Wyuczona bezradność
Wyuczona bezradnośćWyuczona bezradność to utrwalenie przekonań o braku związku przyczynowego między własnym
działaniem
(reakcją), a jego konsekwencjami (
wzmocnieniem
). Termin został wprowadzony do psychologii przez Martina Seligmana w
1972
. Eksperymenty- Seligman i Maier (1967 r.) umieszczali psy w klatce tak, by nie mogły one uniknąć uderzenia prądem. Po pewnym czasie i kilkunastu nieskutecznych próbach uniknięcia bólu psy kładły się na podłodze i biernie znosiły cierpienie. W warunkach pierwotnych (całkowity brak kontroli) wszystkie zwierzęta umierały z powodu apatii, odmawiania przyjęcia pokarmu. W innej grupie badawczej wykazano, że zwierzęta nie podejmują prób odzyskania kontroli nawet wtedy, gdy przeniesiono je do klatki, z której mogły łatwo uciec, przeskakując barierkę. Nawet jeśli smutnego psa siłą przeciągnięto przez przeszkodę w celu pokazania, że druga część jest bezpieczna, psy nie powtarzały tego zachowania samodzielnie.
- Szczur wrzucony do śliskiej kadzi z zimną wodą po kilkunastu minutach pływania w kółko tonie. Jeśli podsunie mu się kij tuż po rozpoczęciu tonięcia, tak że może się po nim wdrapać i wydostać z kadzi, to przy ponownym wrzuceniu pływa kilkadziesiąt godzin. Badacze odkryli, że za tonięcie zwierzęcia w pierwszej próbie odpowiedzialny jest nie stres (np. zawał serca), ale właśnie rezygnacja i apatia.
- Badacze instalowali nad głowami grupy dzieci leżących w łóżeczku dwa typy zabawek. Zabawka pierwszego typu obracała się w odpowiednią stronę, gdy dziecko przekręcało główkę (np. w prawo). Zabawka drugiego typu obracała się niezależnie od ruchu główki dziecka.
- Po dwóch tygodniach dzieci z pierwszej grupy, z zabawkami pierwszego typu, nauczyły się sprawnego sterowania zabawką.
- Po tym czasie dzieci z drugiej grupy, używające dotychczas zabawek "niesterownych", dostały nowe zabawki pierwszego typu ("sterowne"). Mimo to nie nauczyły się nimi kierować. Wyuczona bezradność dotyka więc również niemowląt.
- Jeśli dajemy badanym do rozwiązania dwa zadania, z których jedno jest łatwe a drugie trudne, to oba zadania są częściej rozwiązywane gdy prezentuje się najpierw łatwe zadanie, potem trudne. Jeśli kolejność jest odwrotna (najpierw trudne, potem łatwe), to oba zadania są rzadziej rozwiązywane.
- W dużym stopniu związany z wyuczoną bezradnością jest
eksperyment Zimbardo
.
Skutki wyuczonej bezradnościLudzie szybko uczą się bezradności, czyli poczucia, że ich osobista kontrola
wzmocnień
i wpływ na sytuację jest nieefektywna. W związku z tym uczą się oczekiwać obniżonej kontroli w przyszłości. To oczekiwanie prowadzi do: - deficytów poznawczych: człowiek przestaje rozumieć, co się w danej sytuacji dzieje, i nie potrafi przewidywać dalszego jej biegu. Bardzo wydłuża się czas uczenia nawet prostych zależności "zachowanie-wzmocnienie".
- deficytów motywacyjnych: brak motywacji do działania i umiejętności angażowania się. Długi czas dochodzenia do równowagi po porażce.
- deficytów emocjonalnych:
depresja
,
apatia
,
lęk
,
zmęczenie
, wrogość, brak agresji, utrata
nadziei
(zobacz też:
teoria frustracji - agresji
).
- deficytów społecznych: wycofanie z kontaktów społecznych.
Badacze odkryli, że stresujące zdarzenia, których nie jesteśmy w stanie uniknąć, prowadzą także do przyśpieszenia rozwijania się chorób (np. raka), szybszej śmierci w domach opieki społecznej i domach starców, obniżenia wyników uczenia się u dzieci. Leczenie wyuczonej bezradnościSeligman w oparciu o swoje badania stworzył także model rozumienia i leczenia depresji. Modyfikacja tego stylu poznawczego oraz uczenie się
tendencji samoobronnej
niosą skutki lecznicze. Okazało się także, że dla wyuczonej bezradności istotne jest nie tyle rzeczywiste sprawowanie kontroli nad wzmocnieniami, ale raczej przekonanie o posiadaniu/nie posiadaniu tej kontroli. Różnice indywidualne w wyuczonej bezradnościDwie trzecie ludzi umieszczonych w warunkach braku wpływu na wzmocnienia uczy się bezradności. Odkryto jednak, że około 30% opierało się próbom uczynienia ich bezradnymi. Te osoby nie rezygnowały, wysilały się nadal, nie pozwalały negatywnym doświadczeniom wytworzyć symptomów wyuczonej bezradności. Zachowania te zależą od "optymistycznego stylu
atrybucyjnego
", ogólnej skłonności do używania
tendencji samoobronnej
. Bezradnością można "zarazić się" od innych osób ze swojego najbliższego otoczenia lub
grupy odniesienia
. W związku z tym wyuczona bezradność nabiera również charakteru socjologicznego. Zobacz też
poczucie umiejscowienia kontroli
. Wyuczona bezradność jest także wyuczonym sposobem na przetrwanie w
społeczeństwie
. Najczęściej odnosi się do warstw upośledzonych (
bezrobotni
,
bezdomni
, niepełnosprawni itp.), jest charakterystyczny dla tzw. "
underclass
". Polega on na utwierdzaniu siebie i
państwa
, że w wyniku nierówności szans bądź z innej istotnej przyczyny jednostka nie może samodzielnie sobie radzić (np. na rynku pracy), a więc potrzebuje opieki państwa (m.in. przez pomoc socjalną). Według niektórych socjologów (np. Arkadiusza Karwackiego) zjawisko wyuczonej bezradności jest typowe dla współczesnego społeczeństwa
Polski
. Człowiek uczy się bezradności w ścisłym powiązaniu z poczuciem
alienacji
. Istnieje pięć wariantów alienacji, których zróżnicowanie przebiega na poziomie przyczyn i konsekwencji. - Bezradność wywoływana jest przez poczucie braku kontroli nad życiem i istotnymi dla życia zdarzeniami w sytuacji utraty lub nienawiązania więzi z szerszym kontekstem społecznym.
- Brak lub utrata znaczenia osoby rodzi
niezdolność do przewidywania wyników
własnego i cudzego zachowania oraz sytuacji społecznych, co jest niemal równoznaczne z utratą
sensu życia
.
- Zanik
norm
zachodzi w momencie odkrycia przez jednostkę, że normy, którymi dotychczas się ona kierowała, nie umożliwiają jej realizacji celów,
potrzeb
, bądź
wartości
. Jest zatem zmuszona posługiwać się obcym systemem normatywnym, co prowadzi do poczucia odseparowania.
- Trwała
frustracja
potrzeby przynależności jest wyznacznikiem izolacji. Obcość wobec samego siebie jest wynikiem blokowania przez otoczenie procesu
samoaktualizacji
, możliwości ekspresji. W tej sytuacji wyraźnie wzrasta rozbieżność między tym, jaki człowiek jest, a jaki chciałby być.
Zbieżność występowania silnych, negatywnych emocji, małej kontrolowalności sytuacji, występowania trudnych zadań, a więc powodowania trudności emocjonalnych oraz uniemożliwiania realizacji celów charakteryzuje syndrom sytuacji alienującej. Główną jej konsekwencją jest narastanie poczucia bezsilności. Wybrana literatura- Martin Seligman (1975). Helplessness: On Depression, Development, and Death. San Francisco: W.H. Freeman.
- Seligman, M.E.P. (1990). Learned Optimism. New York: Knopf. (Reissue edition, 1998, Free Press, ).
- Seligman, M.E.P. and Maier, S.F. (1967). Failure to escape traumatic shock. Journal of Experimental Psychology, 74, 1–9.
- Seligman, M.E.P. (2004). Can Happiness be Taught?. Daedalus journal, Spring 2004.
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Wyuczona bezradność":
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
...
Stygmatyzacja
należące do subkultur
). Schemat wpływu stygmatu na jednostkęDelegacjaZmiana
pozycji społecznej
OdrzucenieObniżenie
poczucia własnej wartości
Wyuczona bezradność
Efekt Golema
Etykietowanie wpływa zwrotnie na sposób myślenia "chorego" o sobie w ...
Józef Piłsudski
...
Niepełnosprawność intelektualna
...
III wojna punicka
...
Śmiech
...
Motywacja zewnętrzna
następuje przeformułowanie wartości i poczucie, że warto leczyć się dla siebie. Zobacz też
Wyuczona bezradność
poczucie umiejscowienia kontroli
eksternalista
zewnątrzsterowność
wewnątrzsterowność
...
Motywacja wewnętrzna
czerpanej z tego działania (szerzej zobacz:
teoria dysonansu poznawczego
)Zobacz też:
motywacja zewnętrzna
,
Wyuczona bezradność
,
poczucie umiejscowienia kontroli
, , eksternalista,
zewnątrzsterowność
,
wewnątrzsterowność
. ...
Chan (religia)
...
Biurokracja
wg Roberta MertonaW analizie dysfunkcji biurokracji
Robert K. Merton
zauważył, że charakteryzują ją[12]:
Wyuczona bezradność
(wyuczona nieudolność) – sprawdzone umiejętności w przeszłości prowadzą do niewłaściwych ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Wyuczona bezradność":
022. Zakład B. Pascala (plansza 5)
...
|