Nestorianizm to doktryna głosząca, że
Jezus Chrystus
składa się z dwóch odrębnych bytów: ludzkiego i boskiego. Nazwa pochodzi od
Nestoriusza
,
patriarchy
Konstantynopola
w latach
428
-
431
. Nestorianizm został uznany za
herezję
i potępiony na
soborze efeskim
w
431
.
Doktryna, podkreślająca ludzką naturę Jezusa i wiarę w
reinkarnację
, została stworzona i opracowana przez Nestoriusza po wpływem pism
Diodora z Tarsu
i
Teodora z Mopsuestii
, w opozycji do szerzącej się w początkach V wieku herezji
apolinaryzmu
. Nestorianie uważali za nie do pomyślenia, by Bóg mógł zostać zrodzony przez człowieka i mógł umrzeć. Tak więc Bóg (
Logos
) nie urodził się ani nie umarł, a tylko był ściśle związany z człowiekiem - Jezusem z Nazaretu - który urodził się i umarł. W konsekwencji sądzili, że
Jezus Chrystus
był zwykłym człowiekiem, w którym dopiero później zamieszkał Bóg - "jak posąg w świątyni". Oznaczało to, że w ciele Jezusa Chrystusa upatrywali istnienie dwóch odrębnych i niezależnych od siebie osób: Boga i człowieka. Jedną z konsekwencji był pogląd, że Bóg nie został zrodzony z Marii, a więc nie jest Ona Matką Boską (gr. Theotokos), a tylko Matką Chrystusa (gr. Christotokos; zwłaszcza to ostatnie twierdzenie, choć stanowiło tylko mało istotny szczegół doktryny, rozjątrzyło jej przeciwników, bo kult maryjny już wówczas był powszechny). Nestorianizm szedł więc dalej, niż późniejsza herezja
monofizytyzmu
, która upatrywała w Chrystusie jedną naturę, i tylko jedną osobę.
Doktryna Nestoriusza, ogłoszona przez niego w ostatecznej formie w publicznym wystąpieniu na Boże Narodzenie
429
roku, natychmiast wzbudziła sprzeciw pozostałych ośrodków teologicznych. Szczególnie ostro wystąpił przeciwko Nestoriuszowi patriarcha Aleksandrii
Cyryl
, który pozyskał dla swojego stanowiska papieża i władze świeckie Cesarstwa. Krytykę nestorianizmu Cyryl podsumował w dwunastu anatematyzmach, ogłoszonych w połowie 431 roku, na które Nestoriusz udzielił odpowiedzi w formie własnych dwunastu anatematyzmów skierowanych przeciw Cyrylowi. Cyryl doprowadził do rychłego zwołania w czerwcu
431
soboru powszechnego w Efezie
. Sobór ten zakończył się potępieniem nauk Nestoriusza i złożeniem go z urzędu
patriarszego
. Nestoriusz został przez cesarza odosobniony i wkrótce zmarł, natomiast wyznawców jego doktryny władze świeckie poddały prześladowaniom, wskutek których masowo wyemigrowali poza granice
Cesarstwa Rzymskiego
- do
Persji
. W ten sposób granice Rzymu opuściła między innymi słynna nestoriańska szkoła teologiczna działająca w Edessie, która z powrotem przeniosła się do perskiego
Nisibis
.
W
Mezopotamii
, pod władzą perską, doszło do rozkwitu nestorianizmu - nestorianie utworzyli potężny
kościół
z własnym patriarchą, całkowicie odcięty od kościoła w imperium rzymskim, liczący w okresie swego rozkwitu setki diecezji i miliony wiernych na przestrzeni od Mezopotamii do Chin. Jego spadkobiercą jest istniejący do dziś
kościół asyryjski
, który jednak wypiera się nestorianizmu. Rzeczywiście, od końca VI wieku podstawą nauki tego kościoła nie jest doktryna nestoriańska w formie, którą nadał jej sam
Nestoriusz
, lecz raczej we wcześniejszej postaci, opartej na pismach
Teodora z Mopsuestii
i zmodyfikowanej przez jednego z doktorów kościoła nestoriańskiego
Babai Wielkiego
. Tym niemniej podstawowe założenia teologii tego kościoła nadal są nestoriańskie.
Bibliografia
- Ignacy Bieda SJ, Chrystologia Ojców w: Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, oprac. J. M. Szymusiak SJ, M. Starowieyski, Poznań 1971, s.424-456.