Stanisław Poniatowski herbu
Ciołek
(ur.
23 listopada
1754
w
Warszawie
- zm.
13 lutego
1833
we
Florencji
), syn
Kazimierza
,
podskarbi wielki litewski
.
Szef
Regimentu Gwardii Pieszej Koronnej
1782
-
1789
,
starosta
podolski,
1784
-
1791
podskarbi wielki litewski, wielokrotny poseł (m.in. marszałek sejmu w
1780
, na którym bronił
Kodeksu Zamoyskiego
, od 1776 członek
Komisji Edukacji Narodowej
. Wykształcony, zdolny i uczciwy, ulubieniec
Stanisława Augusta
, który starał się zapewnić mu - drogą układów z
Katarzyną II
następstwo tronu, wprowadzając w świat wielkiej polityki: m.in. w 1780 towarzyszył
Katarzynie II
podczas jej spotkania z
Józefem II
w
Połocku
i
Mohylewie
, następnie został mianowany marszałkiem
Rady Nieustającej
. Należał do przywódców stronnictwa królewskiego, jednak krytycznie ocenił
Konstytucję 3 Maja
i po jej ogłoszeniu wyjechał z kraju.
Zainteresowany sztuką, założył w Warszawie szkołę malarstwa. Natomiast w swych rozległych dobrach na Ukrainie przeprowadził reformy czynszowe. Po rozbiorach i sprzedaży majątków na ziemiach polskich, mimo otrzymanego od Rosji tytułu rzeczywistego radcy stanu, osiadł w Austrii, a następnie w Rzymie, gdzie nabył willę przy Via Flaminia i zgromadził światowej sławy kolekcję obrazów, rzeźb i kamei (sprzedana
1826
Anglikowi Sykesowi), oraz znaczną część archiwum
Stanisława Augusta
.
We Włoszech, naprzeciwko jego rezydencji, mieszkała szewcowa Cassandra Luci, która była często bita przez męża. Udała się pod ochronę księcia i pomimo braku papieskiego pozwolenia na jej rozwód, mieli kilkoro dzieci, uznanych za nieślubne. Dwie córki i trzech synów mogło zatem dziedziczyć nazwisko, ale nie tytuł książęcy.
W
1820
książę przenosi się do
Toskanii
do nowo nabytych dóbr Monterotondo. W
1830
po śmierci męża Cassandra Luci książę bierze z nią ślub, a trzy lata później umiera jako ostatni uprawniony do polskiego tytułu książęcego.
Miał dwóch synów naturalnych, uprawnionych przez niego przed śmiercią:
Józefa Michała Poniatowskiego
, kompozytora operowego i dyplomatę włoskiego oraz francuskiego, oraz Karola. W
1848
dwaj synowie księcia uzyskali włoski tytuł książęcy i dali oni początek istniejącej do dzisiaj włosko-francuskiej linii książąt Poniatowskich di Monte Rotondo.
Córki księcia wyszły za mąż za włoskich arystokratów, a jedna z wnuczek margrabianka Maria Anna di Ricci została żoną słynnego
Aleksandra Walewskiego
, naturalnego syna cesarza
Napoleona I
i
Marii Walewskiej
.
Pozostawił opis podróży Dyaryusz podróży w roku 1784 na dniu 11 maja w kraje niemieckie przedsięwziętej. Rkps Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, sygn. 1808/I; ed.: Stanisława księcia Poniatowskiego Diariusz podróży w roku 1784 w kraje niemieckie przedsięwziętej. Wyd. Jacek Wijaczka. Wydaw. AŚ, Kielce 2002. «Prace Instytutu Historii Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach», nr 30.