Prehistoria, prahistoria (
łac.
pre - przedrostek oznaczający uprzedniość, "przed", "wcześniej") to najdłuższy okres dziejów ludzkości - od pojawienia się
człowieka
na Ziemi do powstania
pisma
. Badanie tego okresu możliwe jest jedynie metodami
archeologicznymi
. Na terenach
Afryki
zaczyna się około 5 mln lat temu razem z pojawieniem się pierwszych
człowiekowatych
, na terenie Europy około 1 mln lat temu, natomiast na innych terenach z momentem pojawienia się tam człowieka. Dzieli się na sześć podstawowych epok - daty w nawiasach nakładają się na siebie, ze względu na to, że na różnych terenach epoki te zaczynały się i kończyły w różnym czasie:
Powyższa datacja jest próbą zniwelowania różnic wynikających z
asynchronizmu rozwojowego
, czyli nierównomiernego rozwoju różnych obszarów w tym samym czasie. Na przykład mezolit wystąpił tylko na ziemiach europejskich, a w
Mezopotamii
po paleolicie nastał od razu neolit. Epoka żelaza na ziemiach polskich rozpoczęła się ok. 750 r. p.n.e. (datę ustalono dzięki badaniom w osadzie kultury łużyckiej w
Biskupinie
), w obu
Amerykach
dopiero po
1492
, zaś w Australii dopiero na przełomie XVIII i XIX w. Stosowana przez polskich naukowców chronologia obejmuje terytoria
Niżu Środkowoeuropejskiego
.
Występujący na ziemiach europejskich eneolit na ziemiach Bliskiego Wschodu przyjmuje nazwę chalkolitu i pokrywa się z okresem powstawania pierwszych organizmów protopaństwowych. Nie wszyscy prehistorycy uznają eneolit/chalkolit za autonomiczny okres prehistorii, wielu uznaje go za schyłkowy etap neolitu.
Prehistoria (prahistoria) kończy się wraz z wynalezieniem
pisma
, co dla każdej kultury działo się w innym momencie. Pismo powstało jako daleka konsekwencja
rewolucji neolitycznej
, która poprzez zwiększenie liczby produkowanej żywności spowodowała występowanie nadwyżek produktów rolniczych i przemysłowych oraz zmianę struktury społecznej i przejście z ustroju rodowego na klasowy, co determinowało sporządzanie spisów administracyjnych i inwentaryzacyjnych. Niektóre kultury nie poznały nigdy pisma i te, które żyją w ten sposób obecnie, lub żyły tak do niedawna, noszą nazwę kultur pierwotnych.
Badaniem prehistorii (prahistorii) zajmuje się
archeologia pradziejowa
. Szczególnym jej działem, zajmującym się badaniem szczątków kostnych wymarłych człekokształtnych i człowiekowatych jest
paleoantropologia
i antropologia fizyczna.
Różnice między prahistorią a prehistorią
Terminy "prahistoria" i "prehistoria" nie są całkiem jednoznaczne. Przedrostek "pra-" nie oznacza uprzedności, tak jak przedrostek "pre-", lecz wskazuje na kontynuację. Podkreśla tym samym nierozerwalność prahistorii i historii. Od lat panują spory odnośnie do nazewnictwa omawianej epoki. Nazwę "prahistoria" promuje głównie poznański ośrodek naukowy, który wykazuje jego większą poprawność językową (
Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
). Termin "prehistoria" forsują przede wszystkim naukowcy krakowscy, którzy powołują się na tradycję przedwojenną. Prahistoria, z definicji, obejmuje okres od pojawienia się hominidów (ok. 7 mln lat temu), natomiast prehistoria także bezpośrednio poprzedzający to wydarzenie, okres geologiczny.
Zobacz też
Linki zewnętrzne