SMS Seydlitz |
|
Historia | |
---|
Położenie stępki | 4 lutego 1911 |
Wodowanie | 30 marca 1912 |
Wejście do służby | 22 maja 1913 |
Los okrętu | samozatopiony 21 czerwca 1919, złomowany 1928–1930 |
Stocznia | Blohm & Voss, Hamburg |
Dane taktyczno-techniczne |
---|
Wyporność | konstrukcyjna: 24 988 t pełna: 28 550 t |
Długość | 200,6 m |
Szerokość | 28,5 m |
Zanurzenie | 9,09–9,28 m |
Napęd | 27 kotłów parowych, 2 zespoły turbin parowych o łącznej mocy 63 000 KM napędzające 4 śruby |
Prędkość | 26,5 węzła |
Zasięg | 4200 Mm przy 14 w. |
Załoga | 1068–1425 |
Uzbrojenie | 10 dział kal. 280 mm 12 dział kal. 150 mm 12 dział kal. 88 mm 4 wyrzutnie torped kal. 500 mm |
SMS Seydlitz –
niemiecki
krążownik liniowy
(w Niemczech klasyfikowany jako wielki krążownik –
niem.
: Große Kreuzer) z okresu
I wojny światowej
, jedyny okręt swojego typu. Krążownik, oddany do służby w 1913 roku, został nazwany na pamiątkę pruskiego generała kawalerii
Friedricha Wilhelma von Seydlitza
(1721–1773), uczestnika
wojny siedmioletniej
.
Podczas wojny uczestniczył w większości działań Kaiserliche Marine, w tym bitwach
na Dogger Bank
i
jutlandzkiej
oraz akcjach przeciwko miastom wschodniego wybrzeża
Anglii
. W 1915 roku działał również przez pewien czas na
Bałtyku
. Kilkakrotnie poważnie uszkodzony, dzięki mocnej i zrównoważonej konstrukcji nie uległ zniszczeniu i przetrwał do końca wojny. Internowany wraz z większością okrętów
Hochseeflotte
w
Scapa Flow
, został
samozatopiony
21 czerwca 1919 roku. Wrak został wydobyty i złomowany w latach 1928–1930.
Geneza
W trwającym od pierwszych lat XX wieku wyścigu zbrojeń pomiędzy
Royal Navy
a Kaiserliche Marine Brytyjczycy, obok budowy klasycznych
drednotów
, rozpoczęli konstruowanie nowej klasy okrętów: krążowników liniowych, mających obok typowych dla
krążowników
zadań, jak ochrona szlaków komunikacyjnych i służby w koloniach, prowadzić również działania rozpoznawcze na rzecz
floty liniowej
oraz służyć do pościgu za wolniejszymi okrętami przeciwnika. Zgodnie z poglądami ówczesnego pierwszego lorda morskiego brytyjskiej
Admiralicji
,
Johna Fishera
, miały one osiągać dużą prędkość kosztem redukcji opancerzenia do niezbędnego minimum[1]. Na budowę trzech pierwszych jednostek
typu Invincible
Niemcy zareagowali konstrukcją okrętu
SMS "von der Tann"
(oddanego do służby w 1911 roku), o zbliżonych charakterystykach, jednak lepiej opancerzonego. Kolejne dwa krążowniki
typu Moltke
były budowane według zbliżonego projektu i weszły do linii rok później[2]. Zgodnie z niemiecką koncepcją, popieraną przez wielkiego admirała
Alfreda von Tirpitza
, okręty te miały służyć jako szybkie skrzydło rozpoznawcze floty, zdolne jednocześnie do wykonywania działań dywersyjnych, wciągających do walki niewielkie zespoły floty przeciwnika[3].
Gdy Royal Navy rozpoczęła budowę najpierw jednego, a następnie dwóch kolejnych krążowników liniowych nowego
typu Indefatigable
, także sztab Kaiserliche Marine zdecydował o zamówieniu kolejnego okrętu tej klasy (w Niemczech określanej, podobnie jak ostatnie
krążowniki pancerne
, jako wielkie krążowniki – Große Kreuzer).
Reichstag
nie zgodził się na przyznanie dodatkowych sum dla marynarki, żądając utrzymania kosztów na poziomie jednostek typu Moltke. Początkowo postanowiono więc zamówić trzeci krążownik tego typu, jednak naciski admirała Tirpitza na kierownictwo koncernu
Blohm & Voss
spowodowały obniżenie kosztów budowy według zmodyfikowanego projektu[4]. Finanse na jego budowę zostały przeznaczone w budżecie marynarki na lata 1910/1911[5]. Konstrukcja oparta była o powiększony projekt typu Moltke, ale ze zmodyfikowanym, w celu uzyskania lepszej
dzielności morskiej
i odporności na uszkodzenia, kadłubem. Planowano zastosowanie ośmiu armat o
kalibrze
zwiększonym do 305 mm, jednak ostatecznie pozostano przy stosowanym dotychczas układzie artylerii głównej: dziesięciu działach kalibru 280 mm[6]. Oprócz konieczności utrzymania jak najniższych kosztów budowy wpływ na to miały niedostateczne dostawy armat kalibru 305 mm przez zakłady
Friedrich Krupp AG
[7].
Budowa
Projekt wielkiego krążownika określanego jako krążownik J[6] został zaaprobowany przez cesarza
Wilhelma II
27 stycznia 1910 roku i zamówiony w
stoczni
koncernu Blohm & Voss w
Hamburgu
21 marca tegoż roku[8].
Stępkę
pod budowę okrętu, która otrzymała numer stoczniowy 209[9], położono 4 lutego 1911 roku[5].
Wodowanie
odbyło się 30 marca 1912 roku w obecności generała Karla Wilhelma von Kleista[10]. Jak wszystkie wielkie krążowniki otrzymał nazwę od nazwiska niemieckiego dowódcy armii lądowej, generała kawalerii z czasów
Fryderyka Wielkiego
[10].
Po 28 miesiącach budowy SMS "Seydlitz" został ukończony 22 maja 1913 roku[9] i przejęty przez załogę, której większość pochodziła z przesuniętego do rezerwy krążownika pancernego SMS "Yorck"[10]. Po odbyciu prób morskich wszedł z końcem sierpnia 1913 roku w skład 1. Grupy Rozpoznawczej (1. Aufklärungsgruppe)[9]. Pierwszym dowódcą okrętu został
Kapitän zur See
Moritz von Egidy[10].
Ostateczny koszt budowy okazał się nieco większy od krążowników typu Moltke i wynosił nieco ponad 44,5 miliona
marek
w złocie[11].
Opis konstrukcji
Charakterystyka ogólna
Krążownik liniowy SMS "Seydlitz" miał
kadłub
długości całkowitej 200,6 m (na
konstrukcyjnej linii wodnej
200 m) i szerokości 28,5 m, o
wyporności
konstrukcyjnej 24 988 ton metrycznych (inne źródła podają wartość 24 594 ton[5]) i pełnej 28 550 (28 100[5]) ton. Zanurzenie w pełni obciążonego okrętu wynosiło 9,09 m na dziobie i 9,28 m na
rufie
[11]. Kadłub został podzielony
grodziami
na 17
przedziałów wodoszczelnych
[12]. Podwójne dno obejmowało 76% długości okrętu[11].
W porównaniu z poprzednim typem Moltke, SMS "Seydlitz" miał nieco dłuższy i węższy kadłub, z podwyższonym o jeden poziom pokładem dziobowym, co poprawiało charakterystyki żeglugowe przy wzburzonym morzu[13]. Od poprzedników odróżniał się również wyższą nadbudówką dziobową[10].
Według projektu załoga SMS "Seydlitz" miała wynosić 43 oficerów oraz 1025 podoficerów i marynarzy[14], w warunkach wojennych sięgała 1143 osób[11], zaś w czasie bitwy jutlandzkiej osiągnęła 1425 osób[5].
Urządzenia napędowe
Napęd krążownika stanowiły dwa zespoły
turbin parowych
Parsonsa, każdy składający się z turbiny wysokiego i niskiego ciśnienia (łącznie cztery turbiny w czterech osobnych maszynowniach) o łącznej projektowanej mocy 63 000 KM, co miało zapewnić prędkość maksymalną 26,5
węzła
[8]. Na próbach morskich uzyskano moc maksymalną 89 738 KM i prędkość 29,12 węzła[11].
Parę do turbin dostarczało 27
kotłów parowych
typu Schulz-Thornycroft, opalanych węglem. Były one rozmieszczone w 15 kotłowniach[5]. W 1916 roku zainstalowano w nich urządzenia do szybkiego rozpalania przy pomocy rozpylonego paliwa płynnego[10]. Krążownik posiadał sześć
turbogeneratorów
o łącznej mocy 1800 kW[14].
Turbiny napędzały za pośrednictwem
wałów napędowych
cztery
śruby
o średnicy 3,88 m, przy czym turbiny wysokiego ciśnienia obracały wały zewnętrzne, zaś niskiego ciśnienia wewnętrzne[10]. Okręty posiadały po dwa
stery
w układzie tandemu, jeden za drugim. Ustawienie to, mające w zamyśle poprawiać zwrotność okrętu, nie spełniało do końca oczekiwań, ponieważ pierwszy ster znajdował się w strefie zaburzonego opływu wody. Powodowało to powolną reakcję krążownika na wychylenie steru i znaczny spadek prędkości w chwili skrętu[5].
Normalny zapas paliwa wynosił 984 tony, maksymalny 3543 tony węgla[14], co pozwalało przepłynąć 4200
mil morskich
przy prędkości ekonomicznej 14 węzłów[11].
Uzbrojenie
Główne uzbrojenie artyleryjskie SMS "Seydlitz" stanowiło dziesięć
dział
kalibru 280 mm, umieszczonych po dwa w pięciu
wieżach artyleryjskich
. Jedna z nich została zabudowana na podwyższonym pokładzie dziobowym, dwie diagonalnie na
śródokręciu
, dwie pozostałe w superpozycji (jedna nad drugą) na rufie okrętu[15]. Maksymalny kąt podniesienia dział wynosił 13,5°, po bitwie jutlandzkiej został zwiększony do 16°. Pozwoliło to zwiększyć
donośność
z 16 200 m do 20 400 m[14]. Zapas pocisków do dział artylerii głównej wynosił 870 sztuk (po 174 na wieżę)[9]. W porównaniu z poprzednimi niemieckimi krążownikami liniowymi SMS "Seydlitz" dysponował nowocześniejszym systemem kierowania ogniem[15].
Artyleria średniego kalibru składała się z 12 dział kalibru 150 mm, umieszczonych w
kazamatach
na burtach okrętu[5]. Dwie pary dział mogły prowadzić ogień w kierunku rufy, pozostałe cztery lub pięć w kierunku dziobu[16]. Do zwalczania
torpedowców
i innych małych jednostek krążownik posiadał początkowo 12 (później ich liczbę zmniejszono do 10) dział kal. 88 mm w kazamatach w nadbudówkach. W 1916 roku zostały one uznane za nieskuteczne i zdemontowane. W tym samym czasie okręt otrzymał uzbrojenie przeciwlotnicze: dwa działa kalibru 88 mm zainstalowane na rufowej nadbudówce[8][9].
SMS "Seydlitz" został ponadto uzbrojony w cztery podwodne
wyrzutnie torpedowe
kalibru 500 mm, z zapasem 11
torped
. Podobnie jak na pozostałych niemieckich krążownikach liniowych, jedna z nich umieszczona była na dziobie, jedna na rufie (po lewej stronie urządzenia sterowego), dwie na każdej z burt prostopadle do osi podłużnej jednostki[8][9]. Okręt otrzymał również sieci przeciwtorpedowe na wytykach, zostały one jako nieskuteczne zdemontowane pod koniec wojny[17].
Opancerzenie
Głównym elementem opancerzenia pionowego SMS "Seydlitz" był burtowy pas pancerny wykonany ze stali Kruppa grubości 300 mm, rozciągający się od
barbety
pierwszej wieży dziobowej poza barbetę skrajnej wieży rufowej i chroniący wszystkie żywotne mechanizmy okrętowe[15]. Pas pancerny przechodził w cytadelę o grubości ścian do 200 mm[9]. Znajdujące się poza obrębem cytadeli części okrętu były chronione pasami pancerza pionowego o grubości do 100 mm[8].
Główne stanowisko dowodzenia miało pancerz o grubości od 80 do 300 mm, rufowe stanowisko dowodzenia od 80 do 200 mm[9]. Barbety wież artylerii głównej miały grubość do 280 mm, same wieże pancerz dochodzący do 250 mm w części czołowej. Artyleria w kazamatach chroniona była pancerzem grubości 150 mm[15].
Pancerz poziomy składał się ze skośnych pasów pancernych grubości 25 mm na śródokręciu, łączących się z pancerzem burtowym[9] oraz
pokładu
pancernego o grubości od 30 do 80 mm[10]. Ponadto podwodna część okrętu była chroniona wzdłużną grodzią przeciwtorpedową grubości 45 mm[10].
Służba operacyjna
Zaraz po rozpoczęciu służby liniowej w 1. Grupie Rozpoznawczej SMS "Seydlitz" wziął udział w ćwiczeniach floty w rejonie
Helgolandu
. W czerwcu 1914 roku został okrętem flagowym
kontradmirała
Franza von Hippera
[18].
Po wybuchu I wojny światowej okręty 1. Grupy Rozpoznawczej stacjonowały w
Wilhelmshaven
, na
kotwicowisku
u ujścia rzeki Jade. Podczas
bitwy koło Helgolandu
28 sierpnia 1914 roku ciężkie okręty niemieckie nie mogły z powodu niskiego stanu wód podczas odpływu wyjść w morze, żeby wesprzeć atakowane przez jednostki
Grand Fleet
siły lekkie[9].
Bombarowanie Yarmouth
Duże straty poniesione w bitwie koło Helgolandu spowodowały wśród niemieckich oficerów chęć rewanżu na flocie brytyjskiej. Jako cel ataku wybrano portowe miasto
Great Yarmouth
na wschodnim wybrzeżu Anglii. Według planu admirała Hippera niemieckie okręty miały ostrzelać cele lądowe oraz postawić
miny
na torze wodnym, a w przypadku kontrakcji brytyjskich krążowników liniowych zwycięzcy spod Helgolandu,
wiceadmirała
Davida Beatty'ego
, wciągnąć je na niemieckie pola minowe i linie patrolujących
U-Bootów
[19].
Po południu 2 listopada okręty admirała Hippera opuściły kotwicowisko u ujścia Jade. Zespół składał się z trzech krążowników liniowych: flagowego SMS "Seydlitz" oraz
SMS "Moltke"
i SMS "von der Tann", krążownika pancernego
SMS "Blücher"
i czterech
krążowników lekkich
[20]. Następnego dnia o 6.30 rano osiągnęły pozycję w pobliżu wybrzeża
Norfolku
, patrolowaną przez dwa brytyjskie niszczyciele i stary torpedowiec HMS "Halcyon", przebudowany na
trałowiec
[21]. Lekkie okręty zaczęły stawiać miny na zaplanowanych pozycjach, zaś pozostałe jednostki niemieckie otworzyły ogień do najbliższego celu, którym był HMS "Halcyon". Pomimo silnego ostrzału nie odniósł on poważniejszych uszkodzeń, jedynie odłamki wybuchających w pobliżu pocisków raniły trzech członków załogi i zniszczyły anteny radiowe[22]. Później niemieccy artylerzyści przenieśli ogień na Yarmouth, lecz ostrzał nie spowodował większych zniszczeń, większość pocisków wybuchła na plaży. Po zakończeniu stawiania min okręty admirała Hippera skierowały się w drogę powrotną[23]. Z trzech brytyjskich okrętów podwodnych, które podjęły próbę ataku, jeden, HMS D5, wszedł na jedną z postawionych min i zatonął wraz z niemal całą załogą (uratowano jedynie czterech marynarzy)[22]. Niemcy uznali akcję za swój sukces a admirał Hipper został odznaczony
Krzyżem Żelaznym
[24].
Bombardowanie Hartlepool
W dniach 15–16 grudnia 1914 roku okręty 1. Grupy Rozpoznawczej w osłonie lekkich krążowników i torpedowców przeprowadziły kolejny rajd na nadbrzeżne miasta wschodniej Anglii:
Scarborough
,
Hartlepool
i
Whitby
. Ich głównym celem było wciągnięcie do walki części jednostek Grand Fleet i wyprowadzenie ich pod ogień oczekujących w okolicy
Dogger Bank
głównych sił Hochseeflotte[25]. Krążowniki admirała Hippera: flagowy SMS "Seydlitz", najnowszy
SMS "Derfflinger"
, SMS "Moltke", SMS "von der Tann" oraz SMS "Blücher" opuściły kotwicowisko u ujścia Jade nad ranem 15 grudnia[26].
Po osiągnięciu 16 grudnia wybrzeży Anglii admirał Hipper podzielił swój zespół. SMS "Seydlitz", SMS "Moltke" i SMS "Blücher" miały zaatakować Hartlepool. W ciągu godzinnego bombardowania krążowniki wystrzeliły ponad 800 pocisków dużego kalibru[27], niszcząc instalacje stoczniowe, kolejowe i przemysłowe w mieście oraz budynki cywilne, w tym kościoły, hotele i ponad 300 domów mieszkalnych. Zginęło 86 osób, rannych zostało 424 mieszkańców miasta[28].
Okoliczny akwen był patrolowany przez cztery stare niszczyciele Royal Navy, które próbowały kontratakować, ale pod silnym ostrzałem tylko jeden z nich, HMS "Doon" zbliżył się na odległość strzału torpedowego do niemieckiego zespołu. Wystrzelona przez niego torpeda chybiła celu, zaś odłamki niemieckich pocisków zabiły jednego i raniły 11 członków załogi brytyjskiego okrętu[29]. Lepsze wyniki przyniósł ogień
baterii brzegowych
chroniących miasto: SMS "Seydlitz" został trafiony trzykrotnie, SMS "Moltke" jeden a SMS "Blücher" sześć razy[26]. Uszkodzenia na SMS "Seydlitz" były minimalne, żaden z członków jego załogi nie odniósł obrażeń[30].
W tym samym czasie drugi zespół niemiecki ostrzelał Scarborough i Whitby. Obydwie grupy połączyły się o 9.45 i skierowały z powrotem w stronę wybrzeża Niemiec[31]. Okręty brytyjskie, które wyszły w morze przeciwko siłom niemieckim, wykryły co prawda przeciwnika, ale błędy w dowodzeniu pozwoliły Niemcom wymknąć się z próby okrążenia. Nie zrealizowali oni jednak planu wciągnięcia Grand Fleet do bitwy, statyczna taktyka dowodzącego Hochseeflotte admirała
von Ingenohla
spowodowała, że jej przewaga nie została wykorzystana. Po zakończeniu akcji krążowniki admirała Hippera nie niepokojone powróciły do ujścia Jade[32].
Bitwa na Dogger Bank
Niemieckie krążowniki liniowe płynące w kierunku Dogger Bank
W styczniu 1915 roku niemieckie dowództwo postanowiło zaatakować okręty brytyjskie patrolujące rejon Dogger Bank. Admirał von Ingenohl powierzył to zadanie 1. Grupie Rozpoznawczej kontradmirała Hippera, wzmocnionej czterema krążownikami lekkimi 2. Grupy Rozpoznawczej i 18 torpedowcami osłony[33]. Eskadra niemiecka opuściła kotwicowisko 23 stycznia. Obok krążowników liniowych SMS "Seydlitz", SMS "Derfflinger" i SMS "Moltke" (SMS "von der Tann" przebywał na okresowym remoncie w stoczni[34]) dołączył do niej ponownie krążownik pancerny SMS "Blücher", wolniejszy i słabiej uzbrojony od pozostałych okrętów[35]. Miały one zaatakować brytyjskie
trawlery
, łowiące ryby w rejonie ławicy oraz ich ewentualną eskortę[36].
Dzięki wykryciu i rozszyfrowaniu niemieckich sygnałów radiowych
Admiralicja
brytyjska miała rozeznanie w planie działania i ruchach okrętów admirała Hippera. Przeciwko nim zostały wysłane krążowniki liniowe 1. i 2. Eskadry Krążowników Liniowych dowodzone przez admirała Davida Beatty'ego, 2. Eskadra Krążowników Lekkich
komodora
Williama Goodenougha oraz okręty Harwich Force komodora
Reginalda Tyrwhitta
. Ogółem dysponowali oni pięcioma krążownikami liniowymi, siedmioma krążownikami lekkimi i 35 niszczycielami[33].
Okręty obydwu stron nawiązały kontakt wzrokowy o godzinie 7.14 rano 24 stycznia 1915 roku[37]. Brytyjskie krążowniki liniowe otworzyły ogień o 9.05, jako pierwszy cel obierając pozostający w tyle za resztą eskadry niemieckiej SMS "Blücher"[38]. W wyniku skoncentrowanego ognia krążownik pancerny zatonął o 12.13 wraz z 792 członkami załogi[39]. Skupienie się Brytyjczyków na zniszczeniu najsłabszego z niemieckich okrętów pozwoliło pozostałym oderwać się od przeciwnika[40]. Poważnie uszkodzony został SMS "Seydlitz", ponadto trafione zostały SMS "Derfflinger" oraz lekki krążownik SMS "Kolberg"[41]. Po stronie brytyjskiej poważne uszkodzenia odniósł
HMS "Lion"
i jeden z niszczycieli, lżejsze
HMS "Tiger"
[39].
SMS "Seydlitz" wystrzelił podczas bitwy około 390 pocisków dużego kalibru, sam został trafiony przez brytyjskich artylerzystów trzykrotnie[30]. Największe szkody wyrządził pocisk kal. 343 mm z HMS "Lion", który przebił pancerz rufowej wieży, wywołując pożar i eksplozję zgromadzonych tam ładunków, co z kolei spowodowało zniszczenie również drugiej wieży rufowej i śmierć 165 członków załogi[9][42]. Jedynie poświęcenie starszego mata Wilhelma Heidkampa, który pomimo odniesionych ran i oparzeń uruchomił pompy i zatopił komory amunicyjne rufowych wież artyleryjskich uratowało okręt przed całkowitym zniszczeniem[43]. Krążownik powrócił do Wilhelmshaven z ponad tysiącem ton wody w kadłubie[44]. Naprawa uszkodzeń w tamtejszej stoczni trwała do końca marca 1915 roku[9].
Po dołączeniu do floty SMS "Seydlitz" brał udział w jej działaniach w kwietniu i maju 1915 roku, bez kontaktu bojowego z przeciwnikiem[43].
Działania na Bałtyku
W pierwszych dniach sierpnia 1915 roku trzy okręty 1. Grupy Rozpoznawczej: SMS "Seydlitz", SMS "Moltke" i SMS "von der Tann", wraz z grupą starszych drednotów pod dowództwem kontradmirała Hippera zostały przesunięte do działań na Morzu Bałtyckim. Ich zadaniem było zniszczenie sił marynarki rosyjskiej w rejonie
Zatoki Ryskiej
. Krążowniki liniowe, z racji swej szybkości, miały stanowić grupę osłonową[43]. Prowadzone w dniach od 8 do 19 sierpnia 1915 roku działania floty niemieckiej nie przyniosły sukcesu, zaś obawa przed atakami obecnych na Bałtyku rosyjskich i brytyjskich okrętów podwodnych spowodowała ostatecznie jej wycofanie się po storpedowaniu SMS "Moltke" przez HMS E1 rankiem 19 sierpnia[45].
Przed bitwą jutlandzką
Po powrocie do Wilhelmshaven SMS "Seydlitz" brał udział w kolejnych operacjach Hochseeflotte, w tym osłonie minowania wód u wybrzeży
Holandii
we wrześniu 1915 roku. 4 grudnia, przy wyjściu z
Kanału cesarza Wilhelma
, fragment sieci przeciwtorpedowej zaplątał się w jedną ze śrub, co spowodowało konieczność interwencji nurków dla jej oczyszczenia[43].
Na początku 1916 roku nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy Hochseeflotte: ciężko chorego
admirała
Hugo von Pohla
(zmarł w szpitalu 23 lutego) zastąpił
Reinhard Scheer
, zwolennik ofensywnych działań ciężkich okrętów Kaiserliche Marine[46]. Oznaczało to zmianę strategii niemieckiej na morzu. Według planów admirała Scheera lekkie siły oraz krążowniki liniowe 1. Grupy Rozpoznawczej (
niem.
: 1. Aufklärungsgruppe) dowodzonej przez
kontradmirała
Franza von Hippera
miały swymi działaniami wywabić okręty Grand Fleet w morze, gdzie starłyby się z oczekującymi w zasadzce
pancernikami
Hochseeflotte. Korzystając z chwilowej przewagi Niemcy powinni zwyciężyć przeciwnika i uzyskać panowanie na morzu, niezbędne dla przełamania blokady alianckiej i przeprowadzenia zwycięskiej ofensywy lądowej na
froncie zachodnim)
[47][48].
W marcu 1916 roku SMS "Seydlitz" dwukrotnie brał udział w akcjach Kaiserliche Marine, nie napotykając jednak przeciwnika[43][48]. Kolejna akcja zaplanowana została na 21 i 22 kwietnia 1916 roku. Tym razem jednostki niemieckie miały zbombardować cele na wschodnim wybrzeżu Anglii, jednak została ona przerwana wskutek wejścia na minę na nierozpoznanym polu minowym małego krążownika SMS "Graudenz"[49]. Niemcy zdecydowani byli jak najszybciej powtórzyć akcję przeciwko angielskim miastom. Krążowniki liniowe 1. Grupy Rozpoznawczej, dowodzonej w zastępstwie chorego admirała Hippera przez wiceadmirała Friedricha Bödickera[50], wyszły w morze z kotwicowiska u ujścia Jade rano 24 kwietnia 1916 roku. Celem było
zbombardowanie Lowestoft i Great Yarmouth
. Oba miasta nie zostały wybrane przypadkiem: Lowestoft było bazą brytyjskich sił minowych, w Yarmouth stacjonowały brytyjskie okręty podwodne. Zgodnie z planem, w ślad za krążownikami liniowymi podążały główne siły Hochseeflotte pod dowództwem admirała Scheera. Swoje pozycje na podejściach do baz brytyjskich zajęły także U-Booty, których zadaniem było meldowanie o ruchach Royal Navy oraz przeprowadzenie w sprzyjających warunkach ataków na wykryte jednostki[51].
W skład 1. Grupy Rozpoznawczej wchodziły krążowniki liniowe: flagowy SMS "Seydlitz", najnowszy
SMS "Lützow"
, SMS "Derfflinger", SMS "Moltke" i SMS "Von der Tann", osłaniane przez sześć krążowników lekkich i dwie flotylle torpedowców. Po południu 24 kwietnia SMS "Seydlitz" wszedł na minę, rozrywając kadłub na długości około 15 metrów i tracąc jedenastu zabitych członków załogi[52]. Do kadłuba wlało się ponad 1400 ton wody[43]. Uszkodzony krążownik został odesłany do
Wilhelmshaven
w eskorcie dwóch niszczycieli, zaś pozostałe okręty kontynuowały operację. Admirał Bödicker przeniósł się ze swoim sztabem na SMS "Lützow"[53].
Remont SMS "Seydlitz" trwał do 29 maja 1916 roku, co stało się przyczyną przesunięcia przez admirała Scheera terminu następnej akcji przeciwko Royal Navy. Planował on przeprowadzenie kolejnych rajdów w najbliższym czasie, licząc na wciągnięcie nieprzyjaciela do walnej bitwy sił głównych, zwycięstwo w której miało zdecydować o panowaniu na morzu[54]. Zaraz też po uzyskaniu przez krążownik pełnej sprawności rozpoczęto przygotowania do wyjścia w morze[55].
Bitwa jutlandzka
Eksplozja HMS "Queen Mary" w trakcie bitwy jutlandzkiej
31 maja i 1 lipca 1916 roku SMS "Seydlitz" wziął udział w największej bitwie morskiej I wojny światowej, znanej jako bitwa jutlandzka a w historiografii niemieckiej jako bitwa na
Skagerraku
. Doszło do niej na skutek spotkania się na morzu głównych sił morskich Niemiec i Wielkiej Brytanii. Niemieckie krążowniki liniowe 1. Grupy Rozpoznawczej, którym towarzyszyły mniejsze okręty wyszły w morze z kotwicowiska u ujścia rzeki Jade o godzinie 2.00 (
czasu środkowoeuropejskiego
) w nocy 31 maja i skierowały się najpierw w stronę wybrzeży
Norwegii
a następnie na Skagerrak, gdzie miały przeprowadzić działania przeciwko żegludze brytyjskiej. W przypadku napotkania przeważających sił miały się wycofać pod osłonę dział podążającej za nimi Hochseeflotte[56].
Krótko przed godziną 16.00 nastąpiło spotkanie krążowników admirała Hippera z podążającymi w ich kierunku jednostkami 1. i 2. Eskadry Krążowników Liniowych dowodzonymi przez wiceadmirała Davida Beatty'ego. Niemieccy artylerzyści otworzyli ogień o godzinie 16.48[57]. Wkrótce potem zniszczeniu w wyniku trafień niemieckimi pociskami dużego kalibru uległy dwa brytyjskie krążowniki liniowe:
HMS "Indefatigable"
i
HMS "Queen Mary"
. Główną rolę w wywołaniu eksplozji magazynów amunicyjnych na drugim z tych okrętów odegrały celne salwy artylerii SMS "Seydlitz" i SMS "Derfflinger"[58].
SMS "Seydlitz" po uszkodzeniach otrzymanych w trakcie bitwy jutlandzkiej
W kolejnej fazie bitwy obie strony przeprowadziły ataki torpedowe własnych niszczycieli i torpedowców[59]. Jedna z torped trafiła SMS "Seydlitz" na wysokości dziobowej wieży artyleryjskiej, ale okręt nie odniósł większych uszkodzeń i mógł kontynuować walkę[60]. Poważne szkody wyrządziły na krążowniku dopiero trafienia pociskami artyleryjskimi dużego kalibru podczas przeprowadzania przez okręty 1. Grupy Rozpoznawczej kontrataku, mającego osłonić manewr odwrotu sił głównych Hochseeflotte. W sumie otrzymał ich 22[17] (inne źródła mówią o 21[9] lub 25[61]). Zginęło 98 członków załogi okrętu, rozbita została większość dział a do kadłuba wlało się ponad 5300 ton wody[17].
Mocno przegłębiony na dziób okręt dotarł jednak o własnych siłach do bazy w Wilhelmshaven i został skierowany do stoczni. Remont trwał do 1 października 1916 roku[9].
Od bitwy jutlandzkiej do zakończenia wojny
Po powrocie do linii SMS "Seydlitz" został ponownie okrętem flagowym admirała Hippera i pełnił tę funkcję do ostatnich dni października 1917 roku[61]. W dniach 4–5 listopada 1916 roku brał udział w osłonie akcji ratowniczej dwóch U-Bootów, które wpadły na
mieliznę
u wybrzeży
Danii
[9]. Ponieważ po bitwie jutlandzkiej dowództwo floty niemieckiej faworyzowało działania
okrętów podwodnych
przeciwko brytyjskim liniom żeglugowym, duże okręty sił nawodnych nie brały udziału w większych akcjach. W 1917 roku krążownik zajmował się osłanianiem własnych operacji minowych na wodach przybrzeżnych[61].
Od końca 1917 roku lekkie siły Kaiserliche Marine rozpoczęły, z sukcesami, zwalczanie brytyjskich
konwojów
do neutralnej
Norwegii
. Zaniepokojony tym ówczesny dowódca Grand Fleet, admirał David Beatty, zdecydował, że ważne konwoje będą dodatkowo osłaniane przez wydzieloną eskadrę okrętów liniowych. Stworzyło to jednostkom Hochseeflotte okazję do przechwycenia i zniszczenia takiej eskadry, korzystając z chwilowej przewagi liczebnej. Plan wiceadmirała Hippera polegał na przeprowadzeniu ataku na konwój przez krążowniki liniowe 1. Grupy Rozpoznawczej, które miały następnie wciągnąć ścigające je okręty brytyjskie pod ogień oczekujących w zasadzce niemieckich sił głównych[62].
Flota niemiecka, prowadzona przez najnowszy krążownik liniowy Kaiserliche Marine,
SMS "Hindenburg"
, opuściła kotwicowiska rankiem 23 kwietnia 1918 roku. Już w godzinę później z jej składu ubyły dwie jednostki. SMS "Moltke" doznał poważnej awarii urządzeń napędowych i, niezdolny do samodzielnego poruszania się, został wzięty na hol i odprowadzony do bazy przez
pancernik
SMS "Oldenburg". Pozostałe okręty kontynuowały akcję, ale pomimo dwudniowych poszukiwań nie udało im się przechwycić żadnego konwoju i w dniu 25 kwietnia wszystkie powróciły do baz[63][64].
W październiku 1918 roku
Cesarstwo Niemieckie
znalazło się w bardzo trudnej sytuacji. Zwycięska ofensywa
Ententy
, wycofywanie się z działań wojennych kolejnych sprzymierzeńców oraz rewolucyjne wrzenie w samych Niemczech spowodowały podjęcie przez nowego
kanclerza
, księcia
Maksymiliana Badeńskiego
rozmów o zawieszeniu broni z aliantami. Reakcją dowodzącego od sierpnia 1918 roku Kaiserliche Marine admirała
Reinharda Scheera
, nie wyrażającego (podobnie jak większość dowództwa armii i floty niemieckiej) zgody na zaprzestanie działań wojennych, było opracowanie planu decydującej bitwy morskiej z brytyjską
Royal Navy
[65]. Miał go wykonać admirał Franz von Hipper z podległą mu Hochseeflotte. Okręty admirała Hippera wyszły na
redę
bazy w
Wilhelmshaven
w nocy z 29 na 30 października 1918 roku. Jednak niemieccy marynarze nie zamierzali brać udziału w tej, w zasadzie samobójczej misji i odmówili wykonywania rozkazów. W obliczu otwartej rewolty admirał Hipper nakazał okrętom powrót do portów w Wilhelmshaven i
Kilonii
[66].
Ostatecznie Niemcy zgodziły się na podpisanie 11 listopada 1918 roku
rozejmu w Compiègne
, kończącego I wojnę światową. Na mocy tego traktatu okręty Kaiserliche Marine miały zostać rozbrojone i poddane kontroli sprzymierzonych. U-Booty miały zostać wydane ostatecznie i bez prawa do zwrotu, natomiast jednostki nawodne poddane internowaniu na czas trwania rozmów pokojowych[67].
Prezydent Stanów Zjednoczonych
Woodrow Wilson
proponował przekazanie rozbrojonej floty niemieckiej pod nadzór któregoś z
państw neutralnych
, ale rządy zarówno
Hiszpanii
jak i Norwegii, które miały techniczne możliwości przyjęcia tak dużej ilości jednostek w swoich portach, odmówiły. W tej sytuacji aktualna stała się oferta brytyjska, wskazująca na kotwicowisko Royal Navy w Scapa Flow na
Orkadach
jako miejsce postoju internowanej Hochseeflotte[68].
Internowanie w Scapa Flow i samozatopienie
SMS "Seydlitz" prowadzący pozostałe niemieckie krążowniki liniowe w drodze do Scapa Flow
W wyniku negocjacji pomiędzy przedstawicielami marynarek wojennych Wielkiej Brytanii i Niemiec ustalono listę internowanych okrętów. Znajdował się na niej również SMS "Derfflinger". Niemieckie okręty, rozbrojone i z minimalnymi zapasami paliwa i żywności, wyszły w morze 19 listopada 1918 roku pod dowództwem admirała
Ludwiga von Reutera
, by po spotkaniu z silnym zespołem Royal Navy, wzmocnionym na tą okazję okrętami
US Navy
i
Marine Nationale
, wpłynąć do
Firth of Forth
. Po przeprowadzeniu kontroli stanu rozbrojenia okręty zostały przebazowane do Scapa Flow[69].
W trakcie pobytu na internowaniu Ludwig von Reuter coraz wyraźniej zdawał sobie sprawę, że powrót choćby części powierzonych mu okrętów do kraju jest niemożliwy. W związku z tym i w obliczu zbliżającego się dnia wygaśnięcia obowiązywania zawieszenia broni, niemiecki dowódca zdecydował się postąpić zgodnie z rozkazem cesarza, mówiącym, że żaden niemiecki okręt nie może się dostać w ręce wroga. 21 czerwca 1919 roku admirał wydał rozkaz o samozatopieniu[70]. SMS "Seydlitz" zatonął o godzinie 13.50[14]. Jego marynarze zostali potraktowani jako
jeńcy wojenni
i osadzeni w obozach, skąd powrócili do kraju dopiero na początku 1920 roku[71].
Wrak krążownika został wydobyty 2 listopada 1928 roku i do 1930 roku rozebrany na złom w Rosyth[9].
Przypisy
- ↑ Tadeusz Klimczyk: Pancerniki. Ss. 117-118.
- ↑ Robert Gardiner (red.): Conway's All the World's Fighting Ships 1906-1921. Ss. 151-152.
- ↑ Tadeusz Klimczyk: Pancerniki. S. 121.
- ↑ Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. Ss. 20-21.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Robert Gardiner (red.): Conway's All the World's Fighting Ships 1906-1921. S. 153.
- ↑ 6,0 6,1 Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. S. 20.
- ↑ Tadeusz Klimczyk: Pancerniki. S. 125.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. S. 21.
- ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 Siegfried Breyer: Schlachtkreuzer der Kaiserlichen Marine (I). S. 28.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. S. 22.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Siegfried Breyer: Schlachtkreuzer der Kaiserlichen Marine (I). S. 27.
- ↑ Erich Gröner: German Warships: 1815-1945. S. 55.
- ↑ R. A. Burt: German Battleships 1897-1945. S. 31.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Erich Gröner: German Warships: 1815-1945. S. 56.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 J. W. Apałkow: WMS Giermanii 1914-1918. S. 6.
- ↑ Siegfried Breyer: Schlachtkreuzer der Kaiserlichen Marine (I). S. 32.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 R. A. Burt: German Battleships 1897-1945. S. 33.
- ↑ Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. Ss. 22-23.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. Ss. 109-110.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. S. 310.
- ↑ V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. S. 30.
- ↑ 22,0 22,1 Daniel Allen Butler: Distant Victory. S. 110.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. S. 311.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. S. 312.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. S. 328.
- ↑ 26,0 26,1 V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. S. 31.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. S. 112.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. Ss. 324-325.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. S. 113.
- ↑ 30,0 30,1 Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. S. 23.
- ↑ V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. S. 33.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. Ss. 349-351.
- ↑ 33,0 33,1 John Campbell: Jutland: An Analysis of the Fighting. S. 6.
- ↑ V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. S. 35.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. Ss. 118-119.
- ↑ Victoria Carolan: WW1 at Sea. Ss. 53-54.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. S. 119.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. S. 120.
- ↑ 39,0 39,1 John Campbell: Jutland: An Analysis of the Fighting. S. 8.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. S. 407.
- ↑ Victoria Carolan: WW1 at Sea. S. 55.
- ↑ Zbigniew Flisowski: Bitwa jutlandzka 1916. S. 38.
- ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 43,5 Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. S. 24.
- ↑ Zbigniew Flisowski: Bitwa jutlandzka 1916. S. 39.
- ↑ Victoria Carolan: WW1 at Sea. S. 87.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. S. 555.
- ↑ Lisle A. Rose: Power at Sea. Vol. 1. S. 216.
- ↑ 48,0 48,1 Zbigniew Flisowski: Bitwa jutlandzka 1916. S. 43.
- ↑ Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. S. 40.
- ↑ V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. S. 52.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. S. 556.
- ↑ Robert K. Massie: Castles of Steel. S. 558.
- ↑ V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. S. 53.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. Ss. 136-137.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. S. 137.
- ↑ Zbigniew Flisowski: Bitwa jutlandzka 1916. S. 57.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. S. 141.
- ↑ Zbigniew Flisowski: Bitwa jutlandzka 1916. S. 98.
- ↑ Victoria Carolan: WW1 at Sea. S. 107.
- ↑ Zbigniew Flisowski: Bitwa jutlandzka 1916. S. 114.
- ↑ 61,0 61,1 61,2 Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. S. 25.
- ↑ Victoria Carolan: WW1 at Sea. S. 131.
- ↑ Victoria Carolan: WW1 at Sea. Ss. 131-132.
- ↑ Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. S. 16.
- ↑ Victoria Carolan: WW1 at Sea. S. 133.
- ↑ V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. Ss. 280-282.
- ↑ Victoria Carolan: WW1 at Sea. Ss. 133-134.
- ↑ V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. S. 282.
- ↑ Daniel Allen Butler: Distant Victory. Ss. 213-215.
- ↑ Zvonimir Freivogel. Koniec potęgi morskiej Cesarskich Niemiec. Samozatopienie Hochseeflotte w Scapa Flow. Cz. I.
- ↑ Zvonimir Freivogel. Koniec potęgi morskiej Cesarskich Niemiec. Samozatopienie Hochseeflotte w Scapa Flow. Cz. II.
Bibliografia
- J. W. Apałkow: WMS Giermanii 1914-1918. Sprawocznik po korabiełnomu sostawu. Moskwa: 1996, seria: Morskaja Kollekcija nr 3/1996.
- Siegfried Breyer: Schlachtkreuzer der Kaiserlichen Marine (I). Friedberg: 1988, seria: Marine Arsenal. Band 7. .
- R. A. Burt: German Battleships 1897-1945. London: 1989. .
- Daniel Allen Butler: Distant Victory: The Battle of Jutland and the Allied Triumph in the First World War. Westport, CT: 2006. .
- John Campbell: Jutland: An Analysis of the Fighting. Guilford, CT: 1998. .
- Victoria Carolan: WW1 at Sea. Harpenden, Herts: 2007. .
- Zbigniew Flisowski: Bitwa jutlandzka 1916. Warszawa: 1994. .
- Zvonimir Freivogel. Koniec potęgi morskiej Cesarskich Niemiec. Samozatopienie Hochseeflotte w Scapa Flow. „Okręty Wojenne”. 41 (6/2000) i 46 (1/2001).
ISSN
1231-014X
.
- Robert Gardiner (red.): Conway's All the World's Fighting Ships 1906-1921. London: 1986. .
- Erich Gröner: German Warships: 1815-1945. Annapolis: 1990. .
- Tadeusz Klimczyk: Pancerniki. Warszawa: 2002. .
- Robert K. Massie: Castles of Steel: Britain, Germany, and the Winning of the Great War at Sea. New York: 2004. .
- Lisle A. Rose: Power at Sea. Volume 1: The Age of Navalism, 1890-1918. Columbia, Miss.: 2007. .
- Gary Staff: German Battlecruisers 1914-18. Botley, Oxford: 2006. .
- V. E. Tarrant: Jutland: The German Perspective. London: 2001. .