Wspinaczka – przemieszczanie się w terenie na tyle stromym, że wymaga on użycia rąk co najmniej do utrzymania
równowagi
.
W powyższej definicji mieszczą się tak różne działalności, jak wspinanie na kilkumetrowe kamienie (
bouldering
) i wchodzenie na ponad
ośmiokilometrowe olbrzymy
.
Wspinaczka niegdyś uważana była za sport przestrzenny, taki jak
żeglarstwo
czy
szybownictwo
. Upowszechnienie i popularyzacja
sztucznych ścian
wspinaczkowych i
zawodów wspinaczkowych
przesunęło nieco akcenty w stronę "boiskowości". W dalszym ciągu jednak dla znacznej części wspinających się działalność ta, to co najmniej pasja lub nawet sposób na życie.
Teren działania
Elementy terenu wspinaczkowego: (1)–zacięcie, (2)–teren połogi, (3)–pion, (4)–przewieszenie, (5)–kant, (6)–okap, (7)–trawers
Wspinacze najczęściej wspinają się na kamienie,
skałki
, czy
góry
zbudowane z różnego rodzaju
skały
:
piaskowca
,
zlepieńca
,
wapienia
,
łupka
czy
granitu
.
Alternatywą dla naturalnych form skalnych są
sztuczne obiekty
wspinaczkowe, służące jako miejsce treningu, a także – coraz częściej – areny zawodów. Z braku takich miejsc, zainteresowanie wspinaczy wzbudzają również murki, ściany budynków, pomniki, mosty – ten rodzaj wspinania znany jest jako
urban climbing
lub
buildering
.
Ze względu na kąt nachylenia (nastromienie), teren wspinaczkowy może być połogi, pionowy, przewieszony, a nawet stanowić sufit, (przez wspinaczy określany mianem dachu).
Trudności pokonywanego terenu opisuje się
skalą trudności
, a przebieg
drogi wspinaczkowej
za pomocą
opisu drogi (tzw. topo)
.
Najczęściej wspinaczka odbywa się w górę, przemieszczanie się w poziomie nazywamy
trawersowaniem
.
Rodzaje wspinaczki
Działalność wspinaczkową można uprawiać w bardzo zróżnicowany sposób w zależności od terenu, pory roku i własnych preferencji.
Najbardziej podstawowym jest podział na:
-
wspinaczkę klasyczną
(możliwe są różne
style
) – do przemieszczania używa się wyłącznie rąk i nóg; sprzęt wykorzystywany jest tylko w sposób bierny – do asekuracji;
-
wspinaczkę techniką sztucznych ułatwień
(zwana też hakówką lub wspinaczką hakową) – wspinanie z czynnym wykorzystaniem sprzętu do przemieszczania się. Dopuszcza się zawisanie na linie i założonych punktach asekuracyjnych, wykorzystanie ich jako stopnie i chwyty, zawieszanie na nich specjalnych ławeczek, czyli małych drabinek z kilkoma szczebelkami, po których wspinacz wchodzi wyżej i osadza kolejne punkty asekuracyjne.
Rodzaje wspinania w zależności od terenu działania:
Jeśli chodzi o liczba osób biorących udział w danym przedsięwzięciu, to wspinacze najczęściej prowadzą działalność w
zespole dwuosobowym
, czasami w trójkę. Na szczególną uwagę zasługuje wspinaczka samotna (zwana także solową), jako że wymaga ona posiadania specyficznych predyspozycji psychicznych oraz dużych umiejętności technicznych.
Biorąc pod uwagę
asekurację
, dzielimy wspinanie na:
- bez asekuracji (zwane potocznie żywcowaniem),
- z dolną asekuracją,
- z górną asekuracją,
Z uwagi na szczególnie trudne warunki, wyróżniamy:
- wspinaczkę zimową,
- wspinaczkę nocną.
Wymagania psychofizyczne
Zasadniczo wspinać się może każdy. Dostosowując trudność przechodzonych dróg do własnych możliwości można odnosić sukcesy na każdym etapie rozwoju wspinaczkowych umiejętności. Wspinaczka podobnie jak inne popularne działalności rekreacyjno-ruchowe wymaga w porównaniu z innymi dziedzinami niewielkiej sprawności czy umiejętności (jak wejść po drabinie wie każdy, nie każdy umie jeździć na rowerze czy pływać), zdecydowanie wymaga jednak dosyć złożonej wiedzy i umiejętności związanych z operowaniem sprzętem typowo wspinaczkowym. Dopiero nastawienie na wspinanie w sensie sportowym, znacznie podnosi poprzeczkę fizycznej wydolności koniecznej aby uprawiać to zajęcie na znaczącym (a więc nie popularnym) poziomie. Wspinacze jako środowisko lubują się w podkreślaniu unikalności działań które podejmują oraz w podkreślaniu konieczności posiadania szczególnych cech fizycznych i psychicznych aby wspinaczkę uprawiać. Pośrednio wynika to z statystycznie wysokiego poziomu rozbudowania ego u większości wspinaczy, czego przykładem może być poniższy opis mający na celu zniechęcić osoby postronne do zajęcia się tą rekreacyjną działalnością. Warto zauważyć, że wybujałe ego jest ważnym składnikiem umiejętności wspinaczy, zwłaszcza sportowych, jako że trening wspinaczkowy związany ze sportowym uprawianiem tej dyscypliny jest trudny i bardzo wytężający, zaś wyników nie jest w stanie ocenić żaden laik. W tej sytuacji wobec braku popularności zawodów wspinaczkowych (wspinaczka sportowa nie została wprowadzona do programów igrzysk, próby uczynienia zawodów wspinaczkowych imprezami popularnymi, transmitowanymi w telewizji spełzły na niczym, żadna z istniejących dużych firm outdoor produkujących na rynek popularny jak Adidas czy Nike nie ma w swojej ofercie ani odzieży wspinaczkowej ani nie sponsoruje nikogo z znanych wspinaczy) jedynym sposobem podbijania motywacji aby trenować ciężej i więcej, jest właśnie formułowanie apelów dedykowanych do początkujących wspinaczy i przedstawianie im tej dziedziny jako wyjątkowo trudnej i skomplikowanej. I tak uważa się, że:
- wspinacze powinni mieć dobre poczucie równowagi i
gibkość
.
- ze względu na konieczność częściowego przynajmniej przenoszenia ciężaru własnego ciała siłą rąk, predysponowani są osobnicy raczej szczupli, u których siła względna (stosunek siły do ciężaru ciała) jest jak największa, np. leptosomicy wg
typologii Kretschmera
. Stąd utrzymanie niskiej wagi jest przedmiotem ciągłej troski dla osób zajmujących się wspinaniem poważniej niż tylko rekreacyjnie.
- do
wspinaczki skalnej
potrzebne są silne
palce
i
mięśnie
obręczy barkowej
.
- do
wspinaczki górskiej
, a w szczególności
wysokościowej
, wymagana jest doskonała wydolność fizyczna.
Styl
Styl pokonania drogi jest szczególnie istotny we wspinaczce skalnej, sportowej i tradycyjnej. O ile w wypadku wspinaczki tradycyjnej wszystkie poniższe wypunktowane style pokonywane są z własnoręcznym osadzeniem wszystkich punktów asekuracyjnych, o tyle w wypadku wspinaczki sportowej wspinacz zwykle korzysta z istniejącej asekuracji a nawet prosi np. partnera o zawieszenie ekspresów, co umożliwia rzekomo utrzymanie klasy przejścia w stylu OS. Warto jednak porównać te dwa style: przejście drogi bez jej uprzedniej znajomości zakładając własnoręcznie wszystkie punktu asekuracyjne i przejście drogi bez jej uprzedniej znajomości ale z zamocowanymi wszystkimi ekspresami, tak aby nie zajmować się kwestia asekuracji. Jak widać kwestia klasy przejścia jest bezdyskusyjna. Widać także, że sama informacja o trudności sportowej drogi nie wystarcza do oceny klasy przejścia. Ważne aby pamiętać, że istnieje potężna presja psychiczna aby uwypuklać wartość uprawianego stylu wspinania i deprecjonować inne style. Tym samym gdyby na świecie istniała jedynie wspinaczka sportowa (co nie jest oczywiście prawdą) sytuacja miałaby się tak: informacja o stylu, w jakim została pokonana droga, jest, obok wyceny jej trudności, najważniejszym kryterium dla oceny wartości przejścia. Dlaczego? O tym dalej.
Wyróżnia się następujące style pokonania drogi:
- OS (on sight, onsight, "od strzału") – najwyżej ceniony, najbardziej podziwiany, szczególnie w przypadku trudnych dróg. Polega on na przejściu drogi z asekuracją dolną, ale bez ŻADNEGO wcześniejszego zapoznania się z jej przebiegiem (poza obejrzeniem przed startem), bez oglądania przejścia przez innego wspinacza i bez podpowiedzi. Każde odpadnięcie powoduje, że droga ta może być pokonana maksymalnie stylem RP
- Flash – praktycznie to, co OS, z tym, że dopuszcza się podpowiedzi i oglądanie przejścia przez innego wspinacza
- RP (redpoint, rotpunkt) – styl lansowany przez Francuzów, dopuszcza dowolną liczbę wcześniejszych przejść w dowolnym stylu, jednak RP zdobywa się prowadząc drogę z dolną asekuracją i bez żadnego obciążania liny czy odpadnięć. W takich przypadkach wspinacz musi zjechać do startu, a lina musi być wyjęta ze wszystkich przelotów i zabawa zaczyna się od zera
- RK (rotkreis) – styl niższy od RP, dopuszcza odpadnięcie, jednak wspinacz musi być opuszczony do startu, ale lina pozostaje w przelotach – wspinacz do ostatniej zrobionej "wpinki" wspina się "na wędkę". Nazwa wzięła się z dawnego zwyczaju oznaczania na skale już pokonanych dróg – czerwonym krzyżykiem. Na drogach pokonanych później bez odpadnięć zamalowywano krzyżyk kropką – stąd RP.
- AF (all free) – nie uznawany za wartościowy, robiony z asekuracją dolną, ale dopuszcza odpadnięcia i odpoczynek w zwisie, a następnie kontynuację wspinaczki z miejsca odpoczynku. Idealny do patentowania drogi przed przejściem RP
- TR (top rope) – tzw. wędka – lina zawieszona jest na topie drogi, wspinacz jest asekurowany "na krótko" i w razie odpadnięcia od razu zawisa na linie. Styl najbezpieczniejszy, ale bez żadnego znaczenia sportowego (aczkolwiek kiedyś uznawano przejścia TR)
- SOLO ("na żywca") – jest to bardziej sposób asekuracji (a właściwie jej brak) niż styl. Przejścia SOLO wymagają ogromnych umiejętności i bardzo silnej psychiki. Przez niektórych uważane za nieuzasadnione igranie ze śmiercią, a dla innych (np. dla
Dana Osmana
) były nieodłącznym elementem wspinaczki. Niewątpliwie trudna droga pokonana SOLO OS wzbudzi podziw każdego łojanta.
Skale trudności
Skala trudności to pojęcie bardzo względne. Wynika to z ogromnego zróżnicowania predyspozycji fizycznych i psychicznych, zróżnicowania warunków wspinaczki itd itp. Dla jednego droga VI.4+ jest treningiem, a dla innego wspinacza pokonanie V wymaga trudu i pokonania strachu.
We wspinaczce skalnej istnieje kilka skal, ale najczęściej używanymi są:
- skala polska (krakowska, Kurtyki) – opracowana przez
Wojciecha Kurtykę
, stosowana w Polsce w granicie i wapieniu. Kolejne stopnie skali – I, II, III, IV, V, VI, VI.1, VI.2 itd. Stopnie mogą być rozszerzane poprzez dodanie "+" lub "-", np. VI.6+
- skala francuska – najpopularniejsza w Europie. Stopniowanie – I, II, III, IV, V, V+, 6a, 6b, 6c, 7a, 7b, 7c, 8a.. itd.
- skala amerykańska – stosowana przez wspinaczy w Ameryce Pn. i Pd. Stopnie – 5.5, 5.6, 5.7, 5.8, 5.9, 5.10a, 5.10.b, 5.10c, 5.11a.. itd., podobnie jak w s. francuskiej
- skala brytyjska – najbardziej "dokładna" w ocenie trudności, składa się bowiem z dwóch członów: Ex (gdzie x to liczba od 1 w górę, określa średnią trudność całej drogi) i drugiego członu ze skali francuskiej (określającego trudność najcięższego elementu drogi). Przykładowo – E5/6a czy E9/7c. Opis ten nie do końca odpowiada prawdzie, porównaj
[1]
Stosuje się jeszcze skale UIAA (liczby rzymskie), tatrzańską (jak UIAA), skale przejść metodami sztucznych ułatwień (A0, A1.. itd.). W internecie można znaleźć wiele tabelek z porównaniami skal.
Liczbowe czy znakowe określenie trudności służy głównie nakreśleniu wspinaczowi z czym może się przy danym przejściu spotkać i pozwala ocenić mu, czy w ogóle powinien się zabierać za daną drogę, bo albo jest zbyt łatwa i nie da satysfakcji przejścia, lub jest za trudna więc i tak nie zostanie pokonana.
Etyka
„
Partnera nie zostawia się samego nawet jak jest już tylko zamarzniętą bryłą
”
Podczas wspinaczki, zwłaszcza
górskiej
, łatwo osiągnąć granice wydolności organizmu. Pomocna wtedy jest obecność partnera, wspierającego choćby tylko psychicznie. Opuszczenie członka zespołu (poza udaniem się po pomoc) jest najpoważniejszym wykroczeniem przeciwko etyce wspinaczkowej.
„
Wychodzimy razem – wracamy razem
”
Poważnym uchybieniem etyce wspinaczkowej jest kłamanie o dokonanych przejściach. Specyfika działalności sprawia, że czasami nie ma świadków wejścia na szczyt czy pokonania drogi. Zasadą jest wtedy ufanie relacji autora dokonania.
Wspinacze powszechnie akceptują zasadę minimalizacji wpływu na środowisko naturalne.
Zwyczaje
Wspinaczka na nieczynny most
Jak każde środowisko zajmujące się wysoko specjalizowaną działalnością, tak i wspinacze używają swego własnego
slangu
. Jego cechą charakterystyczną jest kult obsceny, silna wulgaryzacja komunikacji słownej.
Przyjęte jest, że w środowisku wspinaczkowym wszyscy są na "ty", niezależnie od różnicy wieku i doświadczenia.
Przeważnie wspinacze bardziej dbają o naturę od "niedzielnych turystów" – mniej śmiecą i mniej hałasują.
Sprzęt
Do tradycyjnych, szeroko rozpoznawanych atrybutów wspinacza należą:
lina
i
czekan
.
W rzeczywistości wspinacze używają bogatej gamy
wyspecjalizowanego wyposażenia
służącego im do wspinania,
asekuracji
, ubierania się i biwakowania.
Speleologia
Jednym z miejsc gdzie można uprawiać wspinaczkę są
jaskinie
. Mamy wtedy do czynienia ze
speleologią
. Działalność tę od wspinaczki powierzchniowej wyróżnia też znacznie intensywniejsze wykorzystanie
sprzętu wspinaczkowego
, głównie do zjazdów i wychodzenia po linie.
Zawody
Zawody wspinaczkowe
najczęściej odbywają się w obiektach zamkniętych na
sztucznych ścianach
, aby zmiany pogody nie wpływały na wyniki.
Najpopularniejsze konkurencje to:
- zawody boulderowe,
- zawody "na czas",
- zawody "w prowadzeniu",
- zawody we wspinaczce lodowej.
W każdej z tych konkurencji, tak w Polsce jak i na świecie, rozgrywa się mistrzostwa, cykliczne zawody pucharowe i rozliczne zawody lokalne.
Ryzyko
W powszechnym (chociaż błędnym) mniemaniu, największe
ryzyko we wspinaczce
związane jest z
ekspozycją
. W rzeczywistości, ekspozycja sama w sobie nie stanowi zagrożenia, gdyż wspinacze zabezpieczają się przed skutkami potencjalnego
odpadnięcia
za pomocą
asekuracji
(o ile nie zdecydują się na wspinanie bez jej użycia).
Faktyczny poziom ryzyka zależy głównie od rodzaju uprawianej działalności oraz umiejętności wspinacza. Ryzyko wypadku na
sztucznej ścianie
, czy w skałkach jest niewielkie, o ile nie popełni się jakiegoś poważnego błędu. W górach, zwłaszcza wyższych, zagrożenia obiektywne w postaci nagłych zmian pogody,
lawin
kamiennych, śnieżnych czy lodowych sprawiają, że ryzyko wypadku jest niemałe.
Ponadto, ryzyko przy wspinaniu z asekuracją zależne jest też od jej charakteru – użycie stałych punktów asekuracyjnych, takich jak
spity
i
ringi
– znacznie je zmniejsza, gdyż wytrzymałość każdego prawidłowo utworzonego punktu wynosi ponad 20
kN
. Natomiast wspinanie się na własnej asekuracji, z użyciem m.in.
haków
i
kości
, jest znacznie bardziej niebezpieczne, nie wszędzie bowiem daje się dobrze osadzić asekurację i ryzyko wypadnięcia punktu asekuracyjnego jest znaczące.
Najistotniejsza różnica w niebezpieczeństwie pomiędzy wspinaczką a innymi dziedzinami działalności ludzkiej, leży nie w wielkości zagrożenia wypadkiem, ale w jego najczęściej bardzo poważnych, często terminalnych, konsekwencjach. Co więcej, w razie wypadku lub załamania pogody w górach, zarówno zespół jak i samotny wspinacz jest w większym stopniu zdany sam na siebie – względnie na długotrwałe oczekiwanie na akcję ratowniczą, najbliżsi ludzie mogą się bowiem znajdować w znacznym oddaleniu.
Jak zacząć
Jeżeli masz ochotę zacząć się wspinać, to najrozsądniej będzie poszukać kontaktu z najbliższym klubem, szkołą wspinania czy
sztuczną ścianą wspinaczkową
. Odpowiednie adresy znajdują się w jednym z dwóch serwisów informacyjnych na końcu artykułu.
Ratownictwo
Udzielanie pomocy i ewakuowanie poszkodowanych wspinaczy z terenu wspinaczkowego wymaga specjalnych kwalifikacji i wyspecjalizowanego sprzętu. Na terenie
Tatr
ratownictwem zajmuje się
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
(TOPR), a w pozostałych rejonach górskich w Polsce –
Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
(GOPR).
Organizacje
Organizacją zrzeszającą w
Polsce
wspinaczy i grotołazów jest
Polski Związek Alpinizmu
. Dokładniej rzecz ujmując, nie zrzesza on wspinaczy (
osoby fizyczne
), tylko zrzeszające ich organizacje (
osoby prawne
). Należą do nich m.in. Uczniowskie Kluby Sportowe, Kluby Wysokogórskie, Kluby Akademickie, Speleokluby i inne.
Samo
PZA
jest członkiem
UIAA
– Union Internationale des Associations d'Alpinisme – Międzynarodowej Federacji Związków Alpinistycznych oraz UIS – International Union of Speleology.
Podstawy prawne
Poniżej wyjątki z kilku obowiązujących w
Polsce
aktów prawnych dotyczących wspinaczki.
Sport
Rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 18 stycznia 2001 r. w sprawie wykazu dyscyplin i dziedzin sportu, w załączniku nr 2 zamieszcza wykaz dziedzin sportu. Jedną z nich jest alpinizm. W jej skład, według rozporządzenia, wchodzą następujące dyscypliny sportu:
- Wspinaczka wysokogórska
- Wspinaczka sportowa
- Alpinizm jaskiniowy
- Narciarstwo wysokogórskie
Kwalifikacje
Ustawa o sporcie, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2006, nie narzuca (jak poprzednia) na wspinaczy powierzchniowych obowiązku posiadania dokumentu potwierdzającego posiadanie specjalistycznych przeszkoleń. Zgodnie z postulatami środowiska, w taternictwie jaskiniowym dalej będzie wymagane potwierdzenia kwalifikacji za pomocą odpowiedniej karty.
Wspinaczka na terenach chronionych
- rezerwaty
- parki krajobrazowe
Zobacz też
Bibliografia
-
Craig Luebben
: Wspinaczka w skale. tłumaczenie: Tomasz Kliś. Łódź: "Galaktyka", 2006. .
- Allen Fyffe, Iain Peter: Podręcznik wspinaczki. Łódź: "Galaktyka", 2003. .
Linki zewnętrzne