Binominalne nazewnictwo gatunków, nazewnictwo binominalne, nazewnictwo dwuimienne – zasada
naukowego
oznaczania nazwy
gatunku biologicznego
z wykorzystaniem dwu członów – pierwszym członem nazwy jest nazwa
rodzajowa
w formie
rzeczownika
, a drugim tzw. epitet gatunkowy, czyli nazwa gatunkowa, najczęściej w formie
przymiotnikowej
.
Nazewnictwo binominalne zostało pierwszy raz zastosowane w 1623 przez braci
Gasparda
i
Jeana Bauhin
w dziele Pinax Theatri Botanici. Do powszechnej akceptacji tej zasady konstruowania nazw gatunków przyczynił się
Karol Linneusz
za sprawą publikacji
Species Plantarum
w 1753. W tamtym czasie stosowano nazwy gatunków składające się z nazwy rodzajowej i frazy opisowej liczącej do 12 słów (nazwy polinominalne). Pierwotnie jednowyrazowe epitety gatunkowe służyły tylko do celów indeksowych, ponieważ zajmowały mniej miejsca. Z czasem wygoda ich używania spowodowała, że rozbudowane frazy opisowe zostały zastąpione przez epitet jednowyrazowy[1].
Naukowe nazwy gatunków, powszechnie nazywane nazwami łacińskimi, pochodzą z
greki
,
łaciny
lub są tworzone ze zlatynizowanych słów pochodzących z innych języków. Zgodnie z zasadami
Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej
(ICBN) i
Zoologicznej
(ICZN) nazwy binominalne (inaczej binomy, z łac. binomen[2]) należy pisać krojem pisma wyróżniającym je na tle pozostałego tekstu (np.
kursywa
w tekście prostym). Pierwszy człon nazwy zawsze zapisywany jest dużą literą.
Pełna nazwa gatunku zawiera jeszcze tzw. cytat –
nazwisko autora
pierwszego naukowego opisu danego gatunku (diagnozy taksonomicznej) oraz, po przecinku, rok publikacji tego opisu, a w postaci rozwiniętej także miejsce opublikowania diagnozy, np.:
- Branta albifrons Scopoli, 1769, Annus I Hist.-Nat. 69.
Znakiem † przed nazwą naukową oznaczane są
taksony
wymarłe[3].
Nazwy gatunkowe pochodzące od nazwisk lub nazw geograficznych mogą być zarówno przymiotnikami i rzeczownikami w drugim przypadku. O ile kodeks botaniczny nie dopuszcza tworzenia nazw, w których nazwa rodzajowa przypomina epitet gatunkowy lub pochodzi od niego, Kodeks Nomenklatury Zoologicznej zezwala na tworzenie takich nazw (np. Cardynalis cardynalis). Zalecane jest unikanie epitetów gatunkowych, które były zastosowane wcześniej w jakimś blisko spokrewnionym rodzaju, a także epitetów podobnych brzmieniowo. Zgodnie z Kodeksem musi być zachowana oryginalna pisownia nazw rodzajowych lub epitetów wywodzących się od nazwisk lub nazw geograficznych. Charakterystyczne końcówki epitetów gatunkowych pochodzących od nazwisk to: -i, -ii, -eri, -ae, -e dla formy rzeczownikowej oraz -ianus, -anus - formy przymiotnikowej. Nazwy pochodzące od nazw geograficznych to
toponimy
, pełniące funkcję epitetów gatunkowych (rzadziej nazw rodzajowych). Określają one miejsce, gdzie dany gatunek zaobserwowano po raz pierwszy.
Dając w nazwie wyraz swojemu zdaniu na temat pospolitości występowania osobników opisywanych gatunków autorzy nazw naukowych używają określeń: liczny (multus, polus), nieliczny (oligos, paucos). Inne określenia o charakterze opisowym:
- balsamea - balsamiczny
- oxys - ostry
- gracilis - wdzięczny
- nigrostoma - czarnousta
- albiceps - białogłowy
Typowe końcówki epitetów określających podobieństwo gatunku do czegoś innego to: -forma, -oides, -opsis.
Przypisy
Bibliografia
- Binominalne nazewnictwo gatunków. W: Encyklopedia Biologia. Greg, 2008. .
- Biologiczne nazewnictwo. W: Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. Wrocław: Warszawa :
Wydawnictwo Naukowe PWN
, 2008. .
Zobacz tez