Polityka ukrainizacji w USRR w latach 1923-1929 - liberalna polityka prowadzona przez bolszewików w
USRR
, rozpoczęta wiosną
1923
, zakończona gwałtownie pod koniec
1929
.
Cele polityki
Polityka ukrainizacji prowadzona w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej była odpowiedzią bolszewików na działalność ukraińskiego ruchu narodowego w latach 1917–1920, w szczególności na zaistnienie w tym okresie niepodległej
Ukraińskiej Republiki Ludowej
, oraz związany z nią wzrost świadomości narodowej
Ukraińców
[1]. Ponadto celem tejże polityki było poszerzenie bazy społecznej systemu komunistycznego, poprzez włączenie obywateli USRR w aktywność nowej administracji państwowej.
Włodzimierz Lenin
traktował powyższe jako wstęp do integracji poszczególnych narodowości nierosyjskich w jednej wspólnocie opartej na ideologii
marksistowskiej
[2].
Zamiarem było również zwiększenie udziału we władzy aparatu partyjnego USRR.
Wpływ na wprowadzenie tej polityki miała również tocząca się w
Moskwie
polityczna walka frakcyjna, w której część działaczy komunistycznych zamierzała osłabić pozycję
Józefa Stalina
.
Realizacja założeń polityki
W 1923 XII Zjazd Partii, pod wpływem stanowiska jej najwyższych władz, zdecydował o przyjęciu wobec nierosyjskiej ludności ZSRR polityki
korienizacji
(z
ros.
sięganie do korzeni)[3].
Polityka ukrainizacji przybrała - na tle podobnych działań wobec innych narodów ZSRR - szczególnie szeroki zakres, co wynikało z faktu, iż USRR była najludniejszą nierosyjską republiką w państwie[3]. Za jej początek przyjmuje się wydanie jeszcze w 1923 serii dekretów, które nakazywały w ciągu dwóch lat dokonać pełnej ukrainizacji szkolnictwa na terenie USRR oraz zobowiązywały wszystkich urzędników państwowych pracujących na jej terenie do opanowania w ciągu roku języka ukraińskiego (zorganizowano dla nich specjalne kursy)[4]. W dalszej kolejności władze podjęły działania na rzecz wsparcia działalności wydawniczej w języku ukraińskim oraz popularyzacji kultury tworzonej w tym języku[4]. Dążono również do zwiększenia liczby Ukraińców w administracji państwowej[4].
W 1925, w związku z nieprzychylnym stosunkiem do polityki ukrainizacji ze stanowisk w USRR zostali odwołani pierwszy sekretarz
KP(b)U
Emmanuel Kwiring oraz drugi sekretarz Dmytro Łebed; Kwiringa zastąpił na stanowisku
Łazar Kaganowicz
. Realizując linię partii, zintensyfikował on działania na rzecz ukrainizacji partii, administracji, oświaty oraz prasy[4], zaś wobec niezrealizowania zadań wyznaczonych przez dekrety z 1923 wskazał 1 stycznia 1926 jako nowy termin zakończenia ukrainizacji całej administracji USRR. Ponownie okazał się on jednak niemożliwy do osiągnięcia[5].
Według danych z 1927 po raz pierwszy od momentu istnienia ZSRR liczba urzędników narodowości ukraińskiej przekroczyła połowę wszystkich zatrudnionych w aparacie państwowym. Większość z nich była jednak zatrudniona na stanowiskach niskich szczebli[6]. W tym samym roku w języku ukraińskim załatwiano 70% spraw urzędowych (w 1925 – 25%)[6]. Według oficjalnych danych 39,8% urzędników deklarowało dobrą znajomość tego języka, zaś 31,7% - dostateczną. W tej ostatniej grupie były jednak również osoby, które w rzeczywistości posiadały jedynie znajomość podstawowych słów[6].
Ukrainizacja szkolnictwa w USRR znacznie przyspieszyła po objęciu przez
Mykołę Skrypnyka
stanowiska ludowego komisarza oświaty USRR. W 1929 83% szkół podstawowych i 66% średnich prowadziło zajęcia w języku ukraińskim; 97% osób w wieku szkolnym pochodzenia ukraińskiego wybierało kształcenie w tych właśnie placówkach[6]. Do początku lat 30. XX wieku doszło również do znaczących zmian w działalności wydawniczej na terenie USRR. Liczba książek drukowanych w języku ukraińskim wzrosła z 29% w 1922 do 77% w 1931, zaś pism periodycznych - z niecałych 30% w 1922 do 88% na początku kolejnej dekady[7]. W 1928 język ukraiński stał się językiem wykładowym 42% zajęć na wyższych uczelniach, zaś od roku poprzedniego jego znajomość była wymogiem w procesie rekrutacji na studia[8].
W ramach walki z
analfabetyzmem
wprowadzono kursy oraz szkoły wieczorowe dla dorosłych, na których uczono czytania i pisania w języku ukraińskim. W wyniku tej polityki w latach 20. liczba osób czytających i piszących w języku ukraińskim wzrosła w mieście do 70%, a na wsi do 50%[8].
Rozwój kultury ukraińskiej
Polityka ukrainizacji łączyła się ze względną tolerancją dla aktywności twórczej artystów ukraińskich - pod warunkiem, że ich dzieła nie niosły przesłania jednoznacznie sprzecznego z linią partii. Sprawiło to, że okres lat 20. XX wieku w USRR należy do najbardziej twórczych epok w
literaturze
i kulturze ukraińskiej[9]. W malarstwie rozwinął się kierunek
modernistyczny
(Mychajło Bojczuk, Anatol Petrycki)[10]. Muzykę symfoniczną na Ukrainie rozwijali
Borys Latoszyński
oraz
Lew Rewucki
[10]. Działał twórca teatru eksperymentalnego
Łeś Kurbas
[10]. Na bardziej nierównym poziomie stała literatura Ukraińskiej SRR. Obok twórców uznanych przez późniejszą krytykę za znakomitych poetów (
Maksym Rylski
,
Wołodymyr Sosiura
,
Pawło Tyczyna
), rozwijających się szkół symbolistycznej, neoklasycznej oraz futurystycznej działali twórcy ograniczający się do modyfikowania motywów znanych z literatury rosyjskiej, jak również pisarze i poeci tworzący dzieła w duchu
socrealistycznym
, o niewielkiej wartości artystycznej[10].
Rozwojowi kultury ukraińskiej w USRR towarzyszyła dyskusja twórców nad dalszym kierunkiem, w którym powinna ona podążać[11]. W 1925
Mykoła Chwylowy
zapoczątkował
Wolną Akademię Proletariackiej Literatury
(WAPLITE), stowarzyszenie pisarzy ukraińskich utożsamiających się z
marksizmem
, lecz dążących do upowszechniania na Ukrainie wzorców zaczerpniętych z literatury zachodnioeuropejskiej, zrywając z rosyjską (hasło: "Z dala od Moskwy!")[11]. Organizacja ta została ostatecznie potępiona przez KP(b)U, a Chwylowy zmuszony do wycofania się ze swojego programu[12]. Z kolei grupą otwarcie probolszewicką, promującą socrealizm było ugrupowanie literackie Płuh. Istniał również ukraiński oddział Wszechzwiązkowego Stowarzyszenia Pisarzy Proletariackich, przez który władze radzieckie promowały oficjalne stanowisko partii w kwestiach twórczości artystycznej[13].
Zakończenie polityki "ukrainizacji"
Jeszcze w latach 20. XX wieku centralne władze ZSRR wprowadzały ograniczenia dla polityki ukrainizacji. W 1925
Ołeksandr Szumski
zasugerował w rozmowie ze Stalinem zastąpienie szefa KP(b)U, Żyda Kaganowicza, Ukraińcem
Własem Czubarem
. Stalin stwierdził jednak, iż takie posunięcie byłoby "niewskazane"[14]. W roku następnym, w liście do literów KP(b)U stwierdził, iż kreowanie u robotników ukraińskich świadomości narodowej jest niedopuszczalne, gdyż w rezultacie przestają oni identyfikować się z ideologią partii, powstaje również ryzyko wybuchu antagonizmów narodowościowych[14]. W 1928 szef Ukraińskiego Instytutu Marksizmu-Leninizmu Matwij Jaworski został usunięty z partii za "kreowanie ukraińskiego ruchu rewolucyjnego", gdyż wyrażał pogląd, iż udział Ukraińców w powstaniu ZSRR jest przejawem nie tylko ruchu socjalistycznego, ale i walki o niepodległość Ukrainy. Wydarzenie to stało się początkiem poszukiwań dalszych przypadków "odchylenia nacjonalistycznego" wśród historyków USRR[15].
Polityka ta spowodowała zagrożenie dla władzy radzieckiej, związane z rozwojem ukraińskiej kultury i oświaty, oraz wzrostem identyfikacji narodowej. Dlatego też po umocnieniu się u władzy, Stalin zdecydował się zakończyć tę politykę, likwidując część czołowych działaczy, a część przenosząc poza granice USRR.
Ocena polityki ukrainizacji
W nowszych badaniach historycznych przeważają sceptyczne oceny polityki ukrainizacji, zrywające z jej dotychczasowym postrzeganiem jako autentycznie prowadzącej do upowszechniania języka ukraińskiego w administracji i życiu codziennych. Współcześni historycy ukraińscy twierdzą, że statystyki ukrainizacji przedstawiane przez władze radzieckie są zawyżone. Istnieje również pogląd, iż w wyniku ukrainizacji miasta USRR stały się jedynie dwujęzyczne, nie zaś w całości ukraińskojęzyczne, zaś mimo dopływu Ukraińców do administracji wśród urzędników dominowało utożsamianie się z rosyjskością[16]. S. Yekelchyk twierdzi jednak, że zdobycze kulturowe uzyskane dzięki korienizacji w USRR są trudne do przecenienia:
|
Abstrahując od rzeczywistych intencji i późniejszych zastrzeżeń, władze sowieckie efektywnie wspierały finansowo budowę ukraińskiego narodu, przyczyniając się do stworzenia w pełni rozwiniętych struktur organizacyjnych wyższej kultury, oświaty i administracji [16] |
Przypisy
- ↑ S. Yekelchyk, Ukraina, ss.119–120
- ↑ S. Yekelchyk, Ukraina, s.120
- ↑ 3,0 3,1 S. Yekelchyk, Ukraina, s.130
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 S. Yekelchyk, Ukraina, s.131
- ↑ S. Yekelchyk, Ukraina, ss.131–132
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 S. Yekelchyk, Ukraina, s.132
- ↑ S. Yekelchyk, Ukraina, ss.132–133
- ↑ 8,0 8,1 S. Yekelchyk, Ukraina, s.140
- ↑ S. Yekelchyk, Ukraina, ss.140–141
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 S. Yekelchyk, Ukraina, s.141
- ↑ 11,0 11,1 S. Yekelchyk, Ukraina, s.142
- ↑ S. Yekelchyk, Ukraina, s.135
- ↑ S. Yekelchyk, Ukraina, ss.141–142
- ↑ 14,0 14,1 S. Yekelchyk, Ukraina, s.134
- ↑ S. Yekelchyk, Ukraina, ss.134-135
- ↑ 16,0 16,1 S. Yekelchyk, Ukraina, s.133
Bibliografia
- S. Yekelchyk, Ukraina. Narodziny nowoczesnego narodu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009,