Zawichost – miasto w
województwie świętokrzyskim
, w
powiecie sandomierskim
, znane dziś głównie z podawanych przed godziną 12:00 w
I Programie
Polskiego Radia
komunikatów o stanie wód na największych rzekach w kraju[2]. Siedziba miejsko-wiejskiej
gminy Zawichost
.
Prawa miejskie
od co najmniej
1255
roku.
Miasto położone jest w
Małopolsce
, w
ziemi sandomierskiej
[3], na skraju
Małopolskiego Przełomu Wisły
.
Według danych z
31 grudnia
2007
Zawichost miał 1821 mieszkańców[1].
Położenie
Miasto położone jest nad
Wisłą
, na wysokim
wapiennym
tarasie jej lewego brzegu. W okolicy miasta znajdują się złoża kamienia wapiennego oraz glinki krzemionkowej. Zawichost położony jest ok. 17 km na północny zachód od
Sandomierza
. Przez miasto przebiega droga wojewódzka
nr 777
z Sandomierza do
Maruszowa
oraz droga
nr 755
z
Kosina
do
Ostrowca Świętokrzyskiego
. W Zawichoście znajduje się przeprawa promowa przez Wisłę, powstała za pozwoleniem króla
Zygmunta Augusta
[2].
Przez miasto przechodzi
czerwony szlak turystyczny
z
Gołoszyc
do
Piotrowic
.
Historia
Widok na Zawichost ze zniszczonym zamkiem w tle.
Erik Dahlbergh
, 1656 r.
Kościół Wniebowzięcia NMP
Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z ok.
1148
r. Zawichost był grodem
kasztelańskim
i osadą targową położoną w pobliżu przeprawy przez Wisłę. Od końca XII w. był siedzibą
archidiakonatu
. W
1205
r. w
bitwie pod Zawichostem
, książęta
Leszek Biały
i
Konrad mazowiecki
pokonali wojska księcia halickiego
Romana
, który w czasie tej bitwy poległ.
Dokładna data nadania Zawichostowi
praw miejskich
nie jest znana, ale przyjmuje się, że nastąpiło to przed rokiem
1255
. Zawichost był niszczony podczas kolejnych najazdów
tatarskich
w
1241
,
1259
i
1500
r. Miasto jednak szybko odbudowywało się po klęskach.
W
1257
r. książę
Bolesław Wstydliwy
nadał miasto oraz 25 okolicznych miejscowości założonemu w Zawichoście klasztorowi
klarysek
. Przywilej lokacyjny nadawał Zawichostowi 44
łany
jako uposażenie, a także prawo do odbywania targów, warzenia piwa i pobierania cła od miedzi i ołowiu spławianych Wisłą. Od
XIV
w. Zawichost był miastem królewskim i siedzibą
starostwa
niegrodowego. Za panowania
Kazimierza Wielkiego
klasztor został umocniony. Król wybudował tu także
obronny zamek
, który miał strzec przeprawy przez Wisłę. Zawichost miał w tym czasie 540 mieszkańców.
Największy rozkwit miasta przypadł w wieki
XV
i
XVI
. Zawichost położony był w tym czasie na szlaku handlowym prowadzącym z
Krakowa
na
Litwę
i
Ruś
. Miasto korzystało z ceł pobieranych od towarów spławianych na Wiśle. Rozwijało się
rzemiosło
(m.in.
piwowarstwo
). W
1564
r. w mieście znajdował się ratusz, łaźnia, słodownia, 4 jatki rzeźnicze oraz 126 domów.
Zawichost został zniszczony podczas
potopu szwedzkiego
w
1655
r. i najazdu
Rakoczego
w
1657
r. Najeźdźcy spalili wówczas zamek, którego nieodbudowane mury runęły do Wisły w
1813
r., podczas wielkiej powodzi. W
1666
r. miasto nawiedził ogromny pożar i zaraza - nieszczęścia, które uśmierciły większość mieszkańców. Ich ciała pochowano prawdopodobnie na niewielkim wzgórzu w południowej częsi miasta, na którym stoi dziś żelazny krzyż, a obok betonowy austriacki bunkier z
I wojny światowej
[2]. Po tych wydarzeniach miasto podupadło. Jego problemy pogłębiły się po
rozbiorach Polski
, po których Zawichost stał się miastem pogranicznym.
Na początku
XVIII
w. w pobliżu Zawichostu powstało miasto Starostów (przemianowane później na
Prosperów
), zamieszkane głównie przez
Żydów
. W
1820
r. zostało przyłączone do Zawichostu. Ustalił się wówczas podział na położone przy Wiśle "polskie miasto" i oddalone nieco od rzeki "żydowskie miasto". Granicę wyznaczał murowany krzyż stojący przy dzisiejszej ul. Żeromskiego[2].
W
1827
r. połączone miasto miało 281 domów (jednak tylko 5 murowanych) i 2320 mieszkańców. W Zawichoście każdego tygodnia odbywały się dwa
targi
. W ciągu roku w mieście było 12
jarmarków
. W
1888
r. Zawichost utracił prawa miejskie. W
XIX w.
w mieście funkcjonowały: cegielnia, garncarnia, 2 wapienniki oraz zakłady rzemieślnicze. W
1926
r. Zawichost odzyskał prawa miejskie.
W czasie
okupacji niemieckiej
Niemcy utworzyli tutaj
getto
, w którym przetrzymywanych było ok. 5 tysięcy Żydów. Funkcjonowało ono do
22 października
1942
r., dnia w którym Niemcy wywieźli jego mieszkańców do obozu zagłady w
Bełżcu
[2].
W
1944
r. w Zawichoście toczyły się zacięte walki o przyczółek na Wiśle. Podczas walk miasto zostało niemal doszczętnie zniszczone. W latach powojennych Zawichost odbudowano.
W latach 1975-1998
Zawichost administracyjnie należał do
woj. tarnobrzeskiego
.
Zabytki
Kościół św. Jana Chrzciciela
Ludzie związani z Zawichostem
Bibliografia
- Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998,
- Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967
- ↑ 1,0 1,1 Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w
2008
r. (
GUS
),
[1]
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 [Odkrywamy Świętokrzyskie - Zawichost, cz.I - Janusz Kędracki, Gazeta Wyborcza, Kielce, Turystyka, 21.08.2009 r.]
- ↑
Mapa małopolskiej ziemi sandomierskiej
Zobacz też
Linki zewnętrzne