Pałac w parku, obecnie Urząd Miasta
Jelcz-Laskowice (
niem.
Jeltsch-Laskowitz) –
miasto
w
woj. dolnośląskim
, w
powiecie oławskim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Jelcz-Laskowice
.
W latach 1987-1998
miasto administracyjne należało do
województwa wrocławskiego
.
Geografia
Położenie
Jelcz-Laskowice to jedno z licznych miast znajdujących się na
Nizinie Śląskiej
, które leży w południowo-zachodniej części Polski. Odległość od Wrocławia w kierunku południowo-wschodnim wynosi ok. 25 kilometrów, 20 kilometrów od Oleśnicy w kierunku południowym i 10 kilometrów na południowy wschód od miasta
Oławy
.
W latach 1975-1998
miejscowości
Jelcz
i
Laskowice Oławskie
z których powstało miasto, administracyjnie należały do
woj. wrocławskiego
, w latach 1945-75 – również. Miasto powstało
1 stycznia
1987
r. z połączenia
Jelcza
(uprzemysłowionej wsi – znajdowała się tu duża fabryka autobusów oraz samochodów ciężarowych -
Jelcz
) i
Laskowic Oławskich
(zaplecze mieszkaniowe dla przedsiębiorstwa). Do gminy Jelcz-Laskowice należy 15 wsi, a graniczy ona z
gminą Czernica
,
Bierutów
i
Oława
. Jest węzłem samochodowym leżącym na trasach łączących Jelcz Laskowice z
Wrocławiem
,
Oławą
i
Oleśnicą
i ważną stacją na szlaku
Wrocław
–
Opole
.
Powierzchnia gminy wynosi 16 810 ha, natomiast powierzchnia miasta 1 760 ha. Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 15 340 mieszkańców.
Klimat
Miasto Jelcz-Laskowice leżąc na Nizinie Śląskiej znajduje się w najcieplejszym regionie
Dolnego Śląska
. Na klimat Polski wpływ mają liczne masy powietrza, które napływają z różnych kierunków Europy, a stykając się w tym właśnie miejscu warunkują przebieg pogody. Masy powietrza napływają:
- Z zachodu – wilgotne powietrze polarnomorskie, które napływa znad
oceanu
, w lecie powoduje ochłodzenie i opady a w zimie ocieplenie i wilgotne powietrze.
- Od południowego zachodu – wilgotne powietrze podzwrotnikowe, w okresie letnim powoduje ocieplenie i dużą wilgotność powietrza.
- Od wschodu suche powietrze polarno-kontynentalne znad kontynentu
azjatyckiego
, latem powoduje ocieplenie i suche powietrze a zimą ochłodzenie.
- Od południowego wschodu – suche powietrze podzwrotnikowo kontynentalne z regionu
Azji Mniejszej
i
Afryki
Północnej ma wpływ na Polski klimat głównie latem lub późną jesienią, powodując ciepłe i suche lato oraz tak zwaną "polską złotą jesień".
- Od północy – zimne powietrze arktyczne głównie zimą lub wczesną wiosną, przynoszące mroźne powietrze oraz opady śniegu.
Natomiast umiarkowany przejściowy klimat omawianej okolicy warunkowany jest przede wszystkim przez masy powietrza polarnomorskiego znad Oceanu Atlantyckiego.
Lew strzegący wejścia do parku
Rzeźba terenu
Obszar znajduje się na styku dwóch mezoregionów Niziny Śląskiej, która jest w obrębie zasięgu zlodowacenia odrzańskiego nazywanego dawniej środkowopolskim. Pozostałością tego zlodowacenia są
ostańce
,
ozy
,
kemy
i
wzgórza morenowe
. W części południowo-zachodniej występują pokrywy pylaste typu lessów, na których wytworzyły się urodzajne gleby brunatnozieme i
czarnoziemne
. Dolina Odry natomiast ma charakter pradoliny o szerokości 8-12 km z łąkowym tarasem zalewowym i wyższymi tarasami piaszczystymi.
Mezoregion
Pradoliny Wrocławskiej
to przede wszystkim
plejstoceńskie
i
holoceńskie
osady rzeczne w postaci tarasów holoceńskiego wysłanego
madami
i wyższych plejstoceńskich – piaszczystych. Jednostka geologiczna, która zajmuje cały omawiany obszar to
monoklina przedsudecka
, której dzieje sięgają końca ery
paleozoicznej
(liczą więc ponad 200 milionów lat). Najstarsze osady to łupki i zlepieńce piaskowców z
karbonu
, które zalegają na głębokości ok. 2000 metrów. Wyżej natomiast znajdują się permskie lądowe czerwone piaskowce, morskie łupki i wapienie. Z ery
mezozoicznej
pochodzą
triasowe
wapienie muszlowe,
gipsy
i
anhydryty
oraz piaskowce arkozowe. Bliżej powierzchni znajdują się osady
trzeciorzędowe
,
mioceńskie
i
plioceńskie
iły
i piaski oraz utwory
czwartorzędowe
: gliny zwałowe i piaski z głazami narzutowymi.
Kościół św. Stanisława BP
Flora i Fauna
Współczesna flora i fauna okolic Jelcza-Laskowic, jak i całej Niziny Śląskiej, jest dziedzictwem okresu polodowcowego. W drzewostanie największą rolę odgrywa sosna i dąb, przemieszane z grabem, brzozą, wiązem, lipą, jesionem i świerkiem. Występowanie licznych gatunków zwierząt na leśno-łąkowych terenach gminy, nie może przesłonić faktu, że jeszcze 300 lat temu żyły tutaj łosie, bobry, rysie, niedźwiedzie, żbiki, które wyginęły wskutek gospodarczej działalności człowieka. Dzisiaj, w tutejszych lasach żyją sarny, jelenie, dziki, zające, wiewiórki,
jeże
, a spośród drapieżników lisy i kuny.
Zwierzęta objęte ochroną gatunkową
- Owady – Dolina Odry, a w szczególności starorzecza i lasy łęgowe obfitują w owady z rodzaju biegaczowatych. Jednym z nich, szczególnie rzadki, jest
kozioróg dębosz
, żyjący w starych dębach. Innym cennym gatunkiem jest
paź królowej
- motyl, występujący na łąkach z dużą ilością roślin
baldaszkowatych
.
- Płazy i gady – nad Odrą i Smortawą spotyka się kilka gatunków
żab
i
ropuch
,
traszki
,
jaszczurki
,
padalca
,
zaskrońca
i
żmiję zygzakowatą
.
- Ptaki – na terenie gminy stwierdzono występowanie 109 gatunków ptaków objętych ochroną. Główne skupiska ptaków chronionych to:
- dolina rzeki Odry w pasie od miejscowości
Stary Otok
do miejscowości
Łęg
, obejmujący rezerwat "Łacha Jelcz"
- obszar stawów w
Nowym Dworze
wraz z otaczającymi je lasami – duża liczba gatunków związanych z wodą –
kormorany
,
czaple
- kompleks leśny w północnej części gminy z charakterystycznymi gatunkami leśnymi.
- Ssaki – z tej grupy zwierząt występuje
kret
,
jeż
,
ryjówka aksamitna
,
kuna
,
gronostaj
,
łasica
,
zając szarak
,
lis
,
jenot
,
borsuk
,
sarna
,
jeleń
,
dzik
oraz dwa gatunki nietoperzy –
mroczek późny
i
karlik malutki
. Na terenach z dużą ilością wód spotkać można
rzęsorka rzeczka
i
wydrę
.
Pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej
Na terenie gminy zlokalizowanych jest 15 pomników przyrody, które znajdują się w obrębach następujących miejscowości:
-
Dębina
- dwa dęby szypułkowe, trzy głazy narzutowe
-
Dziuplina
- sosna pospolita
-
Grędzina
- głaz narzutowy
-
Miłocice
- głaz narzutowy, grupa 13 drzew: 3 dęby, 6 jesionów, 4 lipy,
-
Nowy Dwór
- dwa dęby szypułkowe
- Jelcz-Laskowice - trzy dęby szypułkowe, sosna pospolita, lipa drobnolistna
Historia
Początki wsi
Pierwsze wzmianki na piśmie dotyczące miejscowości wchodzących w skład obecnego miasta Jelcz-Laskowice sięgają początków XII wieku, kiedy to
28 czerwca
1203
roku książę
Henryk Brodaty
nadał prawa do wsi Laskowice Leonardowi Włostowicowi (wnukowi
Piotra Włostowica
). Natomiast nazwa Jelcz pojawiła się w bulli papieża
Innocentego IV
z
9 sierpnia
1245
roku, kiedy to wieś przypisana została do posiadłości kościelnych biskupa wrocławskiego Tomasza I. Fakty te świadczą o tym, że już wcześniej musiały istnieć tu osady, a później wsie o pokaźnych rozmiarach i dużej wartości, skoro interesowali się nimi biskupi i
książęta
. W
1268
roku na wyspie pośrodku Odry zostaje ukończony
zamek
kamienno-ceglany, który ze względu na swoje strategiczne położenie na przedpolu Wrocławia odgrywał bardzo istotną rolę aż do końca XVII wieku. Jego kolejnymi właścicielami byli:
Henryk IV Probus
, rycerze z rodu Borszniców następnie szlachta rodu Kotulińskich. ci zaś sprzedali zamek Jelcz humaniście Janowi Metzlerowi, a ten popadłszy w ogromne długi,
15 maja
1508
roku sprzedał swoje dobra wrocławskiemu kupcowi Konradowi Sauermanowi. Nazwa Jelcz pochodzi najprawdopodobniej od nazwy ryby
Jelec
, zamieszkującej ówcześnie okoliczne wody. Natomiast nazwa Laskowice wywodzi się może od lasów, kiedyś obficie porastających te tereny lub też od laski opolnej – dawnego symbolu władzy pierwszych Słowian zamieszkujących te tereny. Od XIV wieku dobrami laskowickimi zawiadywał ród Pretficzów, który za długi w wieku XVII odsprzedał swoje posiadłości bogatym sąsiadom z Jelcza, Sauermanom. Ci po pewnym czasie noszą już bardziej arystokratyczne nazwisko von Saurma-Jeltsch[1].
Zamek "na wyspie"
Aleja bukowa - aleja na fotografii znajduje się przy pałacu gdzie jest obecnie Urząd Miasta i Gminy, jakieś 4 km od ruin "Zamku na wyspie"
Początki zamku sięgają prawdopodobnie VI wieku, kiedy to istniał tu gródek drewniano-ziemny ulokowany na wyspie oblanej wodami Odry. Wschodzi on przypuszczalnie w skład tzw. przesieki lub też był elementem systemu obronnego Wrocławia. Zamek kamienno-ceglany istniał już na pewno w 1268 roku, wtedy to na jego dziedziniec wjechał książę Włodzisław sprawujący regencję. Zamek nie był duży, jego brama miała szerokość zaledwie 2,25 metra, a portal składał się z kilku prostych ciosów piaskowca.Ostatecznie upadł w roku
1785
wraz z regulacją Odry a w II poł.
XIX
wieku został częściowo wysadzony w powietrze.
Powstanie miasta dla fabryki
Dnia
8 sierpnia
1942
roku, na konferencji w kwaterze Hitlera pod
Kętrzynem
,
Alfried Krupp von Bohlen und Halbach
uzyskał zgodę führera na wzniesienie nowych zakładów zbrojeniowych pomiędzy wsiami Miłoszyce i Jelcz. Gdy dodatkowo z rozkazu Hitlera firma
Krupp
stała się wyłączną własnością tej rodziny; z początkiem
1943
roku ostro ruszyły prace budowlane.
Dla potrzeb budowy "Bertha Werke" utworzono w Markstadt (Laskowice Oławskie) obóz pracy przymusowej zlokalizowany między Laskowicami i Miłoszycami, rozszerzony później o dodatkowy teren z barakami dla więźniów za folwarkiem Saurmów w Laskowicach. Obóz ten funkcjonował przez rok 1942, aż do utworzenia właściwego obozu KL Fünfteichen (Miłoszyce) będącego filią obozu "
Groß-Rosen
" (w Rogoźnicy k/Strzegomia).
Oprócz zamkniętych obozów pracy przymusowej, na terenie ówczesnej wsi Jelcz (dzisiejsza lewa strona ul. Wrocławskiej w kierunku Łęgu), oraz dzisiejszych osiedli spółdzielni mieszkaniowej (SML-W), zlokalizowane były również inne budynki i budowle stanowiące zaplecze dla budowanej fabryki "Berthawerke". Na terenie tzw. "starego osiedla JZS" znajdował się kompleks kilku połączonych krytymi przejściami, parterowych, murowanych baraków szpitalnych, a po przeciwnej stronie drogi z Laskowic do Jelcza i Oławy wybudowano osiedle z ok. 120 baraków z prefabrykatów drewnianych przeznaczonych dla pracowników cywilnych "Bertha Werke". Osiedle to dysponowało min. zapleczem kuchennym i zbiorowymi łaźniami, których fundamenty były ostatecznie likwidowane w latach osiemdziesiątych XX w. min. przez właścicieli budujących domy jednorodzinne na osiedlu przylegającym do "Osiedla Metalowców SML-W" w kierunku
linii kolejowej
. Zlikwidowano wtedy (wysadzono materiałami wybuchowymi) również prawie wszystkie
bunkry
i ukrycia przeciwlotnicze służące temu kompleksowi mieszkalnemu (jedno ukrycie pozostało do dzisiaj w sąsiedztwie wytwórni betonu Zakładu Gospodarki Komunalnej). Baraki drewniane zostały po zakończeniu wojny rozebrane i w większości przewiezione do Warszawy. Jako ciekawostkę można przytoczyć informację, że co najmniej jeden z tych baraków przewieziony został do pobliskiej Dziupliny i tam zmontowany jako świetlica wiejska. (Wg inf. osadników z roku 1945/46, min. nieżyjącego już Pana Stefana Trojanowicza który pracował wtedy w brygadzie rozbiórkowej).
KL Fünfteichen założony 15 X 1943 r. a zlikwidowany 21 I 1945 r.[2] został zajęty przez armię radziecką 23.01.1945 r. Jednocześnie sowieci rozpoczęli "zagospodarowywanie" terenu nieznacznie zniszczonej fabryki[3] "Bertha Werke" Kruppa. Od tej pory aż do końca I kwartału 1947 roku trwał demontaż i wywózka maszyn oraz kompletnych linii produkcyjnych do ZSRR (prawdopodobnie w okolice Smoleńska). Wg. informacji ówczesnej polskiej obsługi stacji PKP w Laskowicach Oławskich, teren fabryki opuściło ponad 160 składów (transportów) kolejowych z jej wyposażeniem. Po przejęciu fabryki przez polską administrację w II połowie 1947 roku, na jej terenie zainstalowały się trzy polskie przedsiębiorstwa handlowe , które prowadziły swoją działalność aż do utworzenia Jelczańskich Zakładów Samochodowych.
W pierwszych latach powojennych następowało zasiedlanie Jelcza, Miłoszyc, Laskowic i innych miejscowości. Na początku zajmowano się przede wszystkim
rolnictwem
, ale po utworzeniu pierwszych polskich przedsiębiorstw, a w szczególności Zakładów Samochodowych znalazła się praca dla wielu ludzi w przemyśle. Zakłady Samochodowe powstały dokładnie
28 marca
1952
roku na terenie byłej fabryki zbrojeniowej "Bertha Werke"
Kruppa
. Początki zakładów to jedynie naprawa samochodów ciężarowych różnych marek i typów. Dopiero parę lat po uruchomieniu zakładu rozpoczęto produkcję. Początkowo były to
cysterny
, meblowozy i przyczepy do traktorów. W połowie
lat 50.
zakłady wypuszczały pierwsze modele "stonki", czyli autobusu do przewozów pracowniczych. W roku
1958
przy współpracy z
Czechosłowacją
rozpoczęła się produkcja autobusów do komunikacji międzymiastowej. Jelczańska załoga przystąpiła jednocześnie do produkcji samochodów "
Żubr
". W styczniu
1972
roku zapadły ważne decyzje, iż Jelczańskie Zakłady Samochodowe mają się stać jedynym w Polsce producentem nowoczesnych autobusów o dużej pojemności i samochodów ciężarowych dużej ładowności. Jednym z powodów utworzenia miasta to zapewnienie Jelczańskim Zakładom Samochodowym możliwie stałej kadry pracowniczej zamieszkałej na miejscu, a tym samym zmniejszenie i radykalne ograniczenie, kosztownych dojazdów do pracy. Jednak w Zakładach będących synonimem dynamicznego rozwoju brakowało pracowników. Mimo że pracę mieli mieszkańcy Jelcza, Laskowic i
Miłoszyc
, zaczęto organizować dojazdy pracowników z Oławy i innych odległych miejscowości. Do ogłoszenia upadłości w
2008
r. Jelcz S.A. był producentem nowoczesnych autobusów miejskich, dalekobieżnych oraz turystycznych. Jednak w fabryce Jelcz S.A. nadal produkowane są samochody ciężarowe, specjalne i specjalizowane przez spółkę Jelcz-Komponenty Sp. z o.o., których głównymi odbiorcami są
Siły Zbrojne RP
.
Podczas
powodzi
21 maja
2010
zostało zalanych około 150 gospodarstw w miejscowości Jelcz-Laskowice[4].
Demografia
Rondo wybudowane w 2006 roku
Gmina Jelcz-Laskowice liczy 21 229 mieszkańców, w tym miasto zamieszkuje ok. 15 000 ludzi a 15
sołectw
ok. 6000 osób. Jest to gmina miejsko-wiejska, co oznacza że miasto nie jest oddzielone samorządowo od wsi. Od roku
1987
do
1990
zauważa się wzrost liczby ludności (ok. 2500), natomiast w latach
1991
-
1996
wzrost był minimalny. Średnia gęstość zaludnienia wynosi w gminie 132 os/km², a w mieście 908 os/km². Przyrost naturalny jest stosunkowo niski: 3,4 promila. Spowodowane jest to najprawdopodobniej trudnościami ekonomicznymi, mieszkaniowymi, wysokim bezrobociem oraz upowszechnianiem się nowego modelu rodziny (2+1). Ludność w wieku produkcyjnym wynosi 13 769 osób, pracujących jest ok. 5677 osób, natomiast bezrobotnych 1492 osoby.
Przemysł
Na terenie Gminy funkcjonują następujące zakłady przemysłowe zlokalizowane w mieście Jelcz-Laskowice:
- Autoliv – produkcja pasów bezwładnościowych,
- Ronal Polska – produkcja samochodowych felg aluminiowych,
-
Toyota
– produkcja silników samochodowych typu diesel,
- Dyka – produkcja rur do kanalizacji zewnętrznej i ciśnieniowych dla rurociągów wodnych z
PVC
; do kanalizacji wewnętrznej z polipropylenu
PP
, oraz rur ciśnieniowych do przesyłu wody z polietylenu
PE
- Italmetal - produkcja elementów metalowych dla branży motoryzacyjnej i AGD
- Simoldes Plastikos - produkcja wyrobów włókienniczych, wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, części i akcesoriów do pojazdów mechanicznych
- Müller – producent wyposażenia placów zabaw dla dzieci,
-
Zakłady Samochodowe "Jelcz" S.A.
(daw. Jelczańskie Zakłady Samochodowe - JZS) – producent autobusów, samochodów ciężarowych i specjalizowanych,
- Przedsiębiorstwo Obrotu Samochodami i Częściami Zamiennymi "Polmozbyt" – sprzedaż samochodów i części zamiennych,
- Zakłady Wyrobów Cukierniczych "Miś" Spółka z o.o. Oborniki Śląskie, Zakład nr 2 w Jelczu-Laskowicach – producent pieczywa i wyrobów cukierniczych
- Spółdzielnia Usług Rolniczych,
- Zakład Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o.
Oraz ponad 1200 prywatnych[]
podmiotów gospodarczych
, głównie w dziedzinie usług, handlu i produkcji towarów rynkowych.
Pomnik Jana Pawła II
W I rocznicę śmierci
Jana Pawła II
, postawiono mu w Jelczu-Laskowicach pomnik, ufundowany przez władze miasta.
Pomnik
wykonał kamieniarz Bogdan August. Za pomnikiem rósł "
Dąb papieski
" którego nasiona poświęcił osobiście
papież
, lecz obecnie nie można go już oglądać. Pomnik jest postawiony na placu Jana Pawła II. Na wiosnę 2007 r. Urząd Gminy Jelcz-Laskowice w miejscu Dębu Papieskiego, zasadził na pamiątkę nowe drzewko.
Sport
Miasto posiada:
- Kluby piłkarskie: MKS CZARNI J-L oraz METALOWIEC J-L.
- Miejski Związek Pływacki UKP MANTA
- Miejski Związek Tenisa Stołowego VICTORIA
- Uks 2 Jelcz-Laskowice
Administracja
Jelcz-Laskowice jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[5].
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Bednarek R., Prusinkiewicz Z., Geografia gleb, PWN, Warszawa 1980.
- Bieniek S., Piotr Włostowicz, Warszawa 1965.
- Bokojało W., Proces narodowościowej transformacji Dolnoślązaków do początków XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993.
- Bondry N., Szlaki wodne Śląska. Przewofnik turystyki kajakowej, Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa 1983.
- Dziedzictwo kulturowe Dolnego Śląska, komitet redakcyjny B. Bazielich, Z. Kłodnicki, E. Repsch, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 1996.
- Gminny Program Ochrony Środowiska, Uchwała nr LII/278/98 Rady Miejskiej w Jelczu-Laskowicach.
- Jelonek A., Encyklopedia Geograficzna Świata, t. X. Polska, Kraków 1997.
- Łuczyński R.M., Zamki i pałace Dolnego Śląska. Wrocław i okolice, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1997.
- Mazurski R.K., Turystyczne szlaki piesze województwa wrocławskiego, Regionalna Pracownia Krajoznawcz PTTK, Wrocław 1981.
- Powszechny Spis Rolny 2003, Urząd Statystyczny we Wrocłąwiu 1998.
- Rocznik statystyczny województwa dolnośląskiego 2002, Urząd Statystyczny we Wrocławiu 2003.
- Roszkowska W., Oława Królewiczów Sobieskich, Wrocław 1984.
- Środowisko przyrodnicze województwa wrocławskiego, rada programowa pod przewodnictwem J. Srosieka, Sejmki Samorządowy, Wrocław 1992.
- Środowisko Wrocławia, rada programowa pod przewodnictwem E. Rzewuskiej, Komisja Ochrony Środowiska Rady Miejskiej Wrocławia, Wrocław 1994.
- Województwo dolnośląskie – statystyka gmin, Urząd Statystyczny we Wrocławiu 2003.
Linki zewnętrzne
Przypisy