Diecezja chełmińska została utworzona
28 lipca
1243
roku decyzją
legata
papieskiego
Wilhelma z Modeny
, a zniesiona
bullą
papieża
Jana Pawła II
z
25 marca
1992
r.
Biskupi chełmińscy
początkowo rezydowali w
Chełmży
, a w latach
1257
-
1773
ich siedzibą był zamek w
Lubawie
. Nazwa diecezji nie pochodzi jednak od Chełmży (przym. chełmżyński), ale od
Chełmna
i
ziemi chełmińskiej
.
Historia diecezji
Początki diecezji sięgają
1216
roku, kiedy
papież Innocenty III
mianował biskupa misyjnego
Chrystiana
, którego później nazwano biskupem
Prus
. Miał on w oparciu o kasztelanie chełmińską należącą do księstwa mazowieckiego i podlegającego diecezji płockiej prowadzić misję wśród Prusów. W
1222
r.
Konrad I mazowiecki
- książę mazowiecki podarował mu ziemię chełmińską, a biskup płocki
Gedko
- nadał prawa biskupie. Jednak aż do
1243
trwał spór pomiędzy
Stolicą Apostolską
a Chrystianem o podział
diecezji w Prusach
, zakończony ostatecznym wytyczeniem granic i utworzeniem diecezji chełmińskiej.
Pierwszym biskupem chełmińskim został
dominikanin
Heidenryk (Henryk)
pochodzący z Górnej
Saksonii
. Diecezja wchodziła w skład
metropolii ryskiej
, co przez 300 lat było kolejnym powodem do zatargów.
W VIII punkcie
II pokoju toruńskim
stwierdzono: Również, aby można było rozwiać zupełnie poszczególne chmurki nienawiści i uraz przez zjednoczenie niniejszego pokoju i przymierza, doszliśmy dla dobra pokoju i zgodziliśmy się między sobą ze wspomnianym najjaśniejszym panem Kazimierzem królem i Królestwem jego Polskim, że biskupstwo chełmińskie wróci do kościoła gnieźnieńskiego, a odtąd i nadal będzie wspomnianemu kościołowi polskiemu i gnieźnieńskiemu jako prymasowskiemu we wszystkim posłuszne i poddane, a z zakonnego na świeckie z łaski i władzą papieża ma być przemienione, na co zarówno my Ludwik mistrz, (jak) i komturowie nasi wyraźną daliśmy i dajemy zgodę: (Biskupstwo to), ze swoją diecezją i wszystkimi grodami, miastami, miasteczkami i twierdzami, mianowicie
Chełmżą
,
Lubawą
,
Kurzętnikiem
,
Wąbrzeźnem
i wszystkimi okręgami, szlachtą, wasalami, wsiami i przynależnościami wszystkimi, pozostanie pod władzą, opieką i obroną wspomnianego pana Kazimierza króla, i Królestwa jego Polskiego. Nie zostało to jednak zrealizowane.
Także po II pokoju toruńskim w 1466 r. część
diecezji pomezańskiej
znalazła się w granicach
Prus Królewskich
. Tereny te zostały już w XV w. powierzone w administrację
biskupom chełmińskim
. Po 1525 r., wyniku przejścia na
luteranizm
biskupów pomezańskich, okolice
Nowego Miasta
i
Łasina
, zostały całkowicie wcielone do obszaru diecezji chełmińskiej. Pozostałe tereny diecezji pomezańskiej, leżące w granicach Rzeczypospolitej, a należące do
województwa malborskiego
, zostały oddane w jurysdykcję biskupów chełmińskich, choć zachowały tradycyjną nazwę diecezji pomezańskiej. Zostało to oficjalnie potwierdzone przez kurię rzymską w 1550 i 1601 r.
W
1505
król
Aleksander Jagiellończyk
proponował wcielenie diecezji do projektowanej
archidiecezji warmińskiej
. W
1566
nastąpiła
sekularyzacja
Rygi i odtąd biskup chełmiński dobrowolnie brał udział w synodach
metropolii gnieźnieńskiej
. Odtąd do
1763
roku biskupi chełmińscy używali także tytułu biskupów pomezańskich (podobnie jak warmińscy używali tytułu biskupów sambijskich).
Ostateczne przyłączenie do
Gniezna
nastąpiło dopiero w
1821
r., kiedy
papież Pius VII
bullą
De salute animarum z
16 lipca
wytyczył nowe granice diecezji w państwie
Pruskim
. Diecezja chełmińska została wtedy znacznie powiększona o archidiakonat pomorski,
ziemię Krajeńską
oraz okolice
Górzna
i
Działdowa
. Stolica biskupstwa została w 1824 r. przeniesiona do
Pelplina
.
Wybuch
II wojny światowej
otworzył najbardziej tragiczny rozdział w historii diecezji chełmińskiej.
Okupanci niemieccy
zamordowali 356 kapłanów kapłanów diecezjalnych, w tym niemal wszystkich
kanoników
pelplińskich
oraz profesorów tamtejszego
Wyższego Seminarium Duchownego
i słynnego
Collegium Marianum
[1]. Katedrę w Pelplinie obrabowano i zbezczeszczono, urządzając w niej szkołę policyjną. Archiwum diecezjalne wywieziono. Również wiele innych kościołów pozamykano, przeznaczając budynki na inne cele (
garaże
,
kina
,
magazyny
), dokonywano aktów
profanacji
i złośliwych zniszczeń (między innymi obiektów sakralnych
Kalwarii Wejherowskiej
). Używanie języka polskiego podczas
mszy
, a nawet
spowiedzi
, było surowo karane. W dniu 29 listopada 1939 r.,
Stolica Apostolska
mianowała niemieckiego biskupa Gdańska,
Karola Marię Spletta
, administratorem diecezji chełmińskiej (pod nieobecność biskupa Wojciecha Okoniewskiego, który po wybuchu wojny zbiegł za granicę)[1].
W
1992
roku, papież
Jan Paweł II
bullą
Totus tuus Poloniae populus
z
25 marca
1992
r. zreorganizował administrację Kościoła w Polsce. Utworzona została m.in.
metropolia gdańska
oraz diecezje
pelplińska
i
toruńska
, która swym zasięgiem terytorialnym nawiązała do pierwotnych granic likwidowanej wolą papieża diecezji chełmińskiej.[2]
Dekanaty diecezji chełmińskiej w 1928 roku
Bierzgłowo, Działdowo, Lembarg, Łasin, Nowe Miasto Lubawskie,
Kapituła
Chełmińska
kapituła
katedralna powstała w
1251
roku.
Kolegiata
została powołana
1519
r. przy kościele
Wniebowzięcia NMP w Chełmnie
, ale decyzja nie została zrealizowana. Od około
1821
do
1832
istniała kolegiata w Kamieniu Krajeńskim przy kościele NMP i św. Apostołów Piotra i Pawła. Ponownie została erygowana w
1964
roku. Druga kolegiata istniała od
1960
r. w Chełmży w dawnej katedrze Trójcy Przenajświętszej.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Zobacz też