Piłka nożna (
ang.
football,
amer.
soccer) – gra zespołowa.
Wstęp
Od
1900
r. dyscyplina olimpijska. Na całym świecie w
2006
roku w rozgrywkach brało udział 265 milionów zawodniczek i zawodników, oraz 5 milionów sędziów należących do 207 lokalnych związków zrzeszonych w
FIFA
[1]. W
meczach
piłkarskich uczestniczą dwie rywalizujące ze sobą drużyny. Celem gry jest umieszczenie
piłki
w
bramce
przeciwnika. Zwycięża drużyna, która w regulaminowym czasie gry (dwie połowy po 45 minut każda w rozgrywkach seniorów) zdobędzie więcej bramek. Mecze piłkarskie odbywają się na prostokątnym, pokrytym murawą boisku. Rozmiary boiska to 45
m
do 90
m
szerokości i długości od 90
m
do 120
m
, lecz boisko nie może być kwadratowe. Od
14 marca
2008
roku każde nowe
boisko
powinno mieć 105
metrów
długości i 68
metrów
szerokości. Decyzję tą przyjął Komitet Wykonawczy
FIFA
na podstawie przepisów opracowanych przez
IFAB
instytucję odpowiedzialną za Przepisy Gry w Piłkę Nożną[2].
Drużyna
piłkarska składa się z 11 zawodników (aby zespół został dopuszczony do meczu musi być ich co najmniej 7) i maksymalnie 7 rezerwowych. Wśród graczy wyróżniamy
bramkarza
i graczy z pola:
obrońców
,
pomocników
i
napastników
. Podział graczy z pola na pozycje jest czysto umowny, w aktualnie stosowanych strategiach gry często następuje podczas meczu płynna wymiana między nimi. Bramkarz jest jedynym zawodnikiem, który może dotykać i łapać piłkę
rękami
w czasie gry, jednak zgodnie z Przepisami może to mieć miejsce jedynie we własnym
polu karnym
. W przypadku rozmyślnego zagrania piłki ręką przez bramkarza poza własnym polem karnym, jego drużyna zostaje ukarana rzutem wolnym bezpośrednim (zobacz
Wykroczenia i kary
), tak samo jak w przypadku pozostałych zawodników. Wbrew powszechnie panującej opinii, ukaranie bramkarza za rozmyślne zagranie piłki ręką w czasie gry poza własnym polem karnym karą indywidualną w postaci żółtej lub czerwonej kartki, może mieć miejsce jedynie w ściśle określonych w Przepisach Gry sytuacjach. Bramkarzowi nie wolno zagrywać piłki ręką po podaniu jej do niego przez współpartnera z wrzutu oraz po podaniu od współpartnera nogą (a konkretnie jej częścią poniżej kolana), jednak jeśli intencją zawodnika z drużyny nie było podanie piłki do bramkarza a wynikło to z przypadku, w takiej sytuacji bramkarz może zagrywać ręką, nieważne, którą częścią ciała zagrał współpartner.
Typowa gra piłkarska polega na utrzymywaniu się w posiadaniu piłki tak, aby nie weszła ona w posiadanie przeciwnika, na podaniach piłki
nogą
lub
głową
(nie ręką) do partnera z zespołu a następnie
kopnięciu
jej do bramki przeciwnika. Kontakt fizyczny między graczami zasadniczo jest niedozwolony. Zawodnicy, którzy nie są w posiadaniu piłki, starają się przemieszczać po boisku, próbując znaleźć się w pozycjach ułatwiających wymianę piłki pomiędzy graczami swojego zespołu, a jednocześnie utrudniających grę przeciwnikowi.
Piłka nożna jest jedną z szybciej prowadzonych gier. Piłka jest poza grą po opuszczeniu przez nią całym obwodem boiska lub po przerwaniu gry gwizdkiem przez
sędziego
. Warto przy tym zauważyć, że inaczej niż np. w
piłce ręcznej
zegar
nie jest zatrzymywany, a czas spotkania dalej płynie. Piłka jest wprowadzana do gry w sposób ściśle określony w Przepisach Gry, który zależy od powodu, dla którego znalazła się poza grą.
Historia
Typowa piłka do gry w piłkę nożną
Typowa piłka do gry w piłkę nożną po wielu sezonach.
Dżakarta
Jest możliwe ustalenie prapoczątków piłki nożnej. W grę przypominającą dzisiejszą piłkę nożną grano już w przedkolumbijskiej
Ameryce
(rytualne zawody Azteków), czy
średniowiecznej
Wenecji
(calcio).Prawdopodobnie z tamtych terenów gra dostała się do
wysp Brytyjskich
.
W
Anglii
i
Szkocji
między
VIII
a
XIX
wiekiem narodziła się ogromna pasja do gry w piłkę. Grały ze sobą często bez żadnych reguł i nie przebierając w środkach, całe wsie i miasteczka. Piłkę kopano w miastach na ulicach, na wsiach zaś - nawet na uprawianych polach. Słabość do gry była tak wielka, że młodzi ludzie często zaniedbywali swoje obowiązki. Dorośli zakładali się o wyniki rozgrywek, co było zakazane. Jakby tego wszystkiego było mało, grano tak ostro i bez opamiętania, że ciągle po zakończonych spotkaniach dochodziło do ekscesów. Skutkiem tej namiętności były wielokrotnie w XIV i XV wieku ogłaszane przez burmistrza Londynu oraz przez Królów Anglii i Szkocji Zakazy uprawiania tej "bezproduktywnej gry". Jednak, jak pokazał czas, nie mogło to w żaden sposób powstrzymać rozwoju futbolu w Anglii i Szkocji.[3] Wtedy prawdopodobnie narodził się sam termin football, używano go do określania różnych gier, jednakże nie tych, które polegały na kopaniu piłki, ale tych, w które grano "na piechotę" (czy też na nogach, po angielsku on foot).
Pierwsze piłki robiono ze zwierzęcych pęcherzy.[4]
Współczesne początki
Właśnie w Anglii w połowie XIX wieku zainaugurowano pierwsze rozgrywki. Tam też, w połowie wieku, po raz pierwszy spisano przepisy gry w piłkę nożną. Miały one na celu ujednolicenie zasad gry, której licznie oddawali się angielscy studenci i
uczniowie
prywatnych
szkół
. Pierwsze przepisy, w kształcie zbliżonym do współczesnej gry
rugby
, powstały w Trinity College podczas spotkania, w którym uczestniczyli także przedstawiciele szkół prywatnych (public school) Eton College, Harrow School, Rugby School, Winchester College i Shrewsbury School, ale zasad tych nie udało się szerzej rozpowszechnić. Co więcej, niektóre
kluby
, jak na przykład
Sheffield F.C.
, próbowały wprowadzać własne zasady i zakładały własne związki piłkarskie.
Te sytuacje przyspieszyły powstanie
The Football Association
, Angielskiego Związku Piłki nożnej (zobacz: piłka nożna w Anglii), która w 1863 roku ostatecznie ustaliła jednolite przepisy. Obecnie zasady gry reguluje
International Football Association Board
(IFAB).
W 1904 roku w
Paryżu
powstała
Międzynarodowa Federacja Związków Piłkarskich
. Zadeklarowała ona zaakceptowanie zasad ustalonych przez IFAB, ale już w 1913 roku udało jej się umieścić w niej własnych przedstawicieli.
Współczesne zasady gry
Zasady ogólne
Mecze
rozgrywane są na
polu gry
wyznaczonym w postaci prostokąta o szerokości od 45 m do 90 m i długości od 90 m do 120 m (dla meczów międzynarodowych od marca 2008 roku FIFA ustanowiła wymiary boisk 105x68). Dwie krótsze linie nazywają się liniami bramkowymi, natomiast dwie dłuższe – liniami bocznymi. Po przeciwległych stronach pola gry, na środku linii bramkowych, ustawione są bramki o szerokości między wewnętrznymi krawędziami słupków 7,32 m i wysokości dolnej krawędzi poprzeczki od podłoża 2,44 m. Zawody są rozgrywane piłką, która powinna mieć obwód nie mniejszy niż 68
cm
i nie większy niż 70 cm, a jej waga powinna wynosić od 410 do 450
gramów
. Przy rozpoczęciu zawodów ciśnienie powietrza we wnętrzu piłki musi wynosić od 0,8 do 1,1
atmosfery
.
Pełny skład drużyny liczy 11 zawodników, w tym bramkarz. Drużyna może również wyznaczyć maksymalnie do 7 zawodników rezerwowych. Personalia wszystkich zawodników muszą być wpisane do sprawozdania sędziowskiego, które musi być dostarczone do sędziego przed rozpoczęciem zawodów. W trakcie spotkania drużyna może dokonywać wymian zawodników, których liczba zależy od regulaminu danych rozgrywek. Zawodnik wymieniony nie może znaleźć się ponownie na
placu
gry
.
Schemat boiska do piłki nożnej dla meczów międzynarodowych[]
Zawodnicy jednej drużyny (poza bramkarzem) noszą w trakcie zawodów taki sam ubiór, który odróżnia ich od zawodników drużyny przeciwnej. Obowiązkowy ubiór zawodnika składa się z koszulki, spodenek, getrów piłkarskich oraz butów. Każdy zawodnik musi posiadać również ochraniacze goleni, które muszą być całkowicie przykryte getrami. Koszulka musi posiadać rękawy i być wpuszczona w spodenki, musi również stanowić odrębną część ubioru od spodenek (niedozwolone jest używanie przez drużyny strojów jednoczęściowych). Koszulka musi mieć na plecach numer w kolorze kontrastującym z kolorem koszulki, natomiast inne elementy dekoracyjne (emblematy, loga klubów i sponsorów, nazwiska piłkarzy) są regulowane odrębnymi zapisami w regulaminach danych rozgrywek.
Piłkę w czasie gry można uderzać
głową
,
nogą
, przyjmować na
klatkę piersiową
itp., nie wolno jedynie rozmyślnie zagrywać jej
rękami
. Zakaz ten nie dotyczy bramkarza zagrywającego piłkę znajdującą się w obrębie własnego
pola karnego
, poza sytuacją rozmyślnego podania od pasa w dół do bramkarza przez współpartnera, lub podania piłki do bramkarza z wrzutu. Rozmyślne dotknięcie piłki ręką jest karane
rzutem wolnym
bezpośrednim dla drużyny przeciwnej (lub
rzutem karnym
, jeśli piłkę dotknął zawodnik z pola we własnym
polu karnym
). W zależności od sytuacji,
sędzia
może również ukarać
zawodnika
, który przewinił karą indywidualną w postaci żółtej lub czerwonej kartki.
Wykroczenia i kary
Przepisy Gry w Piłkę Nożną definiują szereg przewinień, za które drużyna zawodnika przewiniającego może być ukarana rzutem wolnym lub rzutem karnym. Rzuty wolne dzieli się na rzuty wolne bezpośrednie oraz rzuty wolne pośrednie. Rzut wolny bezpośredni może być przyznany przeciwko drużynie, której zawodnik dopuszcza się w czasie gry i na polu gry jednego z następujących przewinień: kopie lub usiłuje kopnąć przeciwnika, podstawia bądź próbuje podstawić nogę przeciwnikowi, skacze na przeciwnika, nieprawidłowo atakuje przeciwnika ciałem, uderza lub usiłuje uderzyć przeciwnika, popycha przeciwnika, atakuje przeciwnika nogami, trzyma przeciwnika, pluje na przeciwnika lub rozmyślnie dotyka piłkę ręką. Jeżeli któreś z tych przewinień zostaje dokonane w obrębie pola karnego drużyny zawodnika przewiniającego – sędzia przyznaje drużynie przeciwnej rzut karny. Z rzutu wolnego bezpośredniego bramka może zostać zdobyta bezpośrednio, ale tylko na drużynie przeciwnej. W przypadku wykonania rzutu wolnego w kierunku własnej bramki (ale spoza własnego pola karnego), jeżeli piłka niedotknięta przez żadnego zawodnika przekroczy całym obwodem linię bramkową pomiędzy słupkami i pod poprzeczką, sędzia przyzna rzut rożny dla drużyny przeciwnej. Jeżeli w powyższej sytuacji rzut wolny bezpośredni będzie wykonywany z własnego pola karnego – sędzia nakaże powtórzyć jego wykonanie – wynika to z faktu, że piłka nie jest w grze, dopóki nie zostanie kopnięta bezpośrednio poza własne pole karne w obrębie pola gry. Rzut wolny pośredni może zostać przyznany jeżeli: bramkarz przez czas dłuższy niż 6 sekund kontroluje piłkę we własnych rękach i nie pozbędzie się jej, bramkarz dotknie piłki rękami (we własnym polu karnym) po raz drugi po tym, jak wypuścił ją z rąk, a nie została dotknięta przez innego zawodnika, bramkarz rozmyślnie dotknie piłki ręką we własnym polu karnym po rozmyślnym podaniu jej nogą (poniżej kolana) od współpartnera, bramkarz rozmyślnie dotknie piłki rękoma we własnym polu karnym po otrzymaniu jej bezpośrednio z wrzutu od współpartnera, zawodnik gra w sposób niebezpieczny (np. atakuje piłkę nogą wyprostowaną do przodu, atakuje piłkę nogą podniesioną powyżej biodra przeciwnika będącego w jego zasięgu, atakuje piłkę głową poniżej biodra przeciwnika będącego w jego zasięgu itp), zawodnik przeszkadza bramkarzowi drużyny przeciwnej w zwolnieniu piłki z rąk, zawodnik popełnia inne przewinienie, nie wymienione w Przepisach Gry w Piłkę Nożną, z którego powodu sędzia przerwał grę w celu udzielenia zawodnikowi kary indywidualnej. Rzut wolny pośredni jest również przyznawany drużynie przeciwnej, jeżeli zawodnik w czasie gry i na polu gry kopie lub usiłuje kopnąć współpartnera, uderza lub usiłuje uderzyć współpartnera, wchodzi na pole gry bez zgody sędziego i wpływa na grę lub jest winny niesportowego zachowania. Z rzutu wolnego pośredniego nie można zdobyć bramki bezpośrednim strzałem. Jeżeli piłka po wykonaniu rzutu wolnego pośredniego wpadnie bezpośrednio do bramki przeciwnika – sędzia przyzna rzut od bramki, natomiast jeżeli wpadnie do bramki wykonawcy – zasada jest identyczna jak przy wykonywaniu rzutu wolnego bezpośredniego.
Sędzia nie ma obowiązku natychmiastowego przerywania gry w przypadku popełnienia przewinienia – ma prawo do zastosowania korzyści – w takiej sytuacji jeżeli korzyść zostanie zrealizowana – sędzia nie wraca do dyktowania rzutu wolnego, a kontynuuje grę. W przypadku, kiedy dwóch zawodników przeciwnych drużyn popełnia identyczne przewinienie w tym samym czasie, w czasie gry, lub kiedy zawodnik popełnia przewinienie w czasie gry, ale poza polem gry – sędzia przerywa grę, która będzie wznowiona rzutem sędziowskim.
Sędzia niezależnie od kar zespołowych, może również udzielić konkretnemu zawodnikowi lub zawodnikom kary indywidualnej w postaci napomnienia (żółta kartka) lub wykluczenia z gry (czerwona kartka). Karami indywidualnymi mogą zostać ukarani również zawodnicy rezerwowi oraz zawodnicy wymienieni, nie mogą zostać jednak ukarane osoby towarzyszące drużynom, uprawnione do przebywania w strefie technicznej – sędzia ma prawo pozbawić tych osób przywileju przebywania w strefie technicznej, nie może jednak pokazać kartki. Karę napomnienia otrzymuje zawodnik, który: jest winny niesportowego zachowania, słownie lub czynnie okazuje niezadowolenie, uporczywie narusza Przepisy Gry, opóźnia wznowienie gry, nie zachowuje wymaganej odległości podczas wykonywania rzutu wolnego, rzutu z rogu lub wrzutu, wchodzi lub powraca na pole gry bez zgody sędziego, rozmyślnie opuszcza pole gry bez zgody sędziego. Karę napomnienia sędzia udziela również zawodnikowi, który przerywa w niedozwolony sposób korzystnie rozwijającą się akcję przeciwników (faul taktyczny). Kary wykluczenia z gry sędzia udziela zawodnikowi który: popełnia poważny, rażący (brutalny) faul, zachowuje się gwałtownie, agresywnie, pluje na przeciwnika lub inną osobę, pozbawia drużynę przeciwną bramki lub realnej szansy na zdobycie bramki, używa ordynarnego, obelżywego języka i/lub gestów, otrzymuje drugie napomnienie w tych samych zawodach. Kary indywidualnej sędzia udziela pokazując kartkę w odpowiednim kolorze w ręce uniesionej do góry.
Stałe fragmenty gry
Wykonanie rzutu wolnego bezpośredniego
Jeśli piłka po uderzeniu, podaniu lub odbiciu przekroczy całym obwodem linię boczną,
sędzia
wskazuje
wrzut
. Wznowienie gry następuje przez wrzut piłki rękoma, zza i znad głowy z miejsca, w który piłka opuściła pole gry, przez zawodnika drużyny przeciwnej. Gdy piłka opuści boisko poprzez linię bramkową (ale poza bramką), grę rozpoczyna się rzutem z rogu lub rzutem od bramki, w zależności od tego, który zawodnik ostatni dotknął piłki. Rzut z rogu wykonywany jest przez drużynę atakującą, jeżeli ostatnim zawodnikiem, który dotknął piłki, jest zawodnik broniący; w przeciwnej sytuacji wykonywany jest rzut od bramki. Rzut rożny wykonywany jest z pola rożnego i obowiązują przy jego wykonaniu takie same zasady jak przy wykonywaniu rzutu wolnego bezpośredniego. Rzut od bramki wykonywany jest z dowolnego miejsca pola bramkowego wykonawcy, przy czym piłka po zagraniu musi niedotknięta przez nikogo opuścić pole karne w obrębie boiska.
Po faulu w obrębie
pola karnego
sędzia
dyktuje
rzut karny
. Rzut karny wykonywany jest z punktu karnego, który znajduje się w odległości 11 m od linii bramkowej oraz w równej odległości od słupków bramkowych. W czasie wykonywania rzutu karnego w polu karnym do momentu wprowadzenia piłki do gry może znajdować się tylko zawodnik wykonujący rzut karny oraz bramkarz, któremu nie wolno opuszczać linii bramkowej (ani skakać na niej obiema nogami). Rzut karny może być również rozegrany pomiędzy dwoma zawodnikami z drużyny, jednak po podaniu piłka musi potoczyć się do przodu, w kierunku bramki przeciwnika, a zawodnik, do którego podanie jest adresowane, do momentu zagrania piłki musi znajdować się poza polem karnym oraz w odległości 9 m 15 cm od punktu karnego i w odległości większej niż 11 m od linii bramkowej. Dozwolone jest dobijanie strzałów przez wszystkich zawodników. Strzelec rzutu karnego może dobijać, ale tylko jeżeli piłka zostanie rozegrana z innym zawodnikiem (najczęściej bramkarzem drużyny przeciwnej lub obrońcą). Jeżeli piłka po strzale zostanie odbita od słupka i nie dotknie jej żaden inny zawodnik, strzelec nie może ponownie zagrać piłki (a jeżeli dotknie – zostanie podyktowany rzut wolny pośredni dla drużyny przeciwnej). Wykonanie rzutu karnego powinno być płynne, niedozwolone jest markowanie strzału. W przypadku nieprawidłowości sędzia powtarza wykonanie rzutu karnego.
Pozycja spalona
Sytuacja, gdy piłkarz drużyny atakującej w momencie kierowania podania do niego jest na połowie drużyny przeciwnej bliżej linii końcowej bramki aniżeli dwóch zawodników drużyny broniącej (jednym z nich może być bramkarz), nazywana jest w piłce nożnej
spalonym
. W szczególności wynika z tego, że na spalonym nie jest piłkarz, który jest za linią obrony, ale nie przekroczył linii połowy boiska. Spalony nie obowiązuje również podczas wyrzutu z autu oraz w sytuacji, gdy potencjalnie "spalony" zawodnik w momencie podania kieruje się spokojnym krokiem w stronę własnej połowy (tzn. ewidentnie rezygnuje z podejmowania akcji ofensywnej). W przypadku spalonego sędzia najczęściej kieruje się wskazaniem bocznych arbitrów i – w przypadku odnotowania pozycji spalonej – dyktuje rzut wolny pośredni dla drużyny przeciwnej.
Korzyść
Zasadą, którą często kierują się sędziowie, jest zasada korzyści. Oznacza ona rezygnację z odgwizdania, jeśli drużyna pokrzywdzona jest w korzystnej sytuacji. Przykładowo: jeśli podczas wykonywania rzutu wolnego mur wbiegnie w strefę 9,15 m od piłki, a mimo to padnie gol, to sędzia nie nakaże powtórzenia rzutu wolnego. Podobnie będzie, gdy nastąpi faul na kartkę, lecz sędzia zdecyduje pokazać ją po zakończeniu akcji, gdyż pokrzywdzona drużyna pomimo faulu jest w posiadaniu
piłki
; lub gdy bramkarz sfauluje napastnika, a ten strzeli bramkę – zostanie ona uznana; gdy obrońca dotknie piłki ręką, a mimo to drużyna atakująca po chwili strzeli bramkę – również zostaje ona uznana.
Czas trwania i wyłanianie zwycięzcy
Czas gry wynosi 90 minut (dwie połowy, każda po 45 minut). Sędzia może przedłużyć każdą połowę meczu stosownie do przerw w grze. Po upływie doliczonego czasu gry zwycięzcą jest ta drużyna, która zdobyła więcej bramek. W przypadku rozgrywania meczów systemem ligowym, za wygraną zwycięzca zdobywa 3 punkty (w niektórych ligach 2 punkty), przegrany nie zdobywa żadnego. Remis natomiast obu drużynom daje po jednym punkcie. W systemie ligowym drużyny grają ze sobą każdy z każdym po dwa razy, jednak np. w lidze austriackiej i szkockiej drużyny rozgrywają między sobą po 4 pojedynki.
W przypadku, gdy mecze rozgrywane są turniejowym systemem dwumeczów, pierwszy mecz zawsze kończy się po drugiej połowie. Zwycięzcą dwumeczu zostaje ta drużyna, która w dwóch meczach zdobędzie więcej goli. Jeśli okaże się, że obie drużyny zdobyły ich tyle samo, zwycięża drużyna, która strzeliła więcej goli w meczu wyjazdowym. Jeśli powyższe warunki nie wyłonią zwycięzcy, odbywa się dogrywka.
Jeśli w przepisowym czasie gry drużyny osiągną wynik remisowy, a konieczne jest wyłonienie zwycięzcy (co ma miejsce w przypadku spotkań rozgrywanych systemem turniejowym bez rewanżów), ma wówczas miejsce trzydziestominutowa dogrywka – 2 połowy po 15 minut. W większości rozgrywek na szczeblu międzypaństwowym obowiązywała do niedawna zasada "
złotej bramki
" (golden goal), polegająca na tym, że po strzeleniu bramki w dogrywce mecz się kończy, a zwycięzcą zostaje drużyna, którą ją zdobyła. Później na jej miejsce wprowadzono zasadę "
srebrnej bramki
" (silver goal), polegającej na tym, że zwycięzcą zostaje drużyna, która prowadzi po pierwszej połowie dogrywki. Obecnie odchodzi się od tych zasad na rzecz pełnowymiarowej dogrywki.
Jeśli dogrywka nie przyniesie rozstrzygnięcia, wówczas zawodnicy obu drużyn wykonują serię
rzutów karnych
(po 5 rzutów karnych, każda dla każdej drużyny), a gdy i po nich nie ma zwycięzcy, wykonuje się na przemian po jednym rzucie karnym aż do osiągnięcia zwycięstwa. W serii
rzutów karnych
piłkarze na przemian wykonują rzuty karne z przepisowej odległości. Żaden gracz nie może oddać więcej niż jednego strzału, chyba, że wszyscy pozostali gracze pola oddali już strzał w serii
rzutów karnych
. Gola uznaje się, gdy piłka wpadnie do bramki bezpośrednio, po odbiciu od słupka, poprzeczki lub od bramkarza. Nie uznaje się tzw. "dobitek".
W niektórych systemach rozgrywek, jeśli dogrywka nie wyłoniła zwycięzcy, nie przewidywano serii rzutów karnych lub ograniczano ich ilość. W takich przypadkach, jeśli wciąż nie było możliwe wskazanie zwycięzcy – sędzia rozstrzygał wynik wykonując
rzut monetą
.
Sędziowie
Zawody prowadzi zespół sędziów: sędzia główny (biegający po boisku), dwaj sędziowie asystenci (biegający poza boiskiem wzdłuż linii bocznych) oraz sędzia techniczny (sygnalizuje zmiany i czas przedłużenia gry). W przypadku braku sędziego technicznego (np. na niższych szczeblach rozgrywkowych) zmiany sygnalizowane są przez jednego z sędziów liniowych, przez uniesienie oburącz chorągiewki. Decyzje sędziego głównego są nieodwołalne. Jedynie sędzia główny podejmuje decyzje. Sędziowie boczni są jedynie pomocnikami, których sugestiami arbiter główny powinien, lecz nie musi się sugerować. Przyjmuje się, że sędzia jest "powietrzem". Znaczy to, że w momencie gdy piłka odbije się od sędziego i przeszkodzi, lub pomoże jednemu z zespołów przeprowadzić skuteczną akcję, gra jest kontynuowana. Dzieje się tak również w przypadku zderzenia sędziego z jednym z graczy, co mogłoby mieć wpływ na przebieg gry. Sędziowie muszą być niezależni, tzn. w meczach międzypaństwowych nie mogą pochodzić z krajów, których drużyny uczestniczą w spotkaniu. Dopuszczalne są zmiany sędziów w trakcie rozgrywek (np. z powodu kontuzji arbitra głównego). Ciekawostką jest to, że FIFA ma zamiar wprowadzić w życie przepis dotyczący tego, że na boisku sędziowałoby dodatkowo dwóch arbitrów, którzy staliby za bramkami obu stron.
IFAB
postanowiła, że próby mają zostać przeprowadzone w sezonie 2009/2010 w jednej z lig europejskich[5].
Rodzaje rozgrywek
Mecz piłki nożnej – zdobycie gola
Piłka nożna jest od wielu lat najpopularniejszą dyscypliną sportową w wielu krajach i ma najbardziej rozbudowane rozgrywki w skali świata. Zasadniczo zawody odbywają się w dwóch systemach: ligowym (tzw. każdy z każdym) oraz pucharowym. Ten pierwszy polega na rozegraniu przez każdą parę zespołów określonej w regulaminie liczby meczów (najczęściej 2) w sezonie i wyłonieniu zwycięzcy (za wygraną przyznaje się przeważnie 3 punkty (kiedyś 2), za remis rywale dostają po 1 punkcie, zaś za porażkę 0 punktów. Zwycięża zespół, który uzyska najwięcej punktów, a w dalszej kolejności decydują mecze bezpośrednie, następnie bilans bramek, a na końcu liczba strzelonych bramek. W systemie pucharowym rozgrywa się mecze tylko między rozlosowanymi w pary zespołami, przy czym do dalszej rundy przechodzi (awansuje) zespół, który okaże się lepszy w bezpośredniej rywalizacji. Istnieją również systemy mieszane. Na przykład podczas Mistrzostw Świata I faza turnieju rozgrywana jest w grupach, w każdej z nich systemem ligowym ("każdy z każdym"), natomiast począwszy od II fazy (od 1/8 finału aż do finału) drużyny grają między sobą systemem pucharowym.
Piłka nożna na świecie
Podział państw członkowskich FIFA na konfederacje
Międzynarodową Federacją Piłki Nożnej jest
FIFA
. Należy do niej ponad 208 narodowych federacji piłki nożnej.
FIFA
organizuje światowe rozgrywki piłkarskie (turnieje olimpijskie, mistrzostwa świata kobiet i mężczyzn oraz grup młodzieżowych itp.) oraz ustala przepisy gry w piłkę nożną. Jest także nadrzędną organizacją wobec federacji regionalnych:
Europa
Federacją zrzeszającą europejskie związki piłkarskie jest
Unia Europejskich Związków Piłkarskich Piłki Nożnej (UEFA)
. Organizacja została założona w 1954 r. w
Bazylei
. Obecnie zrzesza 53 związki piłkarskie.
UEFA
jest organizatorem europejskich pucharów (
Liga Mistrzów UEFA
,
Puchar UEFA
,
Superpuchar Europy UEFA
) oraz organizuje
Mistrzostwa Europy
.
- Klubowe rozgrywki międzynarodowe
- Najważniejszym klubowym turniejem piłki nożnej w
Europie
jest
Liga Mistrzów UEFA
. Biorą w niej udział najlepsze drużyny
Europy
. Turniej jest organizowany przez
UEFA
i stanowi kontynuację Pucharu Klubowych Mistrzów Europy (utrzymując oficjalnie obie nazwy).
Liga Europy UEFA
to cykliczne rozgrywki piłkarskie, organizowane przez
Europejską Federację Piłkarską
jako kontynuacja Pucharu UEFA, w których biorą udział zespoły piłkarskie, zajmujące czołowe lokaty w narodowych rozgrywkach piłkarskich najwyższego szczebla, z wyłączeniem drużyn biorących udział w
Lidze Mistrzów
.
- Rozgrywki reprezentacji narodowych
- Najważniejszymi rozgrywkami reprezentacji narodowych
Europy
są
Mistrzostwa Europy w piłce nożnej
. Odbywają się co 4 lata i poprzedzone są eliminacjami toczącymi się w grupach. Pierwsze
mistrzostwa
odbyły się w roku 1960 i wtedy były nazywane Puchar Narodów Europejskich później przemianowane do obecnej nazwy. W 2007 roku do turnieju, który odbył się w roku 2008 po raz pierwszy zakwalifikowała się Reprezentacja Polski.
Ameryka Południowa
CONMEBOL
(Confédéración Sudaméricana de Fútbol) –
południowoamerykańska
konfederacja piłki nożnej, powstała 9 lipca 1916 roku.
Rozgrywki organizowane przez
CONMEBOL
:
- eliminacje
FIFA
World Cup
w
Ameryce Południowej
(Eliminatorias al Mundial),
-
Copa América
(mistrzostwa Ameryki Południowej),
-
Copa Libertadores
,
-
Copa Sudamericana
,
-
Recopa Sudamericana
,
- turnieje przedolimpijskie (Preolímpico Sub-23),
- turnieje juniorów (Sudamericano Sub-20, Sudamericano Sub-17, Sudamericano Sub-15),
- turnieje kobiet (Sudamericano Femenino, Sudamericano Femenino Sub-20),
- turnieje futsalu (Copa América/Sudamericano de Futsal).
Ameryka Północna
Stany Zjednoczone:
W
USA
piłka nożna, zwana tam soccer, nie należy do najpopularniejszych sportów i zdecydowanie ustępuje pod względem liczby przychodzących na spotkania kibiców takim dyscyplinom, jak
hokej na lodzie
,
koszykówka
,
baseball
czy
futbol amerykański
. Niemniej jednak dyscyplina ta jest uprawiana tam od bardzo dawna, a już od lat 80. XIX wieku męska
reprezentacja USA
rozgrywała pierwsze, nieoficjalne jeszcze mecze.
Pierwszy raz wystąpiła w
finałach mistrzostw świata
już w
pierwszej edycji
tej imprezy, w 1930 roku, gdzie udało się jej awansować do półfinału. 20 lat później, podczas
finałów w Brazylii
, trafiła na
Anglię
, którą – choć określona przez Wyspiarzy jako reprezentacja jednej z dwóch nacji, obok
Eskimosów
, nie umiejących grać w piłkę nożną – pokonała 1:0.
W ciągu następnych 36 lat US-Team (zwany też The Stars & Stripes) nie potrafił się zakwalifikować do Finałów. W tym okresie wiele dla popularyzacji piłki nożnej w USA uczynił nieistniejący już klub
New York Cosmos
, który – będąc własnością wytwórni
Warner Bros.
i mogąc korzystać z jej zasobów finansowych – sprowadził wielu legendarnych, ale niemłodych piłkarzy europejskich i południowoamerykańskich, jak na przykład
Pelé
,
Franz Beckenbauer
,
Johan Neeskens
. Ci między innymi zawodnicy pomogli występującej w North American Soccer League drużynie z
Nowego Jorku
zdobyć 4 tytuły mistrzowskie i dwa wicemistrzostwa.
Przełamanie złej passy męskiej reprezentacji nastąpiło w 1990 roku, ale podczas
włoskich finałów
Amerykanie przegrali wszystkie mecze. Poprawa nastąpiła
4 lata później
– wówczas, na własnych boiskach, reprezentacja Stanów Zjednoczonych zaprezentowała się poprawnie, odpadając w 1/8 finału po przegranej 0:1 z
Brazylią
, późniejszym mistrzem.
MŚ w 1998 roku
znów przyniosły trzy porażki (w tym w pełnym politycznych podtekstów meczu z
Iranem
), ale już
finały w Korei i Japonii
zakończyły się dla US-Teamu aż w ćwierćfinale. Także do
finałów w 2006 r.
Amerykanie zakwalifikowali się.
Szefowie United States Soccer Federation i selekcjoner
Bruce Arena
deklarują, że reprezentacja USA czynić będzie takie postępy, iż w 2010 roku będzie jednym z faworytów do zdobycia tytułu mistrzowskiego. Ma w tym pomóc coraz lepsza organizacja i podnoszący się poziom
Major League Soccer
, istniejącej od 1996 roku amerykańskiej ligi piłkarskiej.
Zdecydowanie lepiej prezentują się wyniki
amerykańskiej reprezentacji kobiet
. We wszystkich pięciu dotychczasowych edycjach
Mistrzostw Świata Kobiet
Amerykanki zdobywały medal – dwukrotnie złoty i trzykrotnie brązowy.
Zobacz też:
CONCACAF
,
Złoty Puchar CONCACAF
Afryka
Zobacz też:
CAF
,
Afrykańska Liga Mistrzów
,
Afrykański Puchar Konfederacji
,
Puchar Narodów Afryki
.
Azja i Oceania
Zobacz też:
AFC
,
OFC
,
Klubowe Mistrzostwa Oceanii w piłce nożnej
,
Puchar Azji
,
Puchar Narodów Oceanii
.
Piłka nożna na igrzyskach olimpijskich
Piłka nożna mężczyzn
Do kanonu dyscyplin olimpijskich piłka nożna w 1900 r. i (z krótkimi przerwami) jest w nim do dziś. Wystartowały wówczas tylko trzy reprezentacje. Dodatkowo uznano je za reprezentacje "klubowe" i rozgrywki zdegradowano do rangi zawodów pokazowych, nie przyznając medali – dziś jednak
MKOl
honoruje te wyniki i kraje, z których wywodziły się zgłoszone drużyny figurują w oficjalnym katalogu medalowym. W 1904 do turnieju piłkarskiego przystąpiły niezależne drużyny, które reprezentowały równocześnie swoje państwa, przy czym z każdego kraju mogła przystąpić więcej, niż jedna drużyna (tym samym USA ma przypisany zarówno srebrny, jak i brązowy medal). Rozgrywki piłkarskie przypominały więc formułą dyscypliny indywidualne.
Dopiero w 1908 zorganizowano turniej piłkarski we współczesnym kształcie, tj. z reprezentacjami narodowymi. Początkowo prestiż imprezy był duży, jednak drastycznie zmniejszył się od czasu zainaugurowania mistrzostw świata w piłce nożnej (1930 r.), a potem w latach "olimpijskich" mistrzostw Europy (od 1960 r.).
Ranga imprezy zaczęła spadać jeszcze bardziej wraz z profesjonalizacją piłki nożnej, gdyż amatorski charakter igrzysk nie dopuszczał do rozgrywek zawodowych piłkarzy. Promowało to kraje tzw. realnego socjalizmu, w których formalnie nie istniał zawód piłkarza. Zawodnicy oficjalnie byli pracownikami resortu, który sprawował patronat nad ich klubem (np. górnikami, żołnierzami), jednak w praktyce źródłem ich utrzymania był sport. Złożone z takich piłkarzy reprezentacje olimpijskie były więc de facto pierwszymi reprezentacjami narodowymi. Stało się to przyczyną dominacji państw bloku socjalistycznego, które (z wyjątkiem zbojkotowanych przez większość z nich igrzysk w 1984 r.) zdobyły wszystkie piłkarskie złota olimpijskie w latach 1952-1988, z reguły przejmując także medale pozostałych kolorów.
W 1992 zniesiono kryterium amatorstwa, wprowadzając w jego miejsce cenzus wiekowy. Od tego czasu w turnieju olimpijskim występować mogą piłkarze do lat 23. Kwalifikację do igrzysk stanowią tym samym mistrzostwa kontynentalne reprezentacji młodzieżowych. System ten promuje kraje o cieplejszym klimacie, w których procesy dojrzewania zachodzą szybciej (w przypadku państw afrykańskich w grę wchodzą także niepewne metryki).
W celu uatrakcyjnienia mało popularnych rozgrywek olimpijskich, Międzynarodowy Komitet Olimpijski zawarł kilka lat później kompromis z
FIFA
, na mocy którego w kadrze olimpijskiej oprócz młodzieżowców może znaleźć się trzech piłkarzy starszych, jednak tylko pod warunkiem zgody klubu macierzystego. Piłka nożna na igrzyskach olimpijskich nadal jednak cieszy się rangą znacznie niższą, niż mistrzostwa świata i mistrzostwa kontynentalne. Rozgrywki te (w przeciwieństwie do eliminacji i finałów mistrzostw oraz oficjalnych meczów towarzyskich) nie są zapisane w oficjalnym kalendarzu
FIFA
, przez co kluby nie mają obowiązku zwalniania zawodników na imprezę. Wiąże się to też z tym, że turniej olimpijski pokrywa się w większości krajów z sezonem piłkarskim, przez co kluby nie chcą tracić zawodników w trakcie rozgrywek ligowych. Próby podniesienia rangi turniejów olimpijskich blokowane są przez
FIFA
oraz federacje kontynentalne (przede wszystkim
UEFA
), według których mógłby on stanowić zbyt silną konkurencję prestiżową i finansową dla organizowanych przez nie rozgrywek międzypaństwowych. Tym samym w piłce nożnej, w przeciwieństwie do większości dyscyplin sportowych, igrzyska olimpijskie nie stanowią i prawdopodobnie nie będą stanowić w najbliższym czasie najważniejszej imprezy.
Mecze turniejów olimpijskich to odrębne rozgrywki i nie są one oficjalnymi meczami pierwszych reprezentacji narodowych. W myśl zasady, że mecz oficjalny to ten, w którym obie reprezentacje uznają drużynę za swoją kadrę A, wyjątek od tej reguły stanowią wyłącznie mecze pomiędzy drużynami z bloku komunistycznego w okresie tzw. realnego socjalizmu (jednakowoż w katalogu FIFA mają one tylko status oficjalnych meczów towarzyskich). Przez wiele lat w krajach bloku wschodniego opinia publiczna nie zdawała sobie z tego sprawy, a władze i podległe im media z przyczyn propagandowych nie wyprowadzały jej z tego błędu. Po latach wywoływało to liczne reperkusje. M.in. polski piłkarz
Kazimierz Deyna
, któremu przez wiele lat powszechnie przypisywano 102 oficjalne występy w kadrze narodowej, w rzeczywistości miał ich – jak wykazała weryfikacja – 97.
W ostatnich latach zauważa się poważniejsze traktowanie futbolu olimpijskiego przez niektóre federacje piłkarskie (np. argentyńską), a także publicznie wyrażaną chęć udziału w igrzyskach przez niektórych słynnych piłkarzy (m.in.
Ronaldinho
,
Leo Messi
), trudno jednak stwierdzić, czy przerodzi się to w stałą tendecję.
Piłka nożna kobiet
Od 1996 r. dyscypliną olimpijską jest także piłka nożna kobiet. W tej kategorii nie obowiązują ograniczenia wiekowe.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne