Efraim Oloff, (ur.
27 sierpnia
1685
, zm.
15 czerwca
1735
),
duchowny
luterański
, uczony
toruński
.
Życiorys
Efraim Oloff pochodził z rodziny o korzeniach
duńskiego
, osiadłej w
Grudziądzu
. Jego ojcem był toruński
pastor
Marcin Oloff, a matką Konkordia Kersten. W latach
1694
–
1706
kształcił się w
Gimnazjum Akademickim w Toruniu
, a w latach
1706
–
1712
w
Lipsku
, gdzie studiował
teologię
.
W latach
1712
-
1713
nauczał w Gimnazjum Akademickim w Toruniu, gdzie był pierwszym profesorem
języka polskiego
. Poza tym udzielał prywatnych lekcji
hebrajskiego
kandydatom na kaznodziejów, oraz wykładał
historię
i
geografię
. W
1713
przeniósł się do
Elbląga
, gdzie został
kaznodzieją
polskim i niemieckim. W Elblągu dalej nauczał języka polskiego. Wydał tam w 1713 r. druk w języku polskim pt. Potrzebne o żywot wieczny się staranie. W
1714
ożenił się z Krystyną Grass, córką kupca elbląskiego.
W
1721
r. Efraim Oloff powrócił do Torunia, gdzie otrzymał stanowisko pastora i kaznodziei polskiego i niemieckiego w kościele
Świętej Trójcy
na
Nowym Mieście
. Jako gorliwy luteranin wielokrotnie ostro występował przeciw polskim kołom
katolickim
. W czasie tzw.
tumultu toruńskiego
w
1724
r. został posądzony o napisanie antykatolickiego paszkwilu, a
jezuici
uznali go za jednego z inicjatorów tumultu i oskarżyli o podburzanie uczniów z Gimnazjum. W tej sytuacji musiał przejściowo schronić się, wraz z seniorem
zboru
toruńskiego Krzysztofem Geretem, w
Prusach Książęcych
.
Sąd asesorski
skazał ich na
wygnanie
, jednak
król
wydał dla nich
list żelazny
i w początku
1725
r. Oloff wrócił do Torunia.
Działalność naukowa
Oloff był także naukowcem zajmującym się
bibliografią
oraz posiadał pasję kolekcjonerską. Jako erudyta był on najwybitniejszym uczniem i kontynuatorem prac Marcina Böhma. Oloff zajmował się badaniami dotyczącymi toruńskiej oświaty i dziejów
reformacji
w Toruniu. Wiele z zebranych przez niego materiałów pozostało w rękopisach, a niektóre zaginęły. Wśród zaginionych rękopisów Oloffa znalazła się niezwykle interesująca praca dotycząca dziejów drukarstwa polskiego, z której korzystał
Joachim Lelewel
. Niektóre z prac Oloffa ukazały się drukiem. W
1727
r. w Toruniu ogłosił on zbiorek, który niestety nie zachował się, pt. Pieśni niektóre z niemieckiego na język polski przetłumaczone... W następnym roku wznowił wydaną przez
Samuela Dambrowskiego
Postyllą chrześciańską, stanowiącą przez długi czas najpoczytniejszy druk na
Śląsku
i wśród luterańskich
Mazurów
w Prusach, służącą też, jako podręcznik do nauki języka polskiego.
Interesował się polską pieśnią kościelną. Uczestniczył w przygotowywaniu do druku wydanego w
Lipsku
w
1728
r. zbioru pt. Kancyonał Toruński to jest pieśni chrześciańskie... Największym osiągnięciem Oloffa było przygotowanie wielkiego dzieła historycznego o hymnologii polskiej. Dzieło to, zatytułowane Polnische Liedergeschichte von polnischen Kirchengesängen und dererselben Dichtern und Übersetzern... (Historia pieśni polskich, o polskich pieśniach kościelnych, ich autorach i tłumaczach...'), zostało wydane już po śmierci autora w
1744
r. w
Gdańsku
. Obejmowało całość polskiej pieśni kościelnej: katolickiej, luterańskiej, kalwińskiej i
ariańskiej
.
Efraim Oloff, podobnie jak jego ojciec, zgromadził bogaty księgozbiór. Składał się on w przeważającej mierze z dzieł teologicznych, w tym licznych poloników. Zbiory te zostały sprzedane po jego śmierci.
Zmarł
15 czerwca
1735
r. w Toruniu. Jego synem był
Efraim Oloff
.
Źródła
- S. Salmonowicz, Efraim Oloff (1685—1735) badacz literatury polskiej, erudyta toruński czasów saskich, "Ruch Literacki", r. 13:1972, z. 5, s. 299-305.
- S. Salmonowicz, W kręgu toruńskich erudytów osiemnastego wieku, [w:] Księga pamiątkowa 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego, Toruń 1972, s. 225-239.