Dewon (
ang.
Devonian)
← mln lat temu Dewon |
← 4,6 mld | 542 | 488 | 444 | Dewon 416 | 359 | 299 | 251 | 200 | 145 | 65 | 23 | 2 |
Nazwa pochodzi od
hrabstwa
Devon
w południowo-zachodniej
Anglii
, skąd pochodzą pierwsze zbadane
skały
tego
systemu
.
System
dewoński wydzielili
Roderick Murchison
i
Adam Sedgwick
w
1839
roku. Na
mapach
i
przekrojach geologicznych
skały dewońskie znaczy się barwą brązową.
Paleogeografia i geologia
We
wczesnym dewonie
doszło do ostatecznego zamknięcia się oceanu
Japetus
, wskutek zderzenia dwóch kontynentów:
Laurencji
i
Bałtyki
. W wyniku tego zderzenia powstał jeden duży kontynent –
Laurosja
, z pasmem górskim
kaledonidów
, znajdujący się w położeniu równikowym. Na półkuli północnej obecne były mniejsze kontynenty: Syberia i Chiny. Południową półkulę zajmował olbrzymi kontynent
Gondwana
, oddzielony od
Laurosji
oceanem
Reik
, a od Chin i Syberii – oceanem
Paleotetyda
. Wszystkie kontynenty otaczał ocean
Panthalassa
. Dewon charakteryzował się ciepłym klimatem z ochłodzeniem pod koniec tego okresu. Dla regionu europejskiego charakterystycznymi osadami
dolnego dewonu
są
skały terygeniczne
facji
oldredowej (głównie
zlepieńce
,
piaskowce
). W
dewonie środkowym
i
górnym
występują najczęściej osady węglanowe
facji
płytkowodnej i rafowej (różne typy
wapieni
, czasami
zdolomityzowane
, także
margle
i łupki margliste).
Bogactwa naturalne
Formacje dewońskie zawierają złoża
pirytu
, rud
miedzi
, rud
cynku
i
ołowiu
oraz surowce węglanowe (
wapienie
,
margle
,
dolomity
) i okruchowe (
piaskowce kwarcytowe
,
łupki fyllitowe
).
Flora
W morzach rozwijają się
glony
. Prócz
chryzofitów
i
zielenic
, występują w większej liczbie
brunatnice
,
ramienice
i
krasnorosty
. Spotyka się również więcej
grzybów
. Na florę lądową
dewonu wczesnego
i
środkowego
składały się pierwotne
rośliny naczyniowe
:
psylofity
(
ryniofity
,
trymerofity
i
zosterofilofity
). Pojawiają się pierwsze
mszaki
,
skrzypy
,
paprocie zarodnikowe
,
widłaki jednozarodnikowe
. W
późnym dewonie
pojawiają się
widłaki różnozarodnikowe
,
klinolisty
i pierwsze
rośliny nasienne
(
paprocie nasienne
). Po raz pierwszy pojawia się również drzewiasty pokrój
roślin naczyniowych
. Pod koniec dewonu wymierają
psylofity
.
Fauna
- Morza
Wczesny dewon
to ostatnia
epoka
życia
planktonicznych
graptolitów
właściwych.
Plankton
tworzą
tentakulity
i
małżoraczki
o dużym znaczeniu
biostratygraficznym
. Rozwijają się
rafy
budowane przez
koralowce
(
koralowce czteropromienne
i
denkowce
),
stromatoporoidy
i
gąbki
. Rozwijają się znacznie
ramienionogi
i
liliowce
. Mniejsze znaczenie mają
trylobity
, pośród których w
późnym dewonie
wymierają Lichida, Odontopleurida i Phacopida. Pojawiają się pierwsze
amonity
(agoniatyty,
goniatyty
, wywodzące się z
baktrytów
, a w
famenie
–
klymenie
, które z końcem dewonu wymierają). Rozwijają się w dalszym ciągu
konodonty
, które razem z
amonitami
dostarczają najważniejszych
skamieniałości przewodnich
. Wśród
stawonogów
pojawiają się przodkowie
kikutnic (Palaeopantopodida)
i muszloraczki (Conchostraca). Pod koniec dewonu wymierają
tentakulity
i
pęcherzowce
(Cystoidea).
W dewonie następuje silny rozwój
ryb
. Prócz istniejących już w
sylurze
bezszczękowców (Agnatha)
, pierwszych szczękowych
ryb fałdopłetwych (Acanthodii)
i pierwszych
ryb kostnochrzęstnych
(Chondrostei) pojawiają się inne
ryby chrzęstnoszkieletowe
(prażarłacze
Cladoselachii
) oraz
zrosłogłowe
(Holocephali) –
ryby pancerne
(tarczowce; Placodermi). Zaczynają występować również pierwsze ryby
mięśniopłetwe
(Sarcopterygii):
trzonopłetwe
(Crossopterygii) i
dwudyszne
(Dipnoi), przystosowane do życia w środowiskach słodkowodnych. Pod koniec dewonu wymierają ryby pancerne.
- Lądy
We
wczesnym dewonie
pojawiają się pierwsze lądowe
owady
(
skoczogonki
, np. Rhyniella),
wije
i
pajęczaki
(m.in.
roztocze
i
zaleszczotki
). Natomiast w
późnym dewonie
pojawiają się formy przejściowe pomiędzy rybami a płazami (
Ichthyostega
), pochodzące od
ryb trzonopłetwych
, takich jak
Tiktaalik
.
Na przełomie
franu
i
famenu
dochodzi do
wielkiego wymierania
– jednego z pięciu największych kryzysów biotycznych
fanerozoiku
.
Dewon na ziemiach Polski
Zobacz też
Bibliografia
- Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów.
PWN
- Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.