Tulipan
TulipanMorfologia (tulipan dziki) Plantacja tulipanów w Holandii Tulipan ogrodowy 'Purple' Tulipan (Tulipa
L.
1753, Amana Honda) –
rodzaj
roślin cebulowych
należący do rodziny
liliowatych
. Zalicza się do niego ok. 120
gatunków
i ok. 15 tysięcy
odmian
.
Gatunkiem typowym
jest Tulipa sylvestris L.[2]. Naturalny obszar występowania tulipana to
Europa
południowa, północna
Afryka
,
Azja
od
Turcji
, przez
Iran
, góry
Pamir
i
Hindukusz
,
stepy
Kazachstanu
, po północno-wschodnie
Chiny
i
Japonię
[3]. Morfologia-
Łodyga
- Sztywna, prosta, gładka lub owłosiona i tylko u nielicznych gatunków i odmian jest rozgałęziona i wtedy roślina tworzy kilka kwiatów np. u Tulipa biflora, Tulipa dasystemon,
Tulipa praestans
. Niektóre odmiany jednopędowe mają skłonność do tzw. staśmień, czyli do tworzenia
pędów
rozgałęzionych. Najczęściej są one skutkiem zbyt wysokich
temperatur
w ciągu
lata
. Łodyga miewa od 7 do 75 cm.
-
Liście
- Bezogonkowe, szerokie –
jajowate
lub eliptyczne, albo równowąskie – lancetowate. U niektórych gatunków i odmian na blaszkach liściowych między nerwami występują ciemnopurpurowe smugi lub rysunek w postaci przerywanych, nieregularnych prostokątów. U większości gatunków jednak są szarozielone i pokryte woskowym nalotem. Liczba liści wynosi zazwyczaj 3 – 5, przy czym dolny jest zawsze największy. Niekiedy poniżej kwiatu wyrastają dodatkowe małe liście, co jest niepożądane, zwłaszcza u odmian ogrodowych, gdyż bezlistna część łodygi jest wtedy skrócona. Liście wyrastają przeważnie z cebuli, choć u pewnych gatunków i odmian wyrastają
naprzemianlegle
, a ich wielkość zmniejsza się wraz z wysokością pędu.
-
Owoce
- Trójdzielne i trójkomorowe
torebki
, w których może znajdować się ponad 100
nasion
. Jeżeli ich zbiór nastąpi w fazie odpowiedniej dojrzałości to łatwo
kiełkują
i dają początek nowym roślinom. Jednak tulipany rozmnaża się
generatywnie
wyłącznie w celach hodowlanych, ponieważ odmiany ogrodowe nie powtarzają cech rośliny matecznej. Dlatego w produkcji ogrodniczej tulipany rozmnaża się tylko
wegetatywnie
– przez cebulki przybyszowe.
- Część podziemna
- Jednoroczna
cebula
o jajowatym kształcie. Obwód cebul u niektórych gatunków może wynosić od 3 – 4 cm, a u odmian uprawnych może dochodzić nawet do 16 cm. Cebula jest zmodyfikowanym, skróconym pędem podziemnym, składającym się z piętki i kilku mięsistych, białych łusek, które są otoczone suchą łuską okrywającą. U niektórych gatunków łuska ta jest wewnątrz owłosiona, co ma chronić cebulę przed działaniem wysokich temperatur i utratą wody.
-
Kwiat
-
Okwiat
nie zróżnicowany na
kielich
i
koronę
. Składa się on z trzech wewnętrznych i trzech zewnętrznych listków okwiatu. Długość listków waha się od 1,5 do nawet kilkunastu cm. Listki są zwykle od strony wewnętrznej błyszczące, a na zewnątrz matowe. Mogą one być jednobarwne lub z rysunkiem. Często u podstawy listki mają inaczej zabarwioną plamę, inaczej zabarwione mogą też być ich brzegi, a także zewnętrzna strona (szczególnie trzech zewnętrznych listków). U odmian ogrodowych o kwiatach pojedynczych pojawiają się czasem dodatkowe listki, zwykle częściowo zielone.
- Bardzo dekoracyjne są duże
pręciki
otaczające okazały
słupek
. Jest ich 6 i podobnie jak listki są one ułożone w dwóch okółkach. Na wydłużonej i trójdzielnej zalążni słupka znajduje się trójdzielne, zaokrąglone znamię, nie występuje natomiast szyjka słupka lub jest ona bardzo krótka.
- Skala barw kwiatów jest bardzo bogata, są kwiaty białe, żółte, różowe, czerwone i fioletowe w najrozmaitszych odcieniach tych barw, nie ma tylko tulipanów o czysto niebieskim i czarnym okwiecie. Niektóre odmiany są wielobarwne. Niektóre kwiaty lub ich części są u niektórych odmian tulipana prawie czarne. Wynika to z tego, że w czarnych miejscach następuje mieszanie się dwóch
barwników
, jeden z nich absorbuje część docierających promieni świetlnych, a drugi wychwytuje pozostałe promienie, obydwa barwniki nawzajem się uzupełniają.
- Kwiaty mogą być pojedyncze lub pełne, a ich kształt może się zmieniać – od kubkowatych, miseczkowatych i kielichowatych do złożonych form o skręconych lub zaokrąglonych listkach okwiatu
Biologia- U tulipana zachodzi zjawisko
termonastii
. Proces ten zachodzi, gdy jest jeszcze dość chłodno i tylko bezpośrednie
nasłonecznienie
podnosi dość znacznie temperaturę organu. Kwiaty te w podwyższonej temperaturze otwierają się, a przy niskiej zamykają. Ma to kluczowe znaczenie w procesie
zapylania
, w słońcu i cieple istnieje największe prawdopodobieństwo zapylenia przez
owady
. Mechanizm tych ruchów polega na szybszym wzroście listków okwiatu po stronie górnej (wewnętrznej) w temperaturze wyższej co powoduje rozchylenie się kwiatu. Gdy temperatura jest niska, szybciej rośnie dolna strona listków i kwiat się stula. Ruchy te mogą być wykonywane wielokrotnie. Listki okwiatu wydłużają się u tulipana o ok. 7% podczas jednego ruchu termonastycznego, tak, że w ciągu okresu kwitnienia całkowity przyrost listków może sięgać nawet 100%.
- Zaobserwowano, iż kwiaty tulipanów otwierają się, gdy temperatura wzrasta powyżej 15 °C, a zamykają się gdy spada poniżej 13 °C. Niektóre kwiaty są bardzo wrażliwe na zmiany temperatury, u tulipana dostrzegalna reakcja zachodzi przy różnicy temperatur wynoszącej 0,5 °C.
-
Pyłek
u tulipana odznacza się dużą żywotnością – zachowuje zdolność kiełkowania przez okres do 100 dni.
Systematyka- Pozycja systematyczna wg
Angiosperm Phylogeny Website
(aktualizowany
system APG III
z 2009)
Klad
okrytonasienne
, klad
jednoliścienne
(monocots), rząd
liliowce
(Liliales), rodzina
liliowate
(Liliaceae), plemię Tulipeae[1]. - Pozycja w
systemie Reveala
(1994–1999)
Gromada
okrytonasienne
(Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa
jednoliścienne
(Liliopsida Brongn.), podklasa
liliowe
(Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd
liliowce
(Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina
liliowate
(Liliaceae Juss.), podrodzina Tulipoideae Kostel., plemię Tulipeae Duby., rodzaj tulipan (Tulipa L.)[4]. - Gatunki (wybór)
Nazwy naukowe wg[3], nazwy polskie wg[5] - tulipan armeński (Tulipa armena Boiss.)
- tulipan Auchera (Tulipa humilis Herb.)
- tulipan Batalina (Tulipa linifolia Regel forma chrysantha (Boiss.) Raamsd.)
-
tulipan dostojny
(Tulipa praestans Hoog)
- tulipan dziki (Tulipa sylvestrisL.)
- tulipan Eichlera (Tulipa undulatifolia Boiss.)
-
tulipan Fostera
(Tulipa fosteriana W. Irving)
- tulipan Greiga (Tulipa greigii Regel)
- tulipan górski (Tulipa montana Lindl.)
- tulipan Hagera (Tulipa orphanidea Boiss. ex Heldr.)
- tulipan irański (Tulipa urumiensis Stapf)
- tulipan Kaufmanna (Tulipa kaufmanniana Regel)
-
tulipan Klusjusza
(Tulipa clusiana DC.)
- tulipan lnolistny (Tulipa linifolia Regel)
-
tulipan ogrodowy
(Tulipa gesneriana L.)
-
tulipan pachnący
(Tulipa suaveolens Roth)
- tulipan późny (Tulipa tarda Stapf.)
- tulipan skalny (Tulipa saxatilis)
- tulipan Sprengera (Tulipa sprengeri Baker)
-
tulipan turkiestański
(Tulipa turkestanica Regel)
- tulipan wielobarwny (Tulipa biflora Pall.)
- Klasyfikacja ogrodnicza
Od dawna ogrodnicy by uzyskać nowe odmiany krzyżowali różne gatunki tulipanów. Dzisiaj nie sposób już ustalić pochodzenia tych odmian. W rzeczywistości większość uprawianych tulipanów jest
mieszańcami
i
kultywarami
i określa się je wspólną nazwą tulipan ogrodowy[6]. Uprawiane tulipany ogrodnicy dzielą na 15 grup[7]: - tulipany pojedyncze wczesne
- tulipany pełne wczesne
- tulipany Triumph
- tulipany mieszańce Darwina
- tulipany Crispa
- tulipany Viridiflora
- tulipany liliokształtne
- tulipany pojedyncze późne
- tulipany Rembrandta
- tulipany papuzie
- tulipany pełne późne
- tulipany Kaufmana (pochodzą od T. kaufmanniana)
- tulipany Fostera (pochodzą od Tulipa fosteriana)
- tulipany Greiga (pochodzą od T. greigii)
- pozostałe gatunki botaniczne
ZastosowanieJest najczęściej uprawianą
rośliną ozdobną
na świecie[8]. Uprawia się go głównie w gruncie i pod osłonami (szklarnie, tunele foliowe). Nadaje się na rabaty, na obwódki i na kwiat cięty (nie jest zbyt trwały). Najlepsze efekty daje uprawianie go w większych grupach. Uprawa- Wymagania. Tulipan nie ma specjalnych wymagań co do gleby, najlepiej jednak rośnie na próchnicznej glebie o
odczynie
obojętnym, lekko kwaśnym lub lekko zasadowym[6]. Stanowisko powinno być słoneczne.
- Sposób uprawy. Cebule wysadza się do ziemi jesienią, małe na głębokość 6–10 cm, duże na głębokość 11–15 cm[6]. Powinny być przed sadzeniem zaprawione przez moczenie w odpowiednich preparatach grzybobójczych. Nawozi się już jesienią po zasadzeniu cebul, potem wiosną przed kwitnieniem. W czasie upałów należy je podlewać. Przekwitłe kwiaty usuwa się, ale liście i łodygę należy pozostawić aż do zaschnięcia.
- Rozmnażanie. Głównie przez cebule przybyszowe wytwarzane na macierzystej cebuli. Rozmnażanie przez nasiona możliwe jest tylko u gatunków botanicznych, uprawiane kultywary z reguły nie zachowują bowiem cech rośliny macierzystej[8].
- Choroby i szkodniki[9].
-
fuzarioza
objawiająca się żółknięciem liści i więdnięciem rośliny. Jedyny skuteczny sposób zaradzenia to zapobieganie: sadzenie tylko zdrowych cebul i zaprawianie ich przed sadzeniem.
- inne choroby grzybowe (
szara pleśń
, penicilloza). Zwalcza się je wielokrotnym opryskiwaniem odpowiednimi środkami grzybobójczymi
- liczna grupa chorób wirusowych objawiająca się nekrotycznymi i chlorotycznymi zmianami na liściach, żółknięciem liści. Brak skutecznego sposobu leczenia. Rośliny należy zniszczyć.
-
niszczyk zjadliwy
– drobny
nicień
żerujący w glebie na cebulach. Objawy: liście skręcają się i są żółtozielone, kwiaty zielone i zniekształcone, cebule miękkie i gąbczaste. Szkodnik kwarantannowy, zwalczanie praktycznie niemożliwe, cebule należy zniszczyć
-
nornik zwyczajny
i
mysz zaroślowa
wyjadające cebule. Należy je przed posadzeniem zaprawiać, potem zwalczać te gryzonie
Ciekawostki- Wg jednej z
legend
, tulipany zostały sprowadzone do Europy zachodniej w
1554
roku przez Oghiera Ghiselin de Busbecq,
ambasadora
Imperium Osmańskiego
na dworze
Ferdynanda I
. Druga
legenda
mówi, że przywiezione zostały ze
Sri Lanki
przez Lopo Vaz de Sampayo,
gubernatora kolonii
portugalskich
w
Indiach
.
- Pod koniec drugiej połowy
XVI wieku
zachodnią Europę (przede wszystkim Holandię) ogarnęło tulipanowe szaleństwo – w
1637
roku tulipan Semper Augustus został sprzedany za astronomiczną wtedy kwotę 13 tysięcy
guldenów
. Niektóre z cebulek były warte kamienicy w
Amsterdamie
[10]. Zakupy cebulek za tak wygórowane ceny nie opłaciły się i doprowadziły do ruiny finansowej niektórych kupców[8].
- O nazwie nadawanej nowej odmianie decydują hodowcy[11]. Tulipanom nadano imiona
Jurij Gagarin
, kompozytorów
Giuseppe Verdi
i
Antonio Vivaldi
, piosenkarzy
Diana Ross
i
Elvis Presley
, żon prezydentów –
Hillary Clinton
,
Bernadette Chirac
,
Maria Kaczyńska
, czy piłkarza
Ronaldo
.
Przypisy- ↑ 1,0 1,1 Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2009-06-08].
- ↑
Index Nominum Genericorum
. [dostęp 2009-03-22].
- ↑ 3,0 3,1
Germplasm Resources Information Network (GRIN)
. [dostęp 2010-01-10].
- ↑ Crescent Bloom:
Systematyka rodzaju Tulipa
(
ang.
). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-22].
- ↑
TABAZA
. [dostęp 2010-01-11].
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. .
- ↑
Podział tulipanów, grupy
. [dostęp 2009-04-09].
- ↑ 8,0 8,1 8,2 zbiorowe: A-Z encyklopedia. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. .
- ↑ zbiorowe: Program ochrony roslin ozdobnych na lata 2003-2005. Syngenda Seeds. .
- ↑ Źródło: Podręcznik Przyroda klasa 6 wydawnictwo: WSiP
- ↑
Ten tulipan to "Maria Kaczyńska" – Najważniejsze informacje – Informacje – portal TVN24.pl – 24.04.2008
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Tulipan":
1986
godzin na dobę i 46 godzin w tygodniu.
22 lutego
– premiera serialu
Tulipan
.
26 lutego
–
Wojciech Żukrowski
został prezesem
ZLP
.
13 marca
– reaktywowano
Bractwo ...
Maria Kaczyńska
...
Olsztyn
i wykonawców różnych nurtów i gatunków, m.in:
Afromental
,
Vader
,
Big Day
,
Czerwony Tulipan
,
Pro Musica Antiqua
,
Pro Musica
,
PRO FORMA
,
Olsztyński Chór Kameralny COLLEGIUM ...
Politechnika Warszawska
Mikrus, wydział IChIP), Batorego (
Stodoła
), Wawelskiej i Placu Narutowicza (DS Akademik, DS Tulipan, DS Pineska, DS Bratniak i DS Muszelka).Na terenie Politechniki Warszawskiej działają ...
Haarlem
...
Francuski kalendarz rewolucyjny
...
Kwietnik (ogród)
...
Słupek
...
Kwiat
...
Tulipan
TulipanTulipan ogrodowy
Tulipan ogrodowy
Systematyka
Domena
:
eukarionty
Królestwo
:
rośliny
Klad
:
rośliny naczyniowe
Klad
:
rośliny nasienne
Klasa
:
okrytonasienne
Klad
:
jednoliścienne
Rząd
:
liliowce
Rodzina
:
liliowate
Rodzaj
:Tulipan
Nazwa systematyczna
Tulipa
L.
Sp. Pl. 305. 1753
Kwiat TulipanaMorfologia ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Tulipan":
128. Ruchy roślin i ich przyczyny (plansza 14)
otwiera się w warunkach podwyższonej temperatury i tylko niektóre z nich (np. Tulipan) zamykają się ponownie, gdy temperatura się obniży. Kwiat otwiera się w ...
032. Najważniejsze formacje roślinne i ich związek z czynnikami strefowymi i astrefowymi (plansza 20)
głównie: kostrzewa, ostnice oraz turzyce. Prócz traw na terenie stepów występuje: hiacynt, Tulipan, cebula, czosnek, miłek wiosenny oraz zawilec. W Ameryce Północnej stepy określane ...
005. Przegląd i znaczenie nasiennych (plansza 21)
e height=380 width=770 >
Okrytozalążkowe jednoliścienne
Tulipan ogrodowy
Większość gatunków jednoliściennych (ok. 60 tys.) należy do liliowych (Liliidae). ...
|