Kościół katolicki obrządku ormiańskiego, Kościół ormiańskokatolicki, jeden z
katolickich Kościołów wschodnich
, patriarchalny, wchodzący w skład
Kościoła katolickiego
, uznający władzę i autorytet
papieża
.
Liczy ok. 600 000 wiernych, mieszkających m.in. w
Armenii
,
Argentynie
,
Kanadzie
,
Francji
,
Libanie
,
Syrii
,
Turcji
,
USA
i w
Polsce
.
Obecnym
patriarchą
jest
Nerses Bedros XIX
.
Historia
Pierwsza unia
Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego
z
Rzymem
trwała od
1195
do
1375
. Pod wpływem władz świeckich i bliskich związków
Królestwa Małej Armenii
z Zachodem patriarchat (przeniesiony w ślad za wiernymi do Cylicji), zawarł w 1198 unię z Rzymem i zerwał z
monofizytyzmem
. Patriarchowie Grzegorz VI (
1194
-
1208
),
Jan VI
(
1208
-
1221
), Konstantyn I (
1221
-
1267
) i ich następcy, a także podlegli im biskupi na synodach w
Sis
(
1307
,
1346
) i w
Adanie
(
1317
) przyjęli katolicką naukę o Chrystusie i prymat papieża. Jednakże unia nie rozszerzyła się poza Małą Armenię i zakończyła się wraz z jej upadkiem w
1375
. Pozostałe ośrodki
Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego
unię odrzuciły, a na fali sprzeciwu wobec niej biskupi pozostali we właściwej
Armenii
odnowili patriarchat w
Eczmiadzynie
.
W
1439
na
Soborze Florenckim
unia została odnowiona jednak obejmowała jedynie stosunkowo niewielką liczbę
Ormian
.
W
1630
biskup
lwowskiej
eparchii
Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego
Mikołaj Torosowicz
złożył publicznie we lwowskim kościele
Karmelitów
katolickie
wyznanie wiary i w
1635
powtórzył je przed papieżem
Urbanem VII
tym samym przywracając jedność z Rzymem i tworząc zalążek Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego.
W
1742
papież
Benedykt XIV
utworzył Kościół katolicki obrządku ormiańskiego, zaś
patriarchą
z siedzibą w
Bejrucie
w
Libanie
i jurysdykcją nad południową częścią
Imperium Osmańskiego
mianował arcybiskupa Abrahama Ardziwiana. Jego siedzibę przeniesiono czasowo do
Konstantynopola
, ale w
1928
powróciła do Bejrutu.
Struktura i teraźniejszość
Na czele Kościoła stoi
Patriarcha Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego
, wybierany przez synod duchownych Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego, a następnie zatwierdzany przez
papieża
. Patriarcha ma status
kardynała
biskupiego
Kościoła katolickiego
.
Struktura Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego jest regulowana
Kodeksem kanonów Kościołów wschodnich
, promulgowanym przez papieża
Jana Pawła II
w 1990 r.
Kościół katolicki obrządku ormiańskiego terytorialnie podzielony jest obecnie w następujący sposób:
- Archieparchia Bejrutu (
Liban
, patriarsza)
- Eparchia Aleksandrii (
Egipt
)
- Eparchia Isfahanu (
Iran
)
- Eparchia Kamishli (
Syria
)
Archieparchie
Eparchie
Egzarchat apostolski
- Egzarchat apostolski Ameryki Łacińskiej i Meksyku (
Brazylia
,
Meksyk
)
Ordynariaty dla wiernych obrządku ormiańskiego
Egzarchaty patriarchalne
Ponadto istnieje jeden ormiańsko-katolicki zakon męski – Ojców
Mechitarystów
oraz jeden zakon kobiecy – Kongregacja Ormiańskich Sióstr Niepokalanego Poczęcia.
Najważniejszą instytucją kształcącą duchownych ormiańsko-katolickich jest
Papieskie Kolegium Ormiańskie
w
Rzymie
.
Obrządek ormiański
Obrządek ormiański wywodzi się z
Armenii
i ma dwa główne
ryty
– libański i lwowski, z których oba znane są w Polsce. Pochodzi głównie od
świętego Bazylego z Cezarei
i różni się od greckiego tylko szczegółami, spośród których najbardziej charakterystyczny wydaje się "pocałunek pokoju" w trakcie mszy.
Charakterystyczny jest
język grabar
(staroormiański), który zachował się tylko w modlitwach. Inną cechą wyróżniającą jest dominacja śpiewu (podstawą jest śpiew chóru), szaty liturgiczne księdza, wydłużony czas liturgii do 1,5 godziny oraz ustawienie kapłana "tyłem do wiernych", czyli w kierunku wschodnim (tak jak w większości innych tradycyjnych rytów). Występują również pewne odrębności w układzie
mszy św
.
W obrządku ormiańskim mamy przygotowanie darów,
przeistoczenie
, następnie modlitwa „
Ojcze nasz
”, a dopiero potem następuje
podniesienie
. W obrządku łacińskim mamy najpierw przygotowanie darów, przeistoczenie, podniesienie, a następnie „Ojcze nasz”. Różnicę możemy również zauważyć w
sakramentach świętych
. W obrządku łacińskim dziecko otrzymuje na początku swojego życia
chrzest
, a po osiągnięciu pewnej dojrzałości i wiedzy religijnej przystępuje do
sakramentu bierzmowania
. W obrządku ormiańskim oba te sakramenty udzielane są jednocześnie już w wieku niemowlęcym. Ale i w samym obrządku ormiańskim możemy zauważyć niewielkie różnice między rytem lwowskim i libańskim.
Księża ormiańscy są obowiązani nosić brody[2].
Ryt libański
Nie należy mylić go z rytem
maronickim
. W rycie libańskim kapłan do
mszy św.
zakłada koronę kapłańską, nieco inne (bardzo długie) szaty liturgiczne, a zamiast butów specjalne, ozdobne pantofle.
Ryt lwowski
Ryt lwowski był zbliżony do obrządku łacińskiego. Próby jego "delatynizacji" podejmował przed
II wojną światową
, za zgodą
abpa
Teodorowicza
, ks.
infułat
Dionizy Kajetanowicz
. Ostatnim
kapłanem
posługującym w tym
rycie
był ks.
prałat
Kazimierz Filipiak
.
Kościół katolicki obrządku ormiańskiego w Polsce
Historia
Ormiańska
eparchia
(
diecezja
Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego
), obejmująca swą jurysdykcją ziemie
Rusi
,
Mołdawii
i
Wołoszczyzny
powstała we
Lwowie
w
XIV wieku
. W
1630
jej biskup
Mikołaj Torosowicz
złożył publicznie we Lwowskim kościele Karmelitów katolickie wyznanie wiary i w
1635
powtórzył je przed Ojcem Świętym
Urbanem VII
tym samym przywracając jedność z Rzymem. Od tego czasu Kościół ormiański w Polsce stał się zalążkiem unickiego Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego zwanego Kościołem ormiańsko-katolickim. Lwowska archieparchia liczyła wtedy około 3500 wiernych, 20 duchownych i 15 kościołów.
W
1807
utworzona została eparchia w
Mohylowie Podolskim
z biskupem
Józefem Krzysztofowiczem
na czele. Podlegały jej parafie na terenie
Ukrainy
w tym także między innymi w
Odessie
,
Mikołajowie
i na
Krymie
, na
Kaukazie
w
Mozdoku
i
Kizlarze
, a także na terenie
Rosji
(w
Astrachaniu
). Eparchia ta działała do
1828
. Po
1848
Kościół katolicki obrządku ormiańskiego na terenach wchodzących w skład Rosji został przeniesiony do nowo utworzonej diecezji w
Tyraspolu
.
Na początku
XX wieku
na terenie
Galicji
było ponad 5500
Ormian
. Wierni ormiańskokatoliccy mieszkali przede wszystkim na terytorium
archidiecezji lwowskiej obrządku ormiańskiego
. Posiadali oni 9 kościołów parafialnych i 15 kaplic. W
1922
roku (po odpadnięciu od archidiecezji lwowskiej
Bukowiny
), na jej terytorium leżało jedynie 8 parafii ormiańsko-katolickich:
- dekanat lwowski
- dekanat stanisławowski
- dekanat kucki
Poza Galicją Ormianie obecni byli również w
Czerniowcach
,
Suczawie
,
Kamieńcu Podolskim
,
Płoskirowie
i
Charkowie
(jako kaplica w kościele obrządku łacińskiego). Mała liczba duchownych powodowała konieczność zapraszania
birytualistów
oraz księży obrządku łacińskiego. We Lwowie istniał jeden ormiański klasztor sióstr benedyktynek, w którym przebywało kilkanaście zakonnic, posiadały one prywatną szkołę posiadająca od
1926
prawa gimnazjum publicznego.
Kapituła
ormiańska składała się z 8 członków:
prepozyta
infułata
, 3 kanoników gremialnych i 4 honorowych.
Ordynariuszem archidiecezji w latach
1901
—
1938
był wspaniały kapłan i wybitny polski patriota
Józef Teofil Teodorowicz
, który zmarł
4 grudnia
1938
. Administratora archidiecezji wybrano
6 grudnia
1938
– zgodnie z prawem kanonicznym wikariuszem kapitulnym został ks.
Dionizy Kajetanowicz
, który pełnił tę funkcję do czasu zesłania go na
Syberię
.
2 stycznia
1939
we Lwowie zebrali się ormiańscy duchowni archidiecezji, by wybrać trzech kandydatów, spośród których papież prekonizuje metropolitę. Zgodnie z prawem i tradycją lwowskiej archidiecezji ormiańskiej całe jej duchowieństwo wybierało trzech kandydatów na nowego ordynariusza, spośród nich
papież
mianował arcybiskupem jednego, zazwyczaj tego, który otrzymał największą ilość głosów. W głosowaniu najwięcej, bo 11 z 18 głosów, zyskał ks.
infułat
Dionizy Kajetanowicz
. Oprócz Kajetanowicza wybrani zostali: ks. Walerian Bąkowski i ks. Kajetan Amirowicz. Informację tę wysłano do Rzymu w celu zatwierdzenia i mianowania jednego z nich na biskupa, jednak śmierć papieża
Piusa XI
oraz wybuch II wojny światowej uniemożliwił dokończenie wyboru. Dionizy Kajetanowicz został więc administratorem archidiecezji, ale nie został konsekrowany. Od śmierci ks. Kajetanowicza
archidiecezja lwowska
pozostaje nieobsadzona; choć formalnie wciąż istnieje, faktycznie przestała funkcjonować.
W wyniku
wojny
ormiańska społeczność znacznie osłabła a większość duchownych została wymordowana przez
Sowietów
. Po
1945
większość spośród pozostałych Ormian osiadła na Ziemiach Zachodnich i Północnych oraz w
Warszawie
,
Krakowie
,
Gdańsku
(ks.
Kazimierz Filipiak
),
Gliwicach
,
Łodzi
i
Poznaniu
.
Teraźniejszość
Kościół ormiańskokatolicki pw. św. Trójcy w
Gliwicach
Struktury Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego na obszarze części Europy Wschodniej (w tym Polski) zostały wyłączone spod administracyjnej jurysdykcji patriarchy i podporządkowane są bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Za sprawy jurysdykcyjne (w tym personalne) odpowiada więc watykańska Kongregacja Kościołów Wschodnich i ordynariusz wiernych obrządku ormiańskiego. Natomiast sprawy związane z obrządkiem, a więc ceremoniał Mszy św., sposób jej celebrowania, ceremoniał Sakramentów św., tradycja i kultura ormiańska należą do Komisji Liturgicznej Patriarchatu Kościoła Katolickiego obrządku ormiańskiego z siedzibą w Libanie.
Obecnie ordynariuszem wiernych Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego w Polsce jest
arcybiskup
-
metropolita
warszawski
Kazimierz Nycz
. Dekretem z
20 listopada
2009
uporządkował on struktury Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego w Polsce, likwidując istniejące dotąd ormiańskokatolickie
parafie
personalne w Gliwicach i Gdańsku oraz duszpasterstwa Ormian.
Od
1 grudnia
2009
powstają trzy parafie terytorialne:[3]:
W
kościele św. św. Piotra i Pawła
znajduje się Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej z cudownym ormiańskim obrazem MB Łaskawej ze Stanisławowa, zaś w
kościele Trójcy Świętej w Gliwicach
– Sanktuarium Matki Boskiej Łysieckiej z cudownym ormiańskim obrazem MB Ormiańskiej z Łyśca k. Stanisławowa.
Przypisy
Zobacz
Linki zewnętrzne