Mircea Eliade
Mircea EliadeMircea Eliade |
| Urodzony | 9 marca 1907 Bukareszt | Zmarł | 22 kwietnia 1986 Chicago | Znany z | prace z zakresu religioznawstwa | Zawód |
religioznawca
,
filozof
kultury, pisarz | |
Mircea Eliade, czyt. Mirczja (ur.
9 marca
1907
w
Bukareszcie
, zm.
22 kwietnia
1986
w
Chicago
) -
rumuński
religioznawca
,
indolog
,
filozof
kultury, a także eseista, pisarz i
dyplomata
. Życie Młodość i studiaUrodził się jako syn kapitana Gheorghe Eliadego i Ioany Stoenescu. W latach
1925
–
1928
studiował filozofię na uniwersytecie w
Bukareszcie
pod kierunkiem rumuńskiego filozofa N. Ionescu. Uczył się też wtedy języków obcych m.in. włoskiego, angielskiego i hebrajskiego[1]. Początki kariery naukowejW latach
1928
–
1932
przebywał na stypendium w
Indiach
(uniwersytet w
Kalkucie
i półroczny pobyt w aśramie). Po powrocie doktoryzował się w
1933
roku na podstawie pracy Historia porównawcza techniki
jogi
. W tym samym roku otrzymał stanowisko profesora na uniwersytecie w
Bukareszcie
. W listopadzie
1934
roku rozpoczął wykłady zatytułowane Zbawienie w religiach orientalnych, zimą
1935
roku prowadził seminarium o Docta ignorantia
Mikołaja z Kuzy
. Wykładał też na wielu innych uniwersytetach
europejskich
(m.in. w
Berlinie
,
Londynie
,
Bernie
). Wczesne poglądy polityczne i kariera dyplomatycznaW roku
1939
utrzymywał kontakty ze skrajnie prawicową organizacją,
Żelazną Gwardią
(rum. Garda de Fier), której członkowie 27 listopada
1940
roku zamordowali
Nicolae Iorgę
. W marcu
1940
roku dzięki poparciu Constantina Giurescu - rumuńskiego ministra
propagandy
- Eliade został powołany na funkcję attaché kulturalnego w ambasadzie rumuńskiej w
Londynie
. W Rumunii latem tego samego roku królewska dyktatura
Karola II
przekształciła się w reżim zorientowany na
Niemcy
. W konsekwencji w lutym
1941
roku po zerwaniu przez Wielką Brytanię stosunków dyplomatycznych z Rumunią Eliade został przeniesiony do
Lizbony
. W lipcu
1942
roku Eliade po raz ostatni przyjechał do Rumunii, aby osobiście doręczyć posłanie portugalskiego dyktatora
Antonio Salazara
rumuńskiemu dyktatorowi, generałowi
Ionowi Antonescu
. Od listopada do grudnia
1944
w rumuńskiej gazecie Dreptatea pojawiało się wiele artykułów autorstwa Oscara Lemnaru na temat ewentualnego powrotu Eliadego do Rumunii. Pisano wówczas: Mircea Eliade chce powrócić do kraju. Oczywiście - nie możemy być przeciwni, ale również nie możemy go powitać chyba z tysiąca powodów: (...) 2) reprezentuje za granicą rumuński hitleryzm (...). Byłoby lepiej, gdyby odjechał do Indii. W roku
1944
faszystowskie rządy w Rumunii upadły. Eliade, świadom negatywnego wizerunku swej osoby w kraju, wyemigrował w
1945
roku do
Francji
. Jego konserwatywne i narodowe sympatie są najlepiej widoczne w książce poświęconej
Antonio Salazarowi
pt. Salazar a rewolucja portugalska (rum. Salazar şi revoluţia din Portugalia, 1942). Emigracja do Francji i Stanów ZjednoczonychWe wrześniu
1945
roku przybył do
Paryża
, gdzie - na zaproszenie
Georgesa Dumézila
- wygłosił wykład w
École Pratique des Hautes Études
. W
1949
roku poślubił Christinel Cottesco. Na wiosnę tego samego roku wyjechał do
Włoch
, gdzie na zaproszenie Giuseppe Tucciego i Raffaele Petazzoniego wygłosił wykład na Uniwersytecie Rzymskim. W sierpniu wziął udział w pierwszej konferencji Eranosa w Asconie, gdzie poznał
Carla Gustava Junga
,
Gerardusa van der Leeuwa
i Louisa Massignona. We wrześniu uczestniczył w międzynarodowym Kongresie Historii Religii w
Amsterdamie
. W latach
1951
-
1955
był stypendystą
nowojorskiej
Bollingen Foundation. We wrześniu
1956
roku wyjechał do
Stanów Zjednoczonych
, gdzie prowadził wykłady w ramach Haskell Lectures w Uniwersytecie w
Chicago
. W październiku otrzymał na tym uniwersytecie stanowisko profesora (visiting professor) historii religii. Odtąd co roku nauczał dwa semestry w
Chicago
, a wakacje spędzał w Europie. W
1960
roku wziął udział w Kongresie Historii Religii w
Marburgu
. W
1970
roku wziął udział w Międzynarodowym Kongresie Historii Religii w
Sztokholmie
. Kontakty z innymi myślicielamiOsobista przyjaźń wiązała Eliadego, m.in. z
Samuelem Beckettem
,
Emilem Cioranem
,
Eugéne Ionesco
,
Paulem Ricoeurem
; Eliade przyjaźnił się i korespondował z
Carlem Gustavem Jungiem
. Z własnego życia szczegółowo zdał sprawozdanie w dzienniku Moje życie. Koncepcje i publikacjeEliade w poglądach na religię był najbardziej zbliżony do
Rudolfa Otto
,
Nathana Söderbloma
oraz
Gerardusa van der Leeuwa
. Był głównym przedstawicielem tzw. szkoły
morfologii
świętości w
religioznawstwie
, inicjatorem nurtu zajmującego się badaniem porównawczym fundamentalnych struktur i
archetypów
religijnych, manifestujących się w dziejach
religii
poprzez
symbole
,
mity
,
hierofanie
oraz
rytuały
. Istotę jego koncepcji religii stanowi teoria
sacrum
w opozycji do
profanum
– dwóch sposobów realizowania przez człowieka własnej egzystencji. Odrzucając metodologię badań negującą istnienie sacrum pozostawił jakby u progu religioznawstwa nauki humanistyczne i społeczne, zaznaczając, że sedno badań tkwi w sednie religii – to jest w sacrum. Był twórcą koncepcji morfologii sacrum. Inspirował się teorią archetypów
C.G. Junga
(dlatego często obok
Josepha Campbella
wymienia się go jako przedstawiciela tzw. analizy jungowskiej), ale terminu archetyp Eliade używał w innym sensie niż Jung - na określenie "modelowego wzorca" objawionego w micie i aktualizowanego w rytuale. Eliade był promotorem podejścia
fenomenologicznego
, pragnącego odkryć istotę religii, niezależnie od uwarunkowania historycznego bądź kulturowego. Eliade uważał, że religioznawstwo powinno stosować dwie wzajemnie dopełniające się metody:
fenomenologiczny
opis struktur religijnych (czyli
morfologię
świętości) oraz metodę historyczno-porównawczą (czyli dialektykę
sacrum
i
profanum
). Propagował antyredukcjonistyczne, antyewolucjonistyczne i holistyczne podejście do religii. Takie spojrzenie wiązało się z ogólną koncepcją człowieka, zgodnie z którą człowiek jest istotą religijną (Eliade ukuł termin homo religiosus), czego obiektywnym korelatem jest istnienie
sacrum
- nieredukowalnego jądra wszelkich zjawisk religijnych. W roku
1921
opublikował swój pierwszy artykuł pt. Jak odkryłem
kamień filozoficzny
w Ziarul Stiintelor Populare. W okresie studiów współpracował z wieloma czasopismami (Ziarul Ştiinţelor Populare, Orizontul, Foaia Tinerimii, Lumea, Universul Literar). Pisał wówczas artykuły popularnonaukowe o
entomologii
,
historii
,
alchemii
,
orientalistyce
,
historii religii
oraz reportaże z podróży po
Karpatach
i
Dunaju
, a także nowele i eseje krytyczne. W latach
1924
-
1925
napisał powieść autobiograficzną Romanul adolescentului miop. W październiku
1925
roku założył pismo Revista Universitară (zamknięte po opublikowaniu krytycznej recenzji o Eseju o historii powszechnej
Nicolae Iorgi
). W
1934
roku wziął udział w konkursie na najlepszą powieść. Maitrei Eliadego otrzymała główną nagrodę. W
1939
roku wydał dwa numery czasopisma religioznawczego Zalmoxis. Na emigracji w Paryżu w
1945
roku zredagował po rumuńsku Prolegomena do historii religii opublikowane w
1949
roku po francusku jako Traktat o historii religii. W
1948
roku
Gallimard
wydał Techniques du Yoga. W latach
1951
-
1955
opublikował prace
Szamanizm
. Archaiczne techniki
ekstazy
,
Joga
. Nieśmiertelność i wolność oraz Kowale i alchemicy. Opublikowana przez
Gallimarda
praca Naissances mystiques (Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne) to zapis jego wykładów prowadzonych od września
1956
roku na Uniwersytecie w
Chicago
. W
1961
roku założył razem z
Ernstem Jüngerem
pismo Antaios. W
1973
roku
Gallimard
opublikował Fragments d'un Journal (Religia, literatura, komunizm. Dziennik emigranta). W
1974
roku wydał pierwszy tom Historii wierzeń i idei religijnych. Zestawienie pojęć i koncepcji- pojęcia stricte religijne
- symbole
- symbolika akwatyczna i telluryczna
- oś kosmiczna
- schody prowadzące ku niebu
- kamień węgielny
- pożoga kosmiczna ekpyrosis
- solaryzacja
- Urgrund podstawowa realność
- magna mater
- petra genitrix płodność kamieni
- regressus ad uterum
- lucerna extincta przy zgaszonych światłach
- uraniczna męska natura meteorytów
- chtoniczna macierz minerałów
-
androgyn
rebis istota dwoista
- androgyn kulisty
Platona
- tezy, związki i relacje
- domniemana tożsamość mitów obrzędów i religii
- potrzeba zachowania 'wiecznej teraźniejszości'
- styczność przeciwieństw na płaszczyźnie
profanum
- degradacja
sacrum
- przełożenie sytuacji psychicznej na terminy seksualne
- inicjacyjna funkcja cierpienia
- granica
sacrum
profanum
pęknięciem przestrzeni
- hierofania ucieleśnieniem transcendencji i przerwaniem poziomów
- osiedlenie się tworzeniem świata
- wzniesienie
ołtarza
powtórzeniem kosmogonii
- pokrewieństwo etymologiczne templum i tempus
- seksualność jako
hierofania
- transcendencja a wymiar wertykalny świata
- 'upłciowienie Kosmosu' ideą życia
- osmoza pomiędzy alchemią a technikami jogicznotantrycznymi
-
kamień filozoficzny
i
transmutacja
człowieka
- paralela
Chrystus
-
kamień filozoficzny
- natura prefiguracją logiki
Spojrzenia krytyczneMircea Eliade już za życia stał się legendą. Obecnie jest powszechnie znanym religioznawcą i zalicza się go do klasyków myśli humanistycznej. Pozostaje jednak postacią wielce kontrowersyjną po pierwsze z uwagi na swoje wczesne poglądy polityczne, po drugie z uwagi na ocenę wartości jego prac. Podczas gdy przez wielu uważany jest za autora publikacji o doniosłym znaczeniu i twórcę nowatorskich koncepcji, to z innej strony padają oskarżenia o brak naukowości. Wskazuje się, że jego prace mają wartość bardziej literacką niż naukową. Zarzuca mu się brak jednoznaczności i ścisłości metodologicznej. Choć Eliade przytacza opisy różnorodnych rytuałów na poparcie swoich teorii, to jest oskarżany o dopuszczanie się nieuzasadnionych uogólnień. Wielu uczonych wskazuje na brak dowodów, które pozwoliłyby na uznanie jego idei za uniwersalne, czy choćby za ogólne zasady myślenia religijnego. Zdaniem Douglasa Allena Eliade jest być może najbardziej popularnym i wpływowym współczesnym historykiem religii ale wielu, o ile nie większość specjalistów w zakresie antropologii, socjologii czy nawet historii religii albo zignorowało albo szybko odrzuciło prace Eliadego. Także Geoffrey Kirk uważa, że Eliade nadmiernie rozszerza swoje teorie. Na przykład twierdząc, że mit szlachetnego dzikusa wynika z religijnych skłonności do idealizowania pierwotnych, mitycznych epok. Zdaniem Kirka takie ekstrawagancje, wraz z tendencją do powtórzeń, sprawiły, że Eliade stał się niepopularny wśród wielu antropologów i socjologów. Prace Eliade krytykowane są też za brak empirycznych dowodów. Zdaniem krytyków Eliade nie zaproponował odpowiedniej metodologii do badań nad historią religii, które uczyniłyby ją nauką empiryczną. Przykładowo antropolog Alice Kehoe krytykuje prace Eliade na temat szamanizmu wskazując, że nie wykonał on żadnych badań terenowych ani nie kontaktował się z grupami tubylców, którzy praktykowali szamanizm - przeprowadził jedynie syntezę informacji pochodzących z różnych źródeł, nie dbając o poparcie swych tez wynikami badań terenowych. Ronald Inden - historyk
Indii
z Uniwersytetu w
Chicago
skrytykował Mircea Eliade, a także innych intelektualistów (w tym
Carla Junga
i
Josepha Campbella
) za propagowanie "romantycznej wizji"
Hinduizmu
i wskazał, że ich podejście opiera się głównie na
Orientalizmie
i ukazuje Hinduizm jako prywatne królestwo wyobraźni i religijności, którego potrzeba, ale brakuje, człowiekowi zachodu. Tłumaczenia na język polski Publikacje naukowe- Przyczynki do filozofii renesansu. Wędrówki włoskie, tł. Ireneusz Kania, Warszawa 2000,
Wydawnictwo KR
(Contributions à la philosophie de la Renaissance
1927
suivi de l’Itinéraire italien)
- Alchemia azjatycka, tł. Ireneusz Kania, Warszawa 2000,
Wydawnictwo KR
(Alchimia asiaticǎ
1935
)
- Kosmologia i alchemia babilońska, tł. Ireneusz Kania, Warszawa 2000,
Wydawnictwo KR
(Cosmologie şi alchimie babiloniană
1937
)
- Mit wiecznego powrotu, tł. Krzysztof Kocjan, Warszawa 1998,
Wydawnictwo KR
(Le mythe de l’éternel retour. Archétypes et repetition
1949
, wyd. rozszerzone 1969)
- Rumuni. Zarys historii, tł. Anna Kaźmierczak, Bydgoszcz 1997, Wydawnictwo Homini (Los Rumanos. Breviario historico
1943
)
- Techniki jogi Warszawa 2009,
Wydawnictwo Fundacji Aletheia
(Tehnici ale Yoga
1946
)
- Traktat o historii religii, tł. Jan Wierusz Kowalski, wstęp Leszek Kołakowski, posłowie Stanisław Tokarski; wyd. I: Warszawa 1966,
Wydawnictwo Książka i Wiedza
; wyd. II: Łódź 1993, Wydawnictwo Opus; wyd. III, popr i uzupełń.: Warszawa 2000,
Wydawnictwo KR
(Traité d’histoire des religions
1949
)
- Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, tł. i wstęp Krzysztof Kocjan, oprac. Jerzy Tulisow,
Wydawnictwo Naukowe PWN
, Warszawa 1994, 2001 (Le chamanisme et les techniques archaïques de l’extase
1950
)
- Obrazy i symbole. Szkice o symbolizmie magiczno-religijnym, tł. Magda i Paweł Rodakowie, Warszawa 1998,
Wydawnictwo KR
; Warszawa 2009,
Wydawnictwo Fundacji Aletheia
(Images et symboles. Essais sur le symbolisme magico-religieux
1952
)
- Joga. Nieśmiertelność i wolność , tł. Bolesław Baranowski, oprac. Tomasz Ruciński, Warszawa 1984, 1997,
PWN
(Le Yoga. Immortalité et Liberté
1954
)
- Sacrum i profanum. O istocie religijności, tł. Robert Reszke, Warszawa, wyd. I: 1996, wyd II popr. i uzup.: 1999,
Wydawnictwo KR
, wyd III: tł. Baran Bogdan, Warszawa 2008,
Wydawnictwo Fundacji Aletheia
, (Le Sacré et le Profane
1956
)
- Kowale i alchemicy, tł. Andrzej Leder, Warszawa 1993, 2007,
Wydawnictwo Fundacji Aletheia
, (Forgerons et alchimistes
1956
, wyd. rozszerzone 1977)
- Mity, sny i misteria, tł. Krzysztof Kocjan, Warszawa wyd. I: 1994, wyd II: popr i uzup. 1999:
Wydawnictwo KR
(Mythes, rêves et mystères
1957
)
- Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne. Narodziny mistyczne, tł. Krzysztof Kocjan, Kraków 1997,
Wydawnictwo Znak
(Initiation, rites, sociétés secrètes
1959
)
- Mefistofeles i androgyn, tł. Bogdan Kupis, oprac. Robert Reszke, Warszawa, wyd. I: 1994; wyd. II, popr. i uzupełń.1999
Wydawnictwo KR
(Méphistophélès et l’androgyne,
1962
)
- Patańdżali i joga, oprac. Jerzy Prokopiuk, Warszawa 1994, Wydawnictwo Pegaz; Warszawa 2004,
Wydawnictwo KR
(Patańjali et le Yoga
1962
)
- Aspekty mitu, tł. Piotr Mrówczyński, Warszawa 1998,
Wydawnictwo KR
(Myth and Reality, Aspects du mythe
1963
)
- W poszukiwaniu historii i znaczenia religii, tł. Agnieszka Grzybek, Warszawa 1997,
Wydawnictwo KR
(The Quest. History and the Meaning in Religion
1969
)
- Od Zalmoksisa do Czyngis-chana, przełożył i przedmową opatrzył Krzysztof Kocjan, Warszawa 2002,
Wydawnictwo Naukowe PWN
(De Zalmoxis à Gengis-Khan. Études comparatives sur les religions et le folklore de la Dacie et de l'Europe orientale
1970
)
- Religie australijskie, tł. Elżbieta i Włodzimierz Łagodzcy, Warszawa 2001,
Wydawnictwo KR
(Australian Religions. An Introduction
1973
)
- Okultyzm, czary, mody kulturalne: eseje, tł. Ireneusz Kania, Kraków 1992, Oficyna Literacka (Occultism, Witchcraft and Cultural Fashions
1976
)
- Historia wierzeń i idei religijnych, tomy I-III: Od epoki kamiennej do misteriów eleuzyńskich, Od Gautamy Buddy do początków chrześcijaństwa, Od Mahometa do wieku Reform; tł. Stanisław Tokarski , Agnieszka Kuryś, Warszawa 1994-1997, 2007
Instytut Wydawniczy PAX
(Histoire des croyances et des idées religieuses, t.1: De l’âge de la pierre aux mystères d’Eleusis
1976
, t. 2: De Gautama Bouddha au triomphe du christanisme
1978
, t. 3: De Mahomet à l’âge des Réformes
1983
)
- (z Ioanem P. Couliano [Culianu]) Słownik religii, tł. Agnieszka Kuryś, Warszawa 1994,
Oficyna Wydawnicza Volumen
, seria
Nowa Marianna
(Dictionnaire des religions
1990
)
Antologie tekstów- Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, wyboru dokonał i wstępem opatrzył
Marcin Czerwiński
, tł. Anna Tatarkiewicz, Warszawa wyd. I: 1970; wyd. II: 1974; wyd. III: 1993,
Państwowy Instytut Wydawniczy
, seria:
Biblioteka Myśli Współczesnej
(wybór z tomów: Obrazy i symbole, Mit wiecznego poworotu, Sacrum i profanum, Mity, sny i misteria, Mefistofeles i androgyn)
Pamiętniki, dzienniki, rozmowy- Zapowiedź równonocy. Pamiętniki (1907-1937) tł., przypisy i posłowie
Ireneusz Kania
, Kraków 1989, Wydawnictwo Literackie (Les promesses de l’équinoxe
1980
)
- Dziennik indyjski, tł.
Ireneusz Kania
, Warszawa 1999.
Wydawnictwo KR
(India
1935
) - rozwinięcie i dopełnienie zapisków opublikowanych w części II (rozdziały IX-X) tomu Zapowiedź równonocy
- Świętojańskie żniwo. Pamiętniki (1937-1960), tł.
Ireneusz Kania
, Kraków 1991, Oficyna Literacka (Les moissons du solstice
1980
)
- Religia, literatura i komunizm. Dziennik emigranta, tł. Adam Zagajewski, Wyd. Puls, Londyn 1990 (Fragments d'un journal
1973
) - wybór dziennika z lat 1945-1969
- Moje życie (Fragmenty dziennika 1941-1985), tł.
Ireneusz Kania
, oprac. Robert Reszke, Warszawa 2001,
Wydawnictwo KR
- Próba Labiryntu. Rozmowy z Claude-Henri Rocquetem, tł. Krzysztof Środa, Warszawa 1992, Wyd. Sen (L’épreuve du labyrinthe. Entretiens avec Claude-Henri Rocquet,
1972
)
Beletrystyka- Solilokwia, tł. Tomasz Rosca, 2007, s. 95, (Solilocvii
1932
)
- Majtreji, tł. i słowo wstępne Irena Harasimowicz, posłowie Lech Budrecki, Warszawa 1988, Czytelnik (Maitreyi
1933
)
- Dajan (Młodość stulatka), tł. Ireneusz Kania, Kraków 1990, Oficyna Literacka, wyd II: 2008 (Dayan, Tinereţe fără tinereţe)
- Tajemnica doktora Honigbergera, tł. Ireneusz Kania, Kraków 1983, Wydawnictwo Literackie (Secretul doctorului Honigberger)
- Wesele w niebie, tł. R. Florans, Czytelnik, Warszawa 1977 (Nunta în cer)
- U cyganek, tł. Irena Harasimowicz, [w:] Śmierć Iu. Opowiadania rumuńskie, Warszawa,
PIW
- Córka Kapitana, tł. Irena Harasimowicz, [w:] Śmierć Iu. Opowiadania rumuńskie, Warszawa,
PIW
Opracowania- Florin Turcanu Mircea Eliade. Więzień historii, Warszawa 2008,
Wydawnictwo KR
, s. 552
- Wiktor Werner Eliade i Historia. Przegląd Bydgoski, Rocznik IX/1998, s. 50-57
- Wiktor Werner, Eliadego poszukiwania historii i znaczenia religii. Historyka, T. XXIX, 1999, s. 108 – 113
Przypisy Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Mircea Eliade":
Religioznawstwo
ofiarę, modlitwę, postać zbawiciela, mit. Współzałożyciel i pierwszy prezes międzynarodowej organizacji religioznawców IAHR.
Mircea Eliade
– wielki historyk religii, odrzucił metodologię badań negującą istnienie sacrum, ...
Apollo (mitologia)
...
Mołdawianie
...
1992
...
1993
...
1990
...
Historia nauki
często skupiające badaczy spoza stricte starożytniczych specjalności. W dziedzinie religioznawstwa zasłużył się
Mircea Eliade
, twórca koncepcji morfologii sacrum. Julian Steward i M. Godelier kontynuowali ...
Historia religii
...
Eugène Ionesco
Les SixMaksymilian Kolbe (Maximilien Kolbe, 1988), muzyka Dominique Probst Zobacz też
Samuel Beckett
,
Emil Cioran
,
Mircea Eliade
. BibliografiaPaul Surer, Współczesny teatr francuski, Inscenizatorzy i dramatopisarze,
Państwowy Instytut ...
Wyścig Pokoju
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Mircea Eliade":
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
|