie, które otrzymały status uniwersytetu na mocy Further and Higher Education Act 1992
- ↑
Uniwersytet Abertay Dundee
. W: Education UK [on-line].
British Council
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑ 54,0 54,1 John O'Leary:
Przewodnik po dobrych uniwersytetach 2007
. W: Times Online [on-line].
The Times
. [dostęp
6 września
2006
].
- ↑
Ocena College'u Dundee przez Her Majesty’s Inspectorate of Education
. Her Majesty's Inspectorate of Education,
25 maja
2005
. [dostęp 2006-09-21].
- ↑ Andrew A. Bonar:
The Biography of Robert Murray M'Cheyne
. W: Gutenberg Project [on-line]. [dostęp 2007-10-12].
- ↑ jego spotkania odbywają się w ciągu całego tygodnia, a nie tylko np. popołudniami czy w weekendy
- ↑
Cox może zostać ambasadorem Dundee
. BBC news,
5 kwietnia
2006
. [dostęp 2006-07-08].
- ↑ Błąd w składni szablonu {{
Cytuj stronę
}}. Brak podanego adresu cytowanej strony (parametr url=|).
- ↑
The Vault, Biography, Associates
. W: Music Scotland [on-line].
BBC
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑ 61,0 61,1 61,2 Alan Wilson:
Music’s top stars headline Dundee festival
. W: The Courier [on-line]. DC Thomson,
25 kwietnia
2006
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑ Barry Didcock:
Prawie sławny
. Sunday Herald,
1 maja
2005
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑ Mario Mesquita Borges:
Biografia Snow Patrol
. W: Yahoo! Music [on-line].
Yahoo!
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑
NME Interview with Placebo
.
NME
/PlaceboWorld. [dostęp 2006-07-17].
- ↑
Dundee Blues Bonanza
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑
SPL: Dundee zdegradowane po spadku
. W: CBBC Newsround Sport [on-line].
BBC
,
22 maja
2005
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑
Tayport 2-0 Lochee United
. W: BBC Sport [on-line].
BBC
,
29 marca
2005
. [dostęp 2006-06-09].
- ↑
Nowy skate park w Dundee
. W: Evening Telegraph and post [on-line]. DC Thomson,
27 lutego
2006
. [dostęp 2006-09-06].
- ↑
Leisure and arts services committee – Agenda
. Urząd Miasta Dundee,
14 sierpnia
2006
. [dostęp 2006-09-06].
Literatura dodatkowa
- W. J. Smith: A history of Dundee. 1973. OCLC 62092907.
- Andrew Murray Scott: Discovering Dundee: The Story of a City. 1999 (po raz pierwszy w 1989). .
- Andrew Murray Scott: Modern Dundee: Life In the City Since World War Two. 2006 (po raz pierwszy w 2000). .
- Andrew Murray Scott: Dundee's Literary Lives, Vol 1. 2004. .
- Andrew Murray Scott: Dundee's Literary Lives, Vol 2. 2005. .
- Andrew Murray Scott: The Wee Book of Dundee. 2004. .
Linki zewnętrzne