Nikola Tesla,
cyrylicą
: Никола Тесла, imię z chrztu: Николај – Nikołaj (ur.
10 lipca
1856
w Smiljanie, zm.
7 stycznia
1943
w
Nowym Jorku
) –
serbski
inżynier i
wynalazca
.
Jest autorem około 300[1]
patentów
, głównie rozmaitych urządzeń elektrycznych, z których najsławniejsze to:
silnik elektryczny
,
prądnica prądu przemiennego
,
autotransformator
,
dynamo rowerowe
,
radio
,
elektrownia wodna
,
bateria słoneczna
,
turbina talerzowa
,
transformator Tesli
(rezonansowa cewka wysokonapięciowa) i
świetlówka
. Nikola Tesla był m.in. twórcą pierwszych urządzeń zdalnie sterowanych drogą radiową. Początkowo za twórcę radia uważano
Marconiego
, jednak w
1943
Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych
przyznał prawa patentowe Tesli[2]. Rozprawa rozstrzygnęła się po śmierci wynalazcy, przez co powszechnie za twórcę
radia
uznaje się
Marconiego
, mimo iż przyznał się on do wykorzystania wcześniejszych prac Tesli w zbudowaniu radia.
Dzieciństwo i młodość w monarchii austro-węgierskiej
Pomnik i dom rodzinny Nikoli Tesli we wsi Smiljan.
Nikola Tesla urodził się w serbskiej rodzinie we wsi Smiljan w
Chorwacji
, ówcześnie należącej do
monarchii austro-węgierskiej
. Był synem
prawosławnego
prezbitera
. Jego ojciec chciał, aby również Nikola został księdzem, jednak na skutek nacisku miejscowego nauczyciela, który wystarał się o stypendium dla Nikoli, został on ostatecznie wysłany na studia inżynierskie na politechnikę w
Grazu
. Na uczelni zwrócił na siebie uwagę profesora elektrotechniki, który pomógł mu podjąć pracę w urzędzie telegraficznym w
Budapeszcie
. Prawdopodobnie tam Tesla wpadł na pomysł konstrukcji rotacyjnego
silnika
na
prąd przemienny
, który jednocześnie mógłby też pełnić rolę
prądnicy
. Projekt tego wynalazku przesłał do
Thomasa A. Edisona
, który natychmiast zainteresował się pomysłem i zaprosił Teslę do swojego słynnego
laboratorium
.
Początek pracy w USA
Edison zaproponował Tesli współpracę – Tesla miał doprowadzić do poprawy wydajności generowania
prądu
w
elektrowniach
Thomasa A. Edisona
. Obiecał, że jeśli wydajność elektrowni wzrośnie o 50%, Tesla otrzyma 50 000 dolarów nagrody. Wykonanie tego zadania zajęło Tesli około roku, po czym zaproponował
Thomasowi Edisonowi
przejście w jego elektrowniach na prąd przemienny (działały one wtedy na prąd stały), co pozwoliłoby poprawić ich wydajność o kolejne 50%. Edison z niewyjaśnionych do dzisiaj przyczyn nie lubił prądu przemiennego (być może dlatego, że nie rozumiał rachunku
liczb zespolonych
, potrzebnego do zrozumienia teorii budowy prądnicy prądu przemiennego[]) i nie zapłaciwszy Tesli ani grosza, wyrzucił go z pracy. Za Teslą ujęli się jednak inni właściciele
Edison Electric Light Company
, zwłaszcza
John P. Morgan
, którzy pomogli mu rozwijać swoje pomysły w ramach specjalnie do tego celu stworzonej firmy
Tesla Electric Light Company
.
Tesla Electric Light Company i walka o prąd przemienny
W laboratoriach swojej firmy Tesla opracował podstawy generowania i przesyłu prądu przemiennego, które są stosowane do dzisiaj na całym świecie oraz stworzył projekty urządzeń napędzanych bezpośrednio prądem przemiennym, takie jak
świetlówka
i
silnik
elektryczny. Następnie z pomocą
George'a Westinghouse'a
, który był współwłaścicielem Western Union Company, zbudował pierwszą elektrownię prądu przemiennego i linię przesyłową, która zasiliła oparte na świetlówkach oświetlenie wszystkich stacji kolejowych Western Union na północnym wschodzie
USA
.
Zaskoczony sukcesem Tesli, Edison rozpoczął kampanię na temat rzekomego niebezpieczeństwa stosowania prądu przemiennego. Jednakże fakty mówiły same za siebie i instalacje Tesli zaczęły powoli przejmować rynek produkcji i przesyłu prądu elektrycznego w
USA
, aż w końcu władze
General Electric
wymusiły na Tesli sprzedaż patentów na urządzenia prądu przemiennego, a na Edisonie przejście wszystkich jego elektrowni na nowy system. Ostateczny kres elektrowni na prąd stały zapoczątkował kolejny wynalazek Tesli –
turbina wodna
, która generowała prąd przemienny w oparciu o energię przepływu wody w rzekach.
Radio i przegrana z Marconim
Po opublikowaniu przez
Maxwella
teorii
elektromagnetyzmu
Tesla wpadł na pomysł konstrukcji
cewki
wysokonapięciowej i następnie zauważył że wysyła ona bardzo silne
fale elektromagnetyczne
. Zaczął pracować nad urządzeniem, które mogłoby te fale odbierać. Początkowo chciał na tej podstawie skonstruować urządzenia do przesyłu prądu elektrycznego bez użycia przewodów, lecz później wpadł na pomysł skonstruowania urządzenia do przesyłu za pomocą tych fal dźwięku.
Patent
na to urządzenie był gotowy w
1900
roku, jednak ubiegł go w tym o kilka dni
Marconi
.
Tesla walczył z Marconim o patent na
radio
, dowodząc, że wynalazek Marconiego stosuje bez jego zgody wcześniej opatentowaną przez Teslę cewkę, ale długie procesowanie się doprowadziło Teslę do bankructwa. Ostatecznie dobił Teslę fakt przyznania Marconiemu
nagrody Nobla
za skonstruowanie radia, mimo iż korzystał on przy tym z teorii stworzonych przez Teslę. Ironią losu jest to, że ostatecznie odwołanie Tesli w sprawie patentu na
radio
do sądu najwyższego
USA
zostało wygrane już po śmierci samego Tesli w
1943
roku.
Początki
robotyki
i pilot radiowy
Pomnik Tesli niedaleko Wodospadu Niagara
Ostatnim pomysłem Tesli była konstrukcja maszyny, która mogłaby być zdalnie sterowana radiowo i wykonywać rozmaite czynności automatycznie. Najpierw Tesla opatentował pierwszy na świecie pilot radiowy, a następnie stworzył całą grupę urządzeń – maszynę kroczącą, maszynę latającą i maszynę pływającą, którymi mógł sterować zdalnie za pomocą swojego pilota. Kolejnym pomysłem było wmontowanie urządzeń sterujących z pilota do maszyny kroczącej, zaopatrzenie jej w czujniki i wreszcie "puszczenie wolno" – na skutek czego powstał pierwszy na świecie
robot
.
Wolna energia
Koncepcja
wolnej energii
była rodzajem obsesji Tesli, który pod koniec życia wykorzystywał każdą wolną chwilę na jej poszukiwanie.
Tesla twierdził: (...)ujarzmiłem promienie kosmiczne i sprawiłem, by służyły jako napęd (...). Ciężko pracowałem nad tym przez ponad 25 lat, a dziś mogę stwierdzić, że się udało. (cytat z 10 lipca 1931 roku z Brooklyn Eagle).
W
1901
opatentował odbiornik wolnej energii nazwany Aparatem do Wykorzystywania Energii Promienistej. Patent odnosi się do słońca jak i innych źródeł energii promienistej, jak promienie kosmiczne.
Próbował także przekształcić
jednobiegunową prądnicę
Faradaya
w urządzenie wolnej energii. W
1889
roku uzyskał patent na maszynę dynamoelektryczną, której konstrukcję – opartą na pomyśle Faradaya – udoskonalił pod względem wydajności przez zmniejszenie oporu i odwrócenie momentu napędowego. Tesla sądził, że jeżeli da się uzyskać moment obrotowy o kierunku zgodnym – a nie przeciwnym – z kierunkiem ruchu, wówczas maszyna stanie się samowystarczalna. Chociaż nie udało mu się tego dokonać, jego ideą i ideą Faradaya zainteresowali się w latach 70. i 80. XX wieku liczni badacze, między innymi
Bruce De Palma
– wynalazca
maszyny N
, mimo że już za życia Tesli udowodniono, że tego rodzaju maszyna łamałaby kilka praw fizyki, przede wszystkim
zasadę zachowania energii
.
Śmierć
Nikola Tesla zmarł
7 stycznia
1943
r. o 22:30 w
prawosławne
Boże Narodzenie
w apartamencie nr 3327 hotelu New Yorker w Nowym Jorku.
Stosunek do brata
Nikola Tesla twierdził, że jego brat (który zginął w młodości na skutek obrażeń po upadku z konia) był znacznie zdolniejszy od niego. Zdaniem Nikoli jego brat był cyt. "intelektualnym gigantem", "uzdolnionym w nadzwyczajnym stopniu". Nikola Tesla twierdził, że w jego mniemaniu on i jego brat odziedziczyli swoje zdolności intelektualne po matce[3].
Tesla w kulturze popularnej
Książki
- Tesla: Zagubione wynalazki George Trinkaus, Tesla The Lost Inventions, 2007,
- Tesla: Man Out of Time Margaret Cheney, 1981
- The Fantastic Inventions of Nikola Tesla David H. Childress, 1993
- The Complete Patents of Nikola Tesla Jim Glenn, 1994
- Tesla, portret medu maskama, Vladimir Pistalo, 2008 (
serb.
)
Filmy o życiu i wynalazkach Tesli
- Nikola Tesla (Jugosławia, serial biograficzny, 1977)
- Tajna Nikole Tesle (Jugosławia, biograficzny, The Secret of Nikola Tesla, 1980)
- Nikola Tesla - The Genius Who Lit The World (USA, dokumentalny, 1994)
- Tesla: Tripping the Light Electric (USA, biograficzny, 2000)
- Tesla: Master of Lightning (USA, dokumentalny, 2000)
- Phenomenon: The Lost Archives odc.14 - The Missing Secrets of Nikola Tesla (USA, serial dokumentalny, 2000)
- Charged: The Life of Nikola Tesla (Wielka Brytania, biograficzny, 2004)
- All About Tesla: The Research (Kanada, dokumentalny, 2007)
Inne
- Tesla jest jednym z bohaterów powieści Christophera Priesta Prestiż (1995). W
adaptacji filmowej
(2006) w postać tę wcielił się
David Bowie
.
- Tesla jest również jednym z bohaterów powieści
science fiction
Jacka Dukaja
Lód
(2007).
- Osoba wynalazcy została także wykorzystana w
kanadyjskim
serialu telewizyjnym
science fiction
Sanctuary
nakręconym przez
Sci Fi Channel
. W postać wynalazcy wcielił się Jonathon Young (2008)
- W grze Dark Void Nikola Tesla występuje jako sprzymierzeniec rasy ludzkiej w bitwie między nimi, a kosmitami.
- Tesla to nazwa samochodu o napędzie elektrycznym .[4]
- Nikola Tesla (a dokładniej "Tesla") jest nazwą albumu zespołu
Silver Rocket
, którego głównym motywem przewodnim jest ujęcie niedocenionego geniuszu uczonego (2008).
- Na cześć wynalazcy nazwano jego nazwiskiem
jednostkę
indukcji magnetycznej
.
- Pojawia się w grze Assassin's Creed 2. W dziennikach tzw. Podmiotu 16 (Subject 16) jest on sprzymierzeńcem frakcji zabójców.
Kwestie wątpliwe
- Tesla rzekomo zaprojektował samochód osiągający prędkość 60 mil na godzinę, napędzany silnikiem elektrycznym bez jakiegokolwiek zasilania [5].
- Miał być autorem m.in. projektu broni służącej wykrywaniu i niszczeniu samolotów wroga. Tesla pracował ponoć także nad wehikułem czasu, elektryczną łodzią podwodną, samolotem antygrawitacyjnym, powszechnym i bezpłatnym dostępem do energii, aparatem, który mógłby fotografować myśli, bezprzewodową transmisją energii oraz tzw. Promienie śmierci (ang. Death Ray) jego pomysły zostały podobno skonfiskowane przez rząd USA [6].
Linki zewnętrzne
Przypisy