Cerkiew prawosławna, Kościół prawosławny – druga co do wielkości
chrześcijańska
wspólnota
wyznaniowa
, zrzeszająca blisko 300 milionów chrześcijan[2], głosząca zasady wiary i życia określane mianem
prawosławia
. Według doktryny prawosławnej, najważniejszym i ostatecznym celem chrześcijaństwa jest osiągnięcie przez wierzących współudziału w naturze boskiej. Proces ten zwany jest
przebóstwieniem
.[3]
Cerkiew uważa siebie za jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół założony przez
Jezusa Chrystusa
i jego
apostołów
blisko 2 tysiące lat temu. Składa się ona z licznych
Cerkwi
lokalnych nazywanych
autokefaliami
, które pozostają ze sobą w jedności
dogmatycznej
. Każda lokalna autokefaliczna cerkiew jest rządzona przez
Święty Sobór Biskupów
pod przewodnictwem patriarchy, metropolity lub arcybiskupa. Pierwsze honorowe miejsce wśród przywódców lokalnych cerkwi zajmuje
patriarcha Konstantynopola
, ze względu na dawną pozycję Konstantynopola jako stolicy imperium.
Nazwa
Cerkiew
prawosławna nazywana jest również
Kościołem
ortodoksyjnym. Słowo
ortodoksja
wywodzi się z
języka greckiego
i oznacza autentyczną
wiarę
i właściwe oddawanie czci (ortos - prawy, autentyczny; doxa - wiara, opinia, sąd, chwała).
Rozróżnienie między "Cerkwią" a "Kościołem" jest tradycyjne i specyficzne dla narodów
Rzeczypospolitej
. W
języku polskim
nazwa "Cerkiew" jest używana wyłącznie w odniesieniu do Kościołów prawosławnych i
unickich
wywodzących się z prawosławia[4], zaś wszelkie pozostałe wyznania, określa się jako "Kościoły".
Historia Cerkwi prawosławnej
Powstanie
Zgodnie z tradycją początki Kościoła prawosławnego sięgają
I wieku
i działalności
Jezusa Chrystusa
,
żydowskiego
nauczyciela
religijnego
uważanego przez wyznawców za
mesjasza
i
Syna Boga
[5]. Po śmierci i
zmartwychwstaniu
Jezusa w
33
r. n.e. jego naukę głosiło dwunastu najbliższych uczniów, zwanych
apostołami
, wokół których gromadziła się coraz liczniejsza grupa wiernych, początkowo prawie wyłącznie narodowości żydowskiej. Ten pierwotny
Kościół
, który traktowany był jako stronnictwo religijno-polityczne, nie był jednolity i składał się z wielu grup (
Kościołów lokalnych
), tzw.
gmin chrześcijańskich
. Na czele pierwszej z nich, założonej w
Jerozolimie
ok.
33
r. n.e. stał początkowo
Piotr Apostoł
a następnie
Jakub Sprawiedliwy
. Ważna rolę odgrywali także synowie
Zebedeusza
,
Jakub Większy Apostoł
[6] i
Jan Ewangelista
.
Działalność świętego Pawła Apostoła
Ok.
36
r. n.e., po nawróceniu w drodze do
Damaszku
, do grona
apostołów
dołączył
Paweł z Tarsu
, który przyczynił się do gwałtownego rozwoju
chrześcijaństwa
. Początkowo, w latach
37
-
38
działał on w
Jerozolimie
, następnie w
Syrii
i
Cylicji
. Podczas swoich podróży w latach
44
-
64
lub
67
założył wiele
gmin chrześcijańskich
, między innymi w
Azji Mniejszej
,
Grecji
, na
Cyprze
czy w
Macedonii
(
Filipii
). Paweł nawracał także ludzi nie mających korzeni
żydowskich
(tzw. poganochrześcijan), co wywołało pierwsze spory z tzw. Judeochrześcijanami rozstrzygnięte na
soborze Jerozolimskim
ok.
50
r.
Geza Vermes
, autor książki Jezus Żyd[7] uważa, że gdyby nie geniusz organizacyjny Pawła, chrześcijaństwo nigdy nie rozwinęłoby się na tak masową skalę.
Rozwój w Cesarstwie Rzymskim
W kolejnych latach przybywało chrześcijan na terenie całego
Cesarstwa rzymskiego
, zwłaszcza wśród najniższych warstw społecznych. Kościół wciąż był podzielony na wiele
gmin
. Do największych z nich w I-II w. należały: gmina w
Jerozolimie
,
Damaszku
,
Antiochii
,
Filipii
,
Efezie
,
Koryncie
,
Tesalonice
i
Rzymie
. Dominującą rolę wśród nich odgrywała gmina chrześcijańska w
Rzymie
, określana mianem pierwszej pośród równych, co miało związek ze znaczeniem politycznym Rzymu i liczebnością tamtejszej gminy oraz faktem, że gmina ta miała być według tradycji założona przez apostołów
Piotra
i
Pawła
.
Zebrania gmin, otaczane aurą tajemniczości, budziły podejrzliwość, a nawet wrogość wśród ludzi innych wyznań. Na tym tle dochodziło do wystąpień antychrześcijańskich i pierwszych
prześladowań
, z których najkrwawsze miały miejsce za panowania cesarza
Nerona
w latach
54
-
68
. Okres ten został opisany w sposób sfabularyzowany przez
Henryka Sienkiewicza
w powieści
Quo vadis
. Polski pisarz wzorował się w swoim opisie na relacji
Tacyta
z dzieła Annales (XV, 44) z r.
64
. Mimo prześladowań, gminy rozwijały się, zgodnie ze starożytną sentencją, mówiącą że krew męczenników jest nasieniem nowych chrześcijan.
W stronę Kościoła powszechnego
Ikona przedstawiająca Ojców Kościoła podczas Soboru w Nicei trzymających
wyznanie wiary
Liczne dokumenty z tamtego okresu potwierdzają, że pomiędzy gminami istniała pewna wspólnota utrzymywana przez spotkania osobiste i korespondencję. W listach ówczesnych biskupów, m.in.
Klemensa Rzymskiego
,
Polikarpa ze Smyrny
i
Ignacego z Antiochii
pojawiają się pierwsze nawoływania do utrzymania jedności w wierze. W liście tego ostatniego do Kościoła w
Smyrnie
po raz pierwszy znalazło się określenie Kościół katolicki[8]. Słowo katolicki pochodzi od
greckiego
określenia Καθολικος oznaczającego uniwersalny lub powszechny. Określenie to pojawiało się również w późniejszych tekstach
Ireneusza, biskupa Lyonu
. Mniej więcej od II wieku n.e. mówi się już zawsze o jednym Kościele powszechnym, który składa się z wielu gmin. Wielki wpływ na utrzymanie wspólnoty miały zebrania kierowników gmin, podczas których załatwiano sprawy bieżące, zwłaszcza rozwiązywano trudności natury organizacyjnej i
doktrynalnej
. Nie wszystkie zebrania miały jednakowy zasięg. Dokumenty wspominają o
synodach
prowincjonalnych, o zebraniach biskupów z kilku prowincji i synodach powszechnych.
Sobór powszechny
, podobnie jak dzisiaj, uważano w tamtym czasie za najważniejszą instytucję całego Kościoła.
Dominująca religia Cesarstwa
"Nawrócenie Konstantyna" pędzla
Rubensa
Edykt mediolański
z
313
, w którym
cesarz
Konstantyn I Wielki
[9] podarował
chrześcijanom
swobodę wyznawania ich religii, przypieczętował ten drugi scenariusz.
20 maja
325
Konstantyn zwołał pierwszy
sobór powszechny
biskupów chrześcijańskich, znany w tradycji jako
Sobór nicejski I
. Głównym tematem obrad 220 biskupów była kwestia czy
Bóg Ojciec
i
Syn Boży
są jednej istoty, jak chcieli zwolennicy ruchu ortodoksyjnego, czy też Syn jest stworzony przez Ojca i jemu poddany, jak twierdzili zwolennicy
Ariusza
-
arianie
(twierdzili, że Jezus jest Bogiem lecz niższym i stworzonym w czasie).
Kwestia ta została rozstrzygnięta przez sobór po myśli ortodoksów, jednak rozstrzygnięcie to było później wielokrotnie kwestionowane na poszczególnych synodach. Arianie prezentowali się na nich jako zwolennicy ugody i zrezygnowania w wyznaniu wiary ze wszystkich sformułowań będących przedmiotem sporu, tj. zarówno z współistotności Ojca i Syna głoszonej w nicejskim wyznaniu wiary, jak i z głoszonych przez Ariusza tez o podporządkowaniu Syna Ojcu i ich różnej istocie. To ugodowe stanowisko zyskało im poparcie wielu biskupów a przede wszystkim Cesarzy, umiarkowane Konstantyna Wielkiego, który dążył do rehabilitacji Ariusza i stanowcze jego syna
Konstancjusza II
. Przywódca obrońców Credo nicejskiego
Święty Atanazy
, biskup Aleksandrii, był za ich rządów kilkukrotnie usuwany ze stanowiska i wygnany.
Kres tym sporom położył dopiero w
381
,
sobór w Konstantynopolu
, na którym uchwalono
wyznania wiary
(
credo
), zawierające całe Credo nicejskie, uzupełnione o fragment dotyczący Ducha Świętego, oraz główne
dogmaty
wiary, do dziś uznawane przez Cerkiew,
Kościół katolicki
i
protestancki
.
W
330
stolica Cesarstwa została przeniesiona do
Bizancjum
i znaczenie tamtejszej gminy, nazywanej nowym Rzymem zaczęło szybko rosnąć, w związku ze wzrostem liczby mieszkańców i przede wszystkim dużymi wpływami jakie w ówczesnym kościele posiadali kolejni cesarze. Na soborze w Konstantynopolu w 381 r. Konstantynopol został uznany za drugą po Rzymie gminę w Kościele, zajmując tym samym miejsce dotychczas przyznawane Aleksandrii.
Wkrótce, w
380
, po wstąpieniu na tron cesarski
Teodozjusza I
, chrześcijaństwo stało się oficjalną religią
Imperium
. Kościół stał się wtedy organizacja polityczną, popierającą działania cesarzy. Był podporą istniejącego
ustroju politycznego
, społecznego i
gospodarczego
, mimo że przez część chrześcijan było to uznane za odstępstwo od zasad głoszonych przez
Jezusa
i tradycję
apostolską
.
Teodozjusz I ogłosił tzw. edykt o prawowierności, w którym nakazał, by narody znajdujące się pod panowaniem rzymskim przyjęły wiarę chrześcijańską. Wszyscy inni byli uważani za
heretyków
.
Poganie
nie mogli się publicznie gromadzić ani otwarcie głosić swojej wiary. Na przykład na mocy tego edyktu, od
394
roku obowiązywał zakaz organizowania
olimpiad
na terenie
Grecji
. Lokalnym biskupom zdarzało się popierać działania wojenne i prześladowania
odstępców od wiary
, dochodziło także do nawracania siłą. Przeciwko takim działaniom sojuszu tronu i katedry występował m.in.
Jan Chryzostom
[10]. Silny związek Kościoła z władzą świecką utrzymał się jednak przez następne stulecia.
Kościół po upadku Cesarstwa na Zachodzie – spór o prymat
Kościół wyszedł zwycięsko z chaosu, który nastał po upadku
Cesarstwa rzymskiego
.
Goci
pod wodzą
Alaryka
, którzy w
406
roku złupili
Rzym
szybko przystosowali się do
rzymskiego
stylu życia. Pomimo wojny domowej i zniszczeń chrześcijaństwo wydawało się stabilne i wciąż się rozprzestrzeniało, zwłaszcza na północ (w V w. miała m.in. miejsce
chrystianizacja
Irlandii
przez
świętego Patryka
).
Pod koniec IV wieku gmina chrześcijańska w Rzymie znów zaczęła zyskiwać na znaczeniu, o które zabiegali kolejni biskupi tego miasta (
papieże
). Podczas
synodu
w Rzymie w
382
roku papież
Damazy I
ogłosił, że biskup Rzymu ma władzę jurysdykcji nad całym Kościołem. W tym samym kierunku poszli jego następcy,
Syrycjusz
i
Innocenty I
, a zwłaszcza
Leon I Wielki
, nazywany nieoficjalnym cesarzem zachodniorzymskim, który tłumaczył prawo Rzymu do dominacji na podstawie
Ewangelii
(Mt 16,18 i Łk 22,31 n). Argumentował on, że wszystko co odnosi się do
Piotra Apostoła
odnosi się także do papieża, jako jego następcy. Tak więc jak Piotr był pierwszy wśród apostołów, tak papież jest pierwszy pośród biskupów.
Leon I
miał duże poparcie w społeczeństwie, zwłaszcza po tym, gdy — dzięki negocjacjom — zatrzymał najazd
Attyli
na
Rzym
. Dodatkowo słabość
cesarstwa zachodniorzymskiego
sprawiała, że rosło znaczenie biskupa Rzymu, podczas gdy w
cesarstwie wschodniorzymskim
patriarcha
popadał w coraz większą zależność od cesarza.
Z prymatem Rzymu nie zgadzało się wielu biskupów Wschodu, a także cesarz wschodniorzymski, którzy na
soborze trullańskim
w
692
uznali papieża za przeklętego heretyka. Na tym tle zarysował się konflikt pomiędzy Kościołem wschodnim i zachodnim, który z biegiem czasu doprowadził do
schizmy
.[11]
Początek ruchu monastycznego
Od końca III wieku rozwija się w kościele ruch pustelniczy i zakonny, początkowo głównie na terenie Pustyni Egipskiej i
Azji Mniejszej
. Nauka pierwszych pustelników, nazywanych
Ojcami Pustyni
, przekazana później na zachód przez
Jana Kasjana
stanowiła podstawę późniejszych reguł
monastycznych
, m.in.
św. Benedykta
, które trwale wpisały się w wizerunek Kościoła[12].
Formowanie doktryny
Zasady doktryny, kultu i prawa Kościoła kształtowała się na przestrzeni I-VIII w. podczas
soborów powszechnych
i synodów. Oprócz
nicejskiego I
i
konstantynopolitańskiego I
zaliczają się do nich:
Ważną rolę w rozwoju teologii odegrał północnoafrykański
biskup
św.
Augustyn z Hippony
, autor Wyznań i O państwie Bożym, dzieł, które łączyły
filozofię
Platona
z wiedzą
biblijną
.
Czas sporów i schizm
Kształtowaniu się jednego Kościoła powszechnego towarzyszyły
herezje
i rozłamy (
schizmy
). Ortodoksja kościelna kształtowała się w polemice z licznymi ruchami religijnymi:
-
judaizmem
– czyli religią
żydowską
,
-
gnostycyzmem
,
-
doketyzmem
,
-
marcjonitami
,
-
millenaryzmem
,
-
manicheizmem
– religią odrzucającą
Stary Testament
i głoszącą skrajny dualizm
dobra
i
zła
, oraz
materii
i
duszy
.
Manichejczykiem
był przez pewien czas
Augustyn z Hippony
, jednak później porzucił tę religię i oficjalnie występował przeciwko jej tezom.
- nieortodoksyjnymi poglądami na
Trójcę Świętą
:
- ordynancjonizmem,
-
nestorianizmem
,
- monarchinizmem,
-
arianizmem
,
-
monofizytyzmem
– głoszonym przez
Eutychesa
, opata w jednym z
klasztorów
w
Konstantynopolu
, który głosił, że istotna jest tylko jedna, boska natura
Chrystusa
. Człowieczeństwo
Jezusa
, a co za tym idzie jego działalność pośrednicząca i zbawcza, zostały zakwestionowane.
Eutyches
znalazł jednak poparcie u
patriarchy
Dioskura
z
Aleksandrii
.
Sobór chalcedoński
zakończył rozwój tego ruchu w obrębie
katolicyzmu
, jednak do dziś jest on wyznawany przez niektóre
Kościoły
narodowe.
Eutyches
i
Dioskur
zostali pozbawieni urzędów.
-
monoteletyzmem
,
- nieortodoksyjnymi poglądami w sferze teorii i praktyki życia chrześcijańskiego:
Wiele z tych nurtów z czasem przekształciło się w odrębne struktury kościelne, nazywane dziś starożytnymi Kościołami
przedchalcedońskimi
.
Rozłam chrześcijaństwa
Przyczyny rozłamu
Za podłoże rozłamu między Kościołami Wschodu i Zachodu uważane są kulturowe różnice między wschodnią a zachodnią częścią ówczesnego świata chrześcijańskiego. Wschodnia, używająca
greki
i kultywująca kulturę grecką, ulegała wpływom orientalnym. Zachodnia, łacińsko-germańska, kształtowała się we względnej niezależności od innych kultur. Różnice kulturowe wyrażały się w odmiennym podejściu do treści Ewangelii, a to zaowocowało odmiennym jej rozumieniem w obu tradycjach kulturowych. Stąd zaś był tylko krok do rozbieżności teologicznych, dających podstawę do wzajemnych oskarżeń o
herezję
. Tymczasem w istocie różnice w nauce
Kościoła katolickiego
i Cerkwi prawosławnej są niewielkie, a w żadnym razie nie stanowią podstawy do zerwania
interkomunii
. Dlatego też rozłam między Kościołem Zachodu a Kościołem Wschodu nie jest herezją, lecz
schizmą
, czyli polega na zerwaniu jedności kościelnej, a nie na błędnej nauce. Zresztą najpoważniejsza z rozbieżności teologicznych pojawiła się dopiero pod koniec XIX wieku, wraz z przyjęciem przez Kościół katolicki dogmatu o
nieomylności papieża
. Ponieważ dla prawosławnych najwyższą władzą w sprawach wiary jest nie papież, lecz
sobór powszechny
, dogmat ten jest dla nich nie do przyjęcia. Inne warte odnotowania rozbieżności dotyczą kwestii istnienia
czyśćca
i pochodzenia
Ducha Świętego
. Pozostałe to szczegóły liturgiczne.
Jedną z przyczyn rozłamu była również odmienność koncepcji
Kościoła
jako instytucji. Kościół Zachodu od początku swego istnienia stanowił strukturę scentralizowaną, hierarchiczną i niezawisłą od władzy świeckiej - tak też Zachód rozumie Kościół powszechny. Natomiast
eklezjologowie
prawosławni uważają Kościół powszechny za związek Kościołów lokalnych, w którym duchowe pierwszeństwo przysługuje patriarchom, a wśród nich tylko honorowe - papieżowi jako patriarsze Rzymu, natomiast naczelną i jedyną władzą duchowną jest sobór powszechny. Dopuszczalna jest również - jeżeli nie de iure, to de facto - podległość organizacji Kościelnej władzom świeckim (cesarzom bizantyjskim, carom Rosji). Jasne więc stają się pozycje, z których strony sporu wzajemnie się krytykują - prawosławie odmawia papieżowi władzy nad całym Kościołem, zaś katolicyzm odrzuca bizantyjski
cezaropapizm
.
Na gotowość Wschodu do zerwania z Zachodem wpłynęła również rywalizacja papieży z patriarchami Konstantynopola, datująca się od czasów, gdy chrześcijańskie już
Bizancjum
stało się stolicą wschodniej części
Cesarstwa rzymskiego
. Biskupi nowej stolicy dążyli do osiągnięcia formalnej pozycji równej biskupom Rzymu, a potem, gdy papiestwo przeżywało kryzys po upadku
Cesarstwa Zachodniorzymskiego
- do faktycznego i formalnego pierwszeństwa w Kościele powszechnym. Na
soborze konstantynopolitańskim I
w
381
Konstantynopol został podniesiony z rangi biskupstwa do siedziby patriarchatu - czego papieże nie uznawali aż do
1215
. Papieże sprzeciwiali się również używaniu przybranego przez patriarchów Konstantynopola w
498
tytułu
patriarchy ekumenicznego
(czyli powszechnego), sugerującego przywództwo w świecie chrześcijańskim. Za czasów
Imperium Osmańskiego
patriarchowie Konstantynopola zdobyli sobie dominującą pozycję w Cerkwi prawosławnej w wyniku tego, że
Wysoka Porta
uznawała ich za przywódców
rum millet
- "nacji prawosławnej" na swoim terenie, z czym wiązała się władza cywilna i dochody z podatków. Konsekwentnie, po likwidacji systemu millet, po wyzwoleniu się większości prawosławnych spod władzy tureckiej w XIX i XX wieku i po restauracji patriarchatu moskiewskiego w
1917
, pozycja patriarchatu konstantynopolitańskiego uległa znacznemu osłabieniu. Jest to istotne o tyle, że spór
katolicyzmu
z
prawosławiem
był właściwie sporem Rzymu z Konstantynopolem, a nie z całym Kościołem Wschodu. Echem tego sporu były konflikty między Rzymem a Konstantynopolem o prawo do chrystianizacji Europy poza granicami imperium rzymskiego, przede wszystkim krajów słowiańskich.
Konflikt katolicko-prawosławny
Formalnym wyrazem rozłamu było rzucenie na siebie wzajemnych
anatem
przez patriarchę konstantynopolitańskiego
Michała Cerulariusza
i kardynała Humberta de Silva Candida - legata papieża
Leona IX
w
1054
(
schizma wschodnia
, zwana również wielką). Jednak już wcześniej dochodziło do zerwania łączności z Kościołem Zachodu - za
schizmy akacjańskiej
(
482
-
519
) i za
schizmy focjańskiej
(
867
-
893
). Wielka schizma wschodnia za Michała Cerulariusza była więc kolejną ze schizm i z początku spodziewano się rychłego jej zakończenia, tym bardziej, że - podobnie jak przy poprzednich schizmach - różnice religijne były raczej pretekstem, zaś bezpośrednie przyczyny schizmy były personalne i polityczne. Okazały się one jednak na tyle silne, że do rekoncyliacji nie doszło.
Decydującą różnicą teologiczną była i jest sprawa słowa Filioque ("i [od] syna") dodanego do
Wyznania Wiary
(
Credo
) w Kościele Zachodnim. Doktryna Filioque naucza, że
Duch Święty
pochodzi także od
Boga Syna
. Wschodni Kościół odmówił uznania tej nauki, twierdząc, że
hipostaza
Boga Ojca
jest jedynym źródłem
hipostaz
Boga Syna i Boga Ducha Świętego. (Bóg Syn jest Bogiem z Boga Ojca i Bóg Duch Święty jest Bogiem z Boga Ojca. Syn jest zrodzony z Ojca a Duch Święty od Ojca pochodzi.)
Do otwartego konfliktu między oboma Kościołami doszło w czasach
wypraw krzyżowych
. Traktując miejscowe Kościoły jako heretyckie
krzyżowcy
, którym obce były subtelne rozróżnienia teologiczne, bez pardonu wypędzali ze zdobytych przez siebie terenów duchownych prawosławnych, a w ich miejsce wprowadzali kler i liturgię łacińską. Przepaść między prawosławnymi a katolikami wykopało ostatecznie, jak się wydaje, złupienie
Konstantynopola
(
1204
przez
IV krucjatę
) (potępioną przez Rzym) i utworzenie
Cesarstwa Łacińskiego
(
1204
-
1261
).
Na konflikt katolicko-prawosławny nakładały się również wielkie konflikty polityczne, zwłaszcza między katolicką
Polską
i
Litwą
a prawosławną
Rosją
. Również działalność misyjna Kościoła katolickiego na Wschodzie była zwalczana przez hierarchię prawosławną.
Wzajemna wrogość trwała aż do drugiej połowy XX wieku, kiedy to złagodniała na fali ruchu
ekumenicznego
. W
1964
w Jerozolimie duchowy przywódca Cerkwi - patriarcha
Konstantynopola
Atenagoras I
spotkał się z papieżem
Pawłem VI
. Spotkanie to okazało się przełomowe - w ślad za nim nastąpiło odwołanie wzajemnych anatem (7 grudnia
1965
) i ogólne ocieplenie stosunków. Nie doszło jednak do zakończenia schizmy (zob.
interkomunia
), zaś postawa patriarchatu moskiewskiego wobec Kościoła katolickiego w Rosji w ostatnich latach pokazuje, że wrogość wobec łacinników jest czynna i głęboko zakorzeniona.
Próby zjednoczenia
Niemal od początku rozłamu czyniono próby zjednoczenia zwaśnionych kościołów poprzez kolejne unii kościelne. Pierwsza próba została podjęta na
soborze lyońskim II
w
1274
, druga na
soborze florenckim
w
1439
. Obie wynikły z inicjatywy cesarzy bizantyjskich, czyli władców świeckich, którzy wysłali poselstwa i deklarowali uznanie nauki Kościoła katolickiego, bez zgody duchowieństwa. Nie doszły jednak do skutku, ponieważ już po ogłoszeniu zostały odrzucone przez niemal całe duchowieństwo prawosławne, zwłaszcza zakonne.
Drugą falę unii stanowiły unie partykularne - dotyczące Cerkwi prawosławnej na określonym terytorium i mające na celu podciągnięcie jej pod zwierzchnictwo kościoła katolickiego:
unia brzeska
(
1596
) i
użhorodzka
(
1646
). Te zakończyły się częściowym powodzeniem - na terenach obecnej
Białorusi
, prawobrzeżnej
Ukrainy
,
Zakarpacia
i
Siedmiogrodu
powstały unickie Cerkwie greckokatolickie, istniejące do dziś. Przeważająca większość hierarchii prawosławnej ostro przeciwstawiała się jednak wszelkim próbom unii, ponieważ jej wprowadzanie wiązało się ze zmianami dogmatycznymi i obrzędowymi ustalonymi na długo przed schizmą
1054
roku oraz przyjęciem prymatu papieża, czego nie dopuszcza prawosławne podejście do kościoła, traktujące go jako wspólnotę równych sobie członków.
Ostatnią próbą unii było utworzenie przez
Piusa XI
w
Polsce
w latach dwudziestych XX wieku
Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-słowiańskiego
, który nie został jednak oficjalnie uznany przez rząd polski, wobec niewymienienia go wśród obrządków Kościoła katolickiego w
konkordacie
z
1925
.
Cerkiew współcześnie
Cerkiew prawosławna, choć bez wątpienia stanowi jednolitą denominację (wyznanie), organizacyjnie nie jest jednolitą instytucją, lecz dzieli się na poszczególne kościoły partykularne - jest to pochodna pierwotnej struktury wspólnot chrześcijańskich zakładanych przez
Apostołów
i ich uczniów jako równe sobie. W początkach chrześcijaństwa istniało pięć tak rozumianych kościołów lokalnych pod rządami pięciu patriarchów, tworzących tzw.
pentarchię
. Po wielkiej
schizmie wschodniej
i wykluczeniu z tej wspólnoty Rzymu uznawano istnienie czterech patriarchatów, potem jednak powoływano kolejne - aż do utworzenia patriarchatu moskiewskiego w
1589
, który przywrócił ich kanoniczną liczbę.
Obecnie Cerkwi narodowych - kościołów lokalnych w powyższym rozumieniu - jest dziewiętnaście; piętnaście z nich jest autokefalicznych, a cztery - autonomiczne. Z cerkwi autokefalicznych dziewięć jest rządzonych przez patriarchów, trzy przez arcybiskupów, dwie przez metropolitów. Wśród patriarchów szczególną pozycję zajmuje
patriarcha Konstantynopola
- oprócz normalnej jurysdykcji patriarszej jest "pierwszym wśród równych", sprawuje "zwierzchnictwo duchowe" nad całą cerkwią prawosławną i jurysdykcję patriarszą nad wiernymi w tych krajach, gdzie nie ma jeszcze cerkwi narodowych. Ma również pewną - niewielką - władzę nad cerkwiami
autonomicznymi
.
Liczba wiernych Cerkwi prawosławnej na świecie jest oceniana na 250 do 300 milionów. Prawosławie jest religią dominującą w Grecji i Rosji (75%-95%). Licznie występuje też w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i Zachodniej oraz na pozostałych kontynentach (o czym świadczy autokefalia lub ubieganie się o nią w poszczególnych krajach).
Kościoły kanoniczne
Cerkwie tradycji prawosławnej o nieuregulowanym statusie
Cerkwie prawosławne nieuznawane powszechnie przez Kościoły pozostające w łączności z Konstantynopolem, tzw. niekanoniczne:
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Historycy spierają się co do tego, czy to Jezus założył Kościół jeszcze za swojego życia, czy też jest on późniejszą strukturą, powołaną przez jego uczniów. W
Ewangeliach
Nowego Testamentu
greckie słowo ekklesia, czyli Kościół, pojawia się trzykrotnie. Najbardziej znany jest fragment
Ewangelii wg św. Mateusza
(Mt 16,18): "Ty jesteś Piotr [czyli Skała], i na tej Skale zbuduję Kościół mój...". Kościół jako poświadczona historycznie wspólnota wiernych pojawia się jednak dopiero w
Dziejach Apostolskich
, gdzie pod tą nazwą kryje się zgromadzenie wszystkich tych, którzy pełni
Ducha Świętego
oczekują na powtórne przyjście Jezusa.
- ↑
Adherents.com
- ↑ "Deification." Cross, F. L., ed. The Oxford dictionary of the Christian church. New York: Oxford University Press. 2005.
- ↑
Cerkiew w: Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN
- ↑ Historycy spierają się co do tego, czy to Jezus założył Kościół jeszcze za swojego życia, czy też jest on późniejszą strukturą, powołaną przez jego uczniów. W
Ewangeliach
Nowego Testamentu
greckie słowo ekklesia, czyli Kościół, pojawia się trzykrotnie. Kościół jako poświadczona historycznie wspólnota wiernych pojawia się jednak dopiero w
Dziejach Apostolskich
, gdzie pod tą nazwą kryje się zgromadzenie wszystkich tych, którzy pełni
Ducha Świętego
oczekują na powtórne przyjście Jezusa.
- ↑
Internet Archive Wayback Machine
- ↑
Geza Vermes
,
Jezus Żyd
, wydawnictwo
Znak
, Kraków
2003
, wstęp
Henryk Woźniakowski
, posłowie
ks. Michał Czajkowski
. ,
- ↑ Św.
Ignacy Antiocheński
, List do Kościoła w Smyrnie IV,2, w: Ojcowie Apostolscy, PSP 45, przekł.
Anna Świderkówna
,
Warszawa
1990
, s. 89.
- ↑ kontrowersje wokół tej postaci i jej związkiem z początkami
chrześcijaństwa
sprawiają, że trudno wypowiedzieć się na ten temat obiektywnie. W tekście niniejszego artykułu postanowiono ograniczyć się do potwierdzonych faktów. Poniżej zamieszczono kilka subiektywnych źródeł, przedstawiających
Konstantyna
zarówno jako
świętego
Kościoła, jak i przebiegłego władcę, dla którego dobro
chrześcijaństwa
było jedynie pretekstem do realizacji własnych celów:
- ↑ Kronika Chrześcijaństwa, wydawnictwo Świat Książki, Warszawa, 1998, strona 395.
- ↑ Zarys dziejów religii, wydawnictwo
Iskry (wydawnictwo)
, Warszawa, 1986, wydanie piąte, strony 640-642.
- ↑
http://betlejemitki.ovh.org/duch.html