Bydgoskie Przedmieście (niem. Bromberger Vorstadt) - jedna z prawobrzeżnych dzielnic
Torunia
.
Pochodzenie nazwy dzielnicy
Toruń, domy z muru pruskiego przy ul. Bydgoskiej
Osiedle stanowiło kiedyś tereny podmiejskie Torunia, skierowane w stronę
Bydgoszczy
. Było pierwszym osiedlem kompleksowo zabudowanym na taką skalę poza granicami
Starego Miasta
(murów miejskich). Było także usytuowane za średniowieczną "Bramą Starotoruńską".
Obecnie jest dzielnicą położoną w bezpośrednim sąsiedztwie centrum, jednak ze względów historycznych zachowano w nazwie słowo "Przedmieście".
Historia
Najwcześniejsze ślady bytności człowieka na tym obszarze sięgają
neolitu
- przy ul. Mickiewicza odkryto ślady
kultury pucharów lejkowatych
. W
średniowieczu
część dzisiejszego Bydgoskiego Przedmieścia położoną najbliżej
Wisły
- tzn.
Rybaki
, zamieszkiwali rybacy i flisacy, na terenie przedmieścia była także wydobywana
glina
służąca za surowiec toruńskim cegielniom. W tamtym okresie osiedle miało charakter podmiejskich rezydencji oraz rozległych ogrodów bogatszej części mieszkańców.
Bydgoskie Przedmieście, ul. Sienkiewicza,
atlant
wspierający wykusz
W
1797
powstał tu bardzo efektowny, najstarszy w Polsce
ogród zoobotaniczny
, który zgodnie z wolą zmarłego
27 czerwca
1827
r. założyciela, Johanna Gottlieba Schultza, stał się własnością
Gimnazjum Toruńskiego
.
W
XIX wieku
Bydgoskie Przedmieście stało się placem intensywnej zabudowy, dla przeżywającego duży rozkwit Torunia, któremu brakowało terenów pod inwestycje w ciasnej zabudowie średniowiecznej
Starówki
. W roku
1817
powstał zamysł stworzenia rozległego Parku Miejskiego, który z racji tego, iż swym zasięgiem obejmował tereny użytkowane wcześniej przez cegielnię, nazwany został "Parkiem Cegielnia" ("Ziegelei-Park"). Jest to jeden z najstarszych parków w Polsce o charakterze otwartym (udostępnionym publicznie).
W roku
1884
na zachodnim skraju dzielnicy powstały koszary ułanów. Na przełom
XIX
i
XX
w. przypada gwałtowny rozwój budownictwa mieszkaniowego - powstała m.in.: zabudowa ulicy Mickiewicza (ówczesnej Mellienstrasse), przełom wieków to także okres powstania kompleksu koszar oraz budynków szkolnych przy dzisiejszej ul. Sienkiewicza (ówczesnej Schulstrasse i Pestalozzistrasse - pn. część ulicy).
16 maja
1891
r. Bydgoskie Przedmieście zostało połączone linią tramwajową z centrum
Torunia
- tu też ulokowano
zajezdnię tramwajową
. W okresie międzywojennym na terenie dzielnicy ulokowane zostały
dwie z pięciu placówek dyplomatycznych
Torunia (niemiecka i belgijska), natomiast w okresie okupacji hitlerowskiej w jednej z kamienic przy ul. Bydgoskiej mieścił się posterunek
Gestapo
.
Zawsze należała do eleganckiej, prestiżowej dzielnicy elit. W okresie
PRL
zabrano kamienice prawowitym właścicielom i przydzielono je osobom przypadkowym. Spowodowało to spore zaniedbania w utrzymaniu infrastruktury. Obecnie trwa proces sprzedaży prywatnym właścicielom, dzielnica odzyskuje dawny blask.
Charakter osiedla
Brama "Parku Cegielnia" w Toruniu
Dzielnica graniczy od zachodu z Portem Drzewnym, od północy z
Bielanami
, od wschodu ze
Starówką
, a od południa z
Wisłą
.
W przeważającej części są tu reprezentacyjne, zabytkowe secesyjne kamienice XIX-wieczne oraz rezydencje jednorodzinne, często o charakterze zabudowy szachulcowej (tzw.
mur pruski
). Wzdłuż ulicy Słowackiego stoją stare przedwojenne wille Torunia. Po wojnie zabrano je prawowitym właścicielom i poprzez zarząd ADM oddano w użytkowanie rodzinom bezdomnym, przez co ich część uległa zniszczeniu i nie była modernizowana, niejednokrotnie nawet przez cały
PRL
. Państwowa własność i brak należytego nadzoru właścicielskiego przez prawie 50 lat stały się głównym źródłem zaniedbań. Obecnie trwa żmudny proces wykupu, reprywatyzowania i modernizowania kamienic.
Popiersie Schillera z Ławki Schillera w Toruniu
Zabudowa zabytkowa jest częściowo uzupełniana nowymi plombami, kamienicami lub budynkami wielorodzinnymi, zazwyczaj o niższej zabudowie (2-3 piętrowe).
Południową część osiedla stanowi najstarszy publiczny Park Miejski na ziemiach polskich, założony w
1817
roku (niektóre źródła:
1822
). Piękny, zabytkowy, z liczną architekturą parkowo-ogrodową (fontanny, ławeczki, staw z łabędziami, tor saneczkowy, tereny rekreacyjne nad Wisłą. Rarytasem jest świeżo odrestaurowana dzięki staraniom toruńskiego fotografika Jacka Chmielewskiego ławka Schillera, na cześć wielkiego niemieckiego pisarza epoki romantyzmu.
W części wschodniej znajduje się najstarszy w kraju
Ogród Zoobotaniczny
, założony w
1797
roku przez J.G. Schultza. Obecnie poza ogromnymi zbiorami botanicznymi i bogatymi zoologicznymi posiada także
ptaszarnię
i
herpetarium
. Największymi zwierzętami ogrodu są żubry i niedźwiedzie.
Od zachodu znajduje się zabytkowa
hala wystawowa
, zaprojektowana przez architekta
K. Ulatowskiego
w
stylu mauretańskim
i wybudowana w
1928
roku. Obecnie mieści zmodernizowane Centrum Targowe PARK
Targi Toruńskie
. Wystawowe ogrody w stylu francuskim, zniszczone w okresie PRL, są obecnie odrestaurowywane, a zieleń - odtwarzana.
Infrastruktura
Wnętrze zajezdni tramwajowej
Osiedle posiada szkoły, przedszkola, liczne placówki handlowe. Bardzo dobra infrastruktura rekreacyjna (elegancki Park Miejski w stylu angielskim). Dwa kościoły, trzy stacje benzynowe. Kilkanaście mniejszych placówek handlowych, na terenie po Polsporcie powstał Pasaż Zieleniec wraz z supermarketem
Piotr i Paweł
. Jest to pierwsza z większych placówek handlowych w tej dzielnicy. Na zachodnim skraju osiedla budowane są dwie duże placówki handlowe z galeriami handlowymi:
- na terenie po Stadionie Żużlowym (kapitał zachodni) –
Centrum Plaza
- duże tereny po
Polchemie
(kapitał toruński)
Komunikacja:
- autobusowa: dobra komunikacja
MZK
wzdłuż północnych granic osiedla.
- tramwajowa: dobra komunikacja
MZK
wzdłuż północnych i południowych granic osiedla.
- samochodowa: osiedle ma dobre połączenia drogowe we wszystkich kierunkach m.in. drogami:
- Od wschodu dotyka także do dróg krajowych:
Na terenie osiedla znajduje się także Miejskie schronisko dla zwierząt,
Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
, stadnina koni, Caritas Toruń Diecezji Toruńskiej,
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych
, oddział
ZUS
,
Książnica Kopernikańska w Toruniu
,
Urząd Dozoru Technicznego
,
Biuro Pomorskie PAH
,
Urząd Statystyczny
i wiele innych. W dzielnicy siedzibę ma
Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
,
Wydział Sztuk Pięknych
oraz niektóre instytuty i zakłady UMK. Istnieją tu także dwa wojewódzkie szpitale:
Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny
oraz Wojewodzki Osrodek Lecznictwa Psychiatrycznego.
Zabytki i atrakcje turystyczne
Toruń, dom na rogu Słowackiego i Matejki
Detal zdobiący drzwi kamienicy przy ul. Konopnickiej
Siedziba Konsulatu Generalnego III Rzeszy w Toruniu dzisiaj (budynek w głębi)
Bydgoskie Przedmieście jest najbardziej, obok
Starówki
, wypełnionym zabytkami osiedlem w
Toruniu
.
- Park Miejski, jeden z najstarszych publicznych
parków miejskich
w Polsce, został założony w
1817
. Obejmuje 25
ha
(z czego 0,5 ha to układ wodny), znajdująca się tu niegdyś restauracja Gustava Behrenda (4 000 miejsc, muszla koncertowa) uchodziła za największe miejsce wycieczkowe w
Prusach Zachodnich
. Wśród elementów architektury parkowej znajduje się:
- odrestaurowana ławka Schillera, upamiętniająca niemieckiego pisarza epoki romantyzmu
- staw z łabędziami
- rzadkie założenia parkowe o bogatej florystyce i charakterze
parków angielskich
- elementy małej architektury, rzeźby
- tor saneczkowy
-
Ogród Zoobotaniczny
, najstarszy, założony w
1797
ogród w
Polsce
. Ogród jest sukcesywnie rozbudowywany, posiada bardzo bogaty zbiór roślin, zwierzynę krajową i zagraniczną,
herpetarium
i
ptaszarnię
. Jego powierzchnia wynosi prawie 4 ha, zgromadzono na niej 55 gatunków drzew, 24 gatunki krzewów i około 50 gatunków zwierząt. W ogrodzie aktywnie działa Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej. Organizowanych jest wiele imprez dla dzieci i młodzieży m.in. festyny z okazji
Dnia Dziecka
oraz wystawy, w tym Wystawa Fotografii Przyrodniczej "Toruń w obiektywie". Znajduje się tu:
- zabytkowy dworek z
XVIII wieku
, zbudowany na
średniowiecznych
fundamentach (prawdopodobnie
krzyżackiej
wieży obserwacyjnej). Według jednej z legend w miejscu dworku miała się niegdyś znajdować świątynia
Wenery
, postawiona przez rzymskiego legionistę Thorundusa - legendarnego założyciela Torunia
- Zabytkowa drewniana willa Laegnera z unikalną polichromowaną boazerią z
1900
, przeniesiona w
2002
z dzielnicy
Mokre
z ul. Kościuszki 73 i odrestaurowana.
- obelisk-pomnik ku czci twórcy ogrodu J. Schultza w
1797
roku, z charakterystyczną figurką ptaka
- grobowiec założyciela Ogrodu Johanna Gottlieba Schultza
- zajezdnia tramwajowa powstała po roku
1891
, wielokrotnie rozbudowywana
- kompleksy koszar (ul. Asnyka, Mickiewicza oraz Sienkiewicza)
- obiekty związane z fortową
Twierdzą Toruń
, m.in.: Fort IX (fort artyleryjski pośredni powst. w l.
1882
-
1885
noszący imię
Bolesława Chrobrego
- do r. 1920 Heinricha von Plauen)
- kompleks budynków szkolnych położony wzdłuż ul. Sienkiewicza (obecnie m.in.: Wydział Sztuk Pięknych
UMK
oraz V Liceum Ogólnokształcące)
- dawny przytułek dla starców i sierot (Siechenhaus Wilhelm August Stiftung) z r.
1886
(ul. Sienkiewicza)
- budynek dawnego szpitala obywatelskiego przy ul. Słowackiego
- budynki mieszkalne (głównie okazałe kamienice czynszowe skupione wzdłuż ul. Mickiewicza) oraz wille zbudowane w
technice szachulcowej
(m.in. dom w typie tzw. Doppelhaus przy ul. Bydgoskiej 34/36)
- szachulcowy budynek (ul. Bydgoska 26), w którym od roku
1921
działał pensjonat "Zofijówka" - mieszkali tu m.in.:
Stanisław Przybyszewski
,
Stanisław Ignacy Witkiewicz
,
Juliusz Osterwa
- przystanek tramwaju konnego "Grzybek" - obiekt architektury parkowej powstały w roku
1843
, później użytkowany jako przystanek tramwaju konnego
- gmach Dyrekcji Okręgowej Lasów Państwowych przy ul. Mickiewicza, projektu
K. Ulatowskiego
Maszkaron - ozdoba kamienicy przy ul. Bydgoskiej
Galeria
| Dom szachulcowy przy ul. Konopnickiej 18 | Domy szachulcowe przy ul. Bydgoskiej 40 i 34/36 | Dom szachulcowy przy ul. Bydgoskiej 50/52 |
| Jeden z atlantów kamienicy przy ul. Sienkiewicza | Kamienice czynszowe przy ul. Mickiewicza 52, 54 i 56 | Fragment fasady kamienicy przy ul. Mickiewicza 60 |
Jaszczur - detal kamienicy przy ul. Mickiewicza 60 | Kamienica ul. Mickiewicza 32, ok. 1925 | Dom z lat 30. XX wieku na rogu ul. Słowackiego i Matejki | |
Dawna szkoła podstawowa przy ul. Sienkiewicza, kon. XIX w. | Średniowieczne fundamenty dworku w Ogrodzie Zoobotanicznym | Kołatka zdobiąca drzwi fachwerkowej willi | Nagrobek założyciela ogrodu botanicznego |
Stare pocztówki
Skrzyżowanie ulic Konopnickiej (Parkstrasse) i Mickiewicza - pocztówka z pocz.
XX w.
| Schulstarasse Thorn.jpg Skrzyżowanie ulic Sienkiewicza i Mickiewicza - pocztówka z pocz.
XX w.
| | ul. Mickiewicza przy skrzyżowaniu z Sienkiewicza |
To samo miejsce po przeprowadzeniu linii tramwajowej (pocztówka błędnie podpisana jako "Wellienstrasse" - winno być "Mellien-") | | |
Linki zewnętrzne