Wadżrajana to kierunek
buddyzmu
związany z praktyką
tantr
, który wyodrębnił się w
II wieku n.e.
w
Indiach
w ramach tradycji
mahāyāny
, gdzie ideałami są postawa
bodhisattwy
, który rozwija miłujące współczucie (
skt.
bodhiczitta
) dla pożytku wszystkich istot oraz zrozumienie natury rzeczywistości
Siunjata
i wiedzy o
naturze Buddy
.
Etymologia
Wadżrajana (
skt.
Vajrayāna,
tyb.
rdo rje theg pa), także tantrayāna, mantrayāna, potocznie nazywana jako Diamentowa droga, jednak nie jest to precyzyjne tłumaczenie tybetańskiego określenia dordże thekpa. Dordże, czyli wadżra, od której bierze nazwę wadżrajana, określa nie nazwę substancji (diament) – ale nazwę właściwości, czyli trwałości, niezniszczalności. Właściwiej byłoby tłumaczyć jako „droga niezniszczalnego”. Tybetańczycy rzadko używają tej nazwy, częściej spotyka się nazwę tantrajana lub droga sekretnej
mantry
. Mianem "dordże" określa się również rytualny przedmiot, który wraz z "dzwonkiem" symbolizuje niedualny stan umysłu, zjednoczenie żeńskich i męskich aspektów oświecenia, pierwotnej mądrości i miłującego współczucia (
skt.
bodhiczitta
), ostatecznego zrozumienia oraz metod prowadzących do tego poziomu. „Droga niezniszczalnego” nie może być w żadnym przypadku przedstawiona jako coś odrębnego od mahajany. W istocie tantrajana (wadżrajana) jest mahajaną. Różni się nie poglądem, a metodami.
Szamar Rinpocze
, naucza, że trzy pojazdy (drogi) to: pojazd
śrawaków
(słuchaczy), pojazd
pratjekabuddów
i pojazd
bodhisattwów
. W ramach bodhisattwajany istnieje również tantrajana. Za odradzającego się bodhisattwę uważa się m.in. tybetańskiego
dalajlamę
czy
karmapę
.
Ponadto tradycja wadżrajany opisywana jest również innymi nazwami[1]:
- jako tradycja rezultatu, gdyż w czasie praktyki stosuje już
trzy ciała Buddy
choć to ostateczny poziom oświecenia wg mahajany,
- jako tradycja metod, gdyż choć nie odróżnia się od mahajany w stosowaniu Sześciu Paramit to jednak posiada nieporównywalnie efektywniejsze metody takie jak np. faza spełniająca "dzogrim"
tantr Jogi Najwyższej
bezpośrednio do oświecenia, tj
trzech ciał buddy
, już za życia praktykującego,
- jako tradycja wadżry, gdyż choć podobnie jak mahajana realizuje gromadzenie dobroczynnego potencjału do oświecenia tzw. "zasługi" i "przekraczającej samsarę" mądrości, ale jednak robi to w sposób równoczesny poprzez praktykę
jidama
i jednocześnie mądrość bycia w jego naturze
siunjata
, tak że nie ma oddziału między tymi dwoma nagromadzeniami, ani potrzeby przerw pomiędzy sesją medytacji i pomedytacyjną,
- jako tradycja pożądań, gdyż przekształca nawet najbardziej nieokiełznane
splamienia umysłu
bezpośrednio w aktywności do oświecenia np. poprzez praktyki
tantryczne
,
- jako tradycja sekretna czy tradycja sekretnej mantry, gdyż ze względu na powyższe wyjątkowe cechy umożliwiające oświecenie już za życia jest jednak niezwykle podatna na niezrozumienie czy przeszkody w praktyce, które są do ominięcia tylko wg sekretnych dogłębnych osobistych instrukcji odpowiedniego mistrza tantr oraz ścisłego przestrzegania świętych zobowiązań "samaja", których porzucenie prowadzi do poważnych konsekwencji
przyczynowo skutkowych
warunkujących przyszłe odrodzenia reinkarnacji. Słowa mantra odnosi się tu do protekcji przed licznymi przeszkodami zewnętrznymi (otoczenie), wewnętrznymi (zdrowie) i tajemnymi (w stosowaniu tantr).
Historia
Nauki wadżrajany pierwotnie
Budda
przekazywał swoim najbliższym uczniom m.in. królowi
Indrabodhi
. Początkowo rozwijała się ona w
Indiach
, w średniowieczu trafiła również na
Sri Lanki
oraz do
Azji Centralnej
,
Indochin
,
Indonezji
,
Chiny
,
Mongolii
i
Japonii
.
W Indiach, w czasie końcowego rozkwitu buddyzmu wadżrajany, kiedy popularne były nauki
tantr Jogi Najwyższej
, pojawiło się wielu cenionych mistrzów tego kierunku, takich jak
Tilopa
,
Naropa
,
Saraha
,
Maitripa
,
Virupa
,
Lalita Wadżra
,
Niguma
, Luipa i wielu innych, wśród których najsłynniejsi znani są jako "Osiemdziesięciu Czterech
Mahasiddhów
" (
skt.
Wielkich Buddyjskich Urzeczywistnionych).
Tybetański mistrz wadżrajany Tsongkhapa medytujący na formę Jamantaki oraz jego strażnik Kalarupa, po prawej na górze wizerunek Buddy Siakjamuniego
W
VIII w.
przekaz wadżrajany dotarł do
Tybetu
i
Bhutanu
z krainy
Oddijana
dzięki
Padmasambhawie
(
tyb.
Guru Rinpocze) i wielkiemu
scholastykowi
Wimalamitrze oraz dzięki 25 uczniom i uczennicom Padmasambhawy, którzy stali się
mahasiddhami
. W roku 775 n.e. założono pierwszy klasztor buddyjski Samye. Ich nauczanie dało początek szkole "starożytnych przekazów", zwanej później jako
ningmapa
. Jednak na skutek prześladowań buddyzmu za czasów króla Langdharmy (838-841), który sympatyzował z szamańską religią
bon
, praktyki buddyjskie niemal zanikły w Tybecie. Przekaz przetrwał głównie poprzez odnajdywanie "ukrytych skarbów" zwanych
termami
, którym szkoła ningma zawdzięcza swoje późniejsze odrodzenie za sprawą takich wielkich uczonych jak
Longczenpa
, oraz nieliczne unikalne bezpośrednie przekazy, np. w "starożytnych" naukach szkoły
sakja
.
W
XI wieku
nastąpiło drugie przeniesienie nauk buddyjskich do
Tybetu
i
Bhutanu
(tzw. przekaz
sarma
). Nauki wadżrajany zostały przeniesione i przetłumaczone wtedy z
Indii
przez takich mistrzów i tłumaczy jak
Marpa
i Drokmi, dając początek szkole
kagyupa
, np. poprzez linię
Karmapów
oraz inicjując "nowożytne" nauki szkoły
sakjapa
, gdzie kluczową postacią był
Sakja Pandita
. W tym samym okresie również wiele przekazów nowych nauk zostało przeniesionych do Tybetu przez
Atiszę
rozwiązując wiele istniejących ówcześnie wątpliwości związanych z tym czy wadżrajanę traktować jako oddzielny od
sutr
i od
mahajany
pojazd. Nauki te dały początek szkole
kadampa
. Dzięki reformie tej szkoły oraz dalszemu rozwinięciu w niej praktyk
tantrycznych
przez
Tsongkhapę
w XV wieku powstała nowa tradycja
gelugpa
. Zanim w
XIII wieku
kultura buddyjska w
Indiach
została zniszczona przez ekspansję
hinduizmu
,
islamu
i najazdy plemion
muzułmańskich
, ostatni znaczący rozwój nauk dzięki mistrzowi Jumo Mikjo Dordże, którego nauki stały się podstawą tybetańskiej szkoły
dzionangpa
. W ostatnich wiekach istniejące nauki różnych tradycji usystematyzowano i rewitalizowano, chroniąc je przed zanikiem, za sprawą takich uczonych jak
Jamgon Kongtrul Lodrö Thaye
[2].
Obecnie nauki wadżrajany praktykowane są szeroko w
buddyzmie tybetańskim
, w szkołach
ningma
,
sakja
i
kagju
,
gelug
. Jednak wadżrajana występuje znacząco również w
Japonii
w tradycji
shingon
. W
XX wieku
na skutek represji
chińskich
w
Tybecie
buddyzm został niemal całkowicie zniszczony. Podobnie stało się w komunistycznej
Mongolii
. Jedynie uchroniło się Królestwo
Bhutanu
. Wielu nauczycieli i buddystów z Tybetu, wraz z całym bogactwem nauk i duchowych skarbów buddyzmu tybetańskiego, znalazło schronienie w
Indiach
,
Nepalu
i
Bhutanie
, jak i również na Zachodzie.
Od
lat 70.
ubiegłego stulecia buddyzm wadżrajana rozwija się również na Zachodzie. W Polsce nauki wadżrajany pojawiły się jako "Diamentowa Droga" po raz pierwszy dzięki
Lamie Ole Nydahlowi
w roku 1976, były to nauki związane z przekazem tybetańskiej szkoły
kagyu
. W 1995 zawiązano
Polską Unię Buddyjską
, od 1997 pod patronatem Jego Świątobliwości
Dalajlamy
[3].
Praktyka
W wadżrajanie praktyki przekazywane są od czasów
Buddy
w nieprzerwanej linii od nauczyciela do ucznia. To dlatego, tak ważna jest tu rola duchowego nauczyciela –
lamy
. Bez jego kierownictwa uczeń nie ma dostępu do najgłębszych nauk i praktyk, takich jak
mahamudra
,
dzogczen
i
Tantry Jogi Najwyższej
.
W systemie tym, oprócz rozwijania współczucia, kładzie się nacisk na praktykę
tantr
buddyjskich, utrzymywania ślubowań
bodhisattwy
i ślubowań tantrycznych.
Tantry
nie koncentrują się jedynie na intelekcie, lecz angażują cały potencjał człowieka, pełne spektrum doświadczeń. Jest to konsekwentny system barwnych technik medytacyjnych, które polegają między innymi na wyobrażaniu określonych
form buddów
, powtarzaniu
mantr
, usypywaniu
mandali
, czy stosowaniu różnych
jogicznych
ćwiczeń, mających oczyścić system wewnętrznych kanałów energii ciała. Z tego powodu ścieżka ta nazywana jest czasami mantrayāna lub tantrayāna. Więcej patrz w artykule
Tantry Jogi Najwyższej
o klasyfikacji tantr.
Tybetańska ceremonia tantryczna
Słowo tantra dosłownie znaczy "sieć", "tkać". Odnosi się do najsubtelniejszego stanu umysłu, którego kontynuacja trwa po śmierci poprzez kolejne odrodzenia, zwanego "Przejrzystym Światłem". Stan ten, zwany również
naturą buddy
, jest nieoddzielny od doskonałego oświecenia, w taki sposób, jak dwie nici splecione są w gęstej fakturze materiału. Osiągnięcie tego stanu przez praktykującego, jest dlatego trwałe i niezniszczalne. Kruche i niepełne doświadczenia, np. jedynie intelektualne zrozumienie, można z kolei porównać do łat naszytych na materiał – mają ograniczoną powierzchnię i z biegiem czasu mogą się oderwać. Wadżrajana więc nie zajmuje się spekulacjami filozoficznymi. Kładzie największy nacisk na wolną od konceptualnych wyobrażeń medytację, i zgodne z tym działania dla pożytku wszystkich
czujących istot
(
bodhiczitta
) w codziennym życiu oraz zabezpieczenie osiągniętych poziomów rozwoju.
W praktyce wadżrajany istotne jest także utrzymywanie tzw. "czystego poglądu" – chodzi tutaj o doświadczanie wszystkich zjawisk i sytuacji jako doskonałych, tylko z tego powodu, że mają one sposobność manifestowania się. Tarthang Tulku przedstawia taką postawę następująco[4]:
- "Wadżrajana nie jest ograniczoną doktryną, ale ścieżką nieskończonego rozwoju. Całkowicie wychodzi poza dualistyczne medytacje i koncepcje. W wadżrajanie życie nie jest problemem do rozwiązania, lecz doświadczeniem o niewyczerpalnym bogactwie i twórczej energii. Nic nie jest odrzucane ani negowane, bowiem ten, który praktykuje wadżrajanę, rozwija umiejętności dostrzegania i wrażliwość na korzystne aspekty wszystkiego, co istnieje."
W tradycyjnej
mahajanie
bodhisattwa
praktykuje postawę
bodhiczitta
oraz właściwe zrozumienie rzeczywistości, zgodnie z naukami o "pustości"
Siunjata
i
naturze Buddy
poprzez
Sześć Paramit
, zbierając stopniowo oraz oddzielnie (podczas medytacji lub poza nią) nagromadzenie zasługi i mądrości, niezbędne, aby osiągnąć oświecenie, tj
trzy ciała Buddy
, co zajmuje czas trzech niezliczonych okresów (
skt.
kalpa). Wadżrajana jest jednak szczególną ścieżką, gdyż umożliwia to
bodhisattwie
niezwykle szybko oraz w tym samym czasie, szczególnie poprzez praktykę
Tantr Jogi Najwyższej
, bezpośrednio prowadząc do oświecenia, tj
trzech ciał buddy
, już za życia praktykującego.
Nauki Trzeciego Obrotu Kołem Dharmy a teoria wadżrajany
W teorii wadżrajany główny nacisk kładzie się na nauki o naturze umysłu i rzeczywistości w celu zrealizowania bezpośrednio doskonałej obecności poza wszelkimi konceptualnymi wyobrażeniami zwanej
Przejrzyste Światło
, stanu, który określany jest niekiedy jako absolutnie istniejący. Nauki te biorą źródło z
tantr
buddyjskich, szczególnie takich
tantr Jogi Najwyższej
jak
Guhjasamadża
oraz
Kalaczakra
. Teorię wadżrajany jednak można odnieść również do nauk tzw. "Trzeciego obrotu Kołem Dharmy", jako trzeciej klasy nauk udzielonych przez
Buddę
, nauk o
naturze Buddy
. Jeden z wielkich tybetańskich mistrzów medytacji wyjaśnia to w ten sposób[5]:
- "Sutry nauczają, że Budda obrócił Kołem Dharmy trzy razy. Za pierwszym razem nauczał, że zjawiska istnieją ale są pozbawione 'ego'. Za drugim razem nauczał, że zjawiska nie istnieją, że są 'puste'. Za trzecim razem nauczał o absolutnej rzeczywistości, o 'przejrzystym świetle umysłu'."
Nauki o
naturze Buddy
miały swój rozkwit w Indiach od pierwszego tysiąclecia n.e. Najpierw pojawiły się filozoficzne doktryny braci
Asanga
i
Vasubandhu
, dla których inspiracją był
Maitreya
i sutry
Nirvana
oraz
Srimala
. Według ich nauk wszystkie uwarunkowane zjawiska są puste, z wyjątkiem natury buddy (
skt.
Tathagatagarbha), która jako jedyna jest absolutnie rzeczywista. Stoi to w opozycji do omylnie rozumianej koncepcji pustości (
skt.
Sunjata
), jako nicości (na sposób
nihilizmu
). Jednak nauki o
naturze Buddy
nie przeczą wcale właściwemu zrozumieniu filozofii Środkowej Ścieżki (
skt.
madhjamaka
) o "pustości"
Siunjata
, ale są niczym uzupełnienie w celu kompleksowego opisania natury rzeczywistości, (patrz:
Natura Buddy, a "pustość"
). Według buddyjskich szkół
dzionang
, i niektórych podszkół
kagyu
i
nyingma
nauki te opowiadają poglądowi
szentong
, tymczasem pozostałe szkoły takie jak
gelug
i
sakja
odnoszą je do nauk
czittamatra
. Pierwotnie w Tybecie za czasów wprowadzania tam buddyzmu wielki indyjski pandita Śāntarakṣita (ok. VIII w n.e.), który był opatem słynnego indyjskiego centrum monastycznego
Nalanda
, nauczał poglądu zwanego "jogaczara(czittamatra)-swatantrika-madhjamaka", który łączył ówczesny mu przekaz
Nagardżuny
„madhjamaki” z przekazem
Asangi
o „
naturze Buddy
" związanym z czittamatrą[6].
Pogląd
szentong
, czyli pogląd stanowiący iż natura umysłu (
natura Buddy
, mądrość buddy) nie jest pozbawiona własnego istnienia, ale jest pozbawiona zakrywających ją wszelkich nietrwałych błędów i
splamień
, nie jest wyłącznie poglądem niektórych tantryków. Przedstawiciele
szentong
udowadniają, że jest on zawarty w wielu sutrach i siastrach (komentarzach do sutr) i nie należy rozumieć, iż ci, którzy kroczą ścieżką
mahajany
są zwolennikami
rangtong
, a ci, którzy kroczą ścieżką
tantry
zwolennikami
szentong
. Szentong służy jako antidotum, jeśli medytujący zbytnio przyzwyczaja się do negowania wszelkich doświadczeń i w efekcie nie dostrzega doskonałych właściwości dharmakaji. Z kolei rangtong jest konieczny wówczas, gdy adept niewłaściwie rozumie sposób, w jaki istnieje natura buddy, prawdziwa pustka, czy mądrość buddy. W szkole
gelug
nauczany jest pogląd
prasangiki
co wg szentong odpowiada poglądowi
rangtong
, ale praktyki
tantryczne
również są ważną częścią nauk tej szkoły (chociażby bardzo ważna dla tej szkoły tantra
Kalaczakry
, która ma swoje sześć jog, równie głębokich jak sześć jog Naropy czy Nigumy). W czasie praktyk tantrycznych w gelug mówi się w finalnym stanie o „jedności błogości i pustki” – czyli tak, jak czyni się to w
kagju
czy
ningma
. Jeden z uczniów Khenpo Rinpocze (specjalisty od szentong) mówił, iż w
gelug
stosują pogląd szentong jako „zręczną metodę” podczas samej praktyki, w fazie
dzog rim
.
Drikung Kagyu
– naucza na ogół poglądu rangtong.
Drukpa Kagyu
–
szentong
. Wśród
Karma kagyu
jedni nauczyciele zwracali uwagę na ten, a inni na tamten pogląd. Np. VIII Karmapa Mikjo Dordże nauczał głównie rangtong, VII Karmapa Czedrak Gjamtso – szentong. Z punktu widzenia takich nauczycieli nauki są tylko metodą. Stosuje się taką, która jest potrzebna w danym momencie.
Przypisy
- ↑ Lama Tsong Khapa, Dalai Lama, Hopkins Jeffrey: Tantra in Tibet, (wylie. sNgag-rim chen-mo, dział 1 z komentarzami), Snow Lion Publications, , 1987
- ↑ Jamgön Kongtrul Lodrö Tayé: "THE TREASURY OF KNOWLEDGE, Book Eight, Part Four: Esoteric Instructions, A Detailed Presentation of the Process of Meditation in Vajrayana", Snow Lion Publications,
- ↑
http://www.buddyzm.eu.org/
Polska Unia Buddyjska
- ↑ Tarthang Tulku: "Gest równowagi. Przewodnik po świadomości, zdrowiu i medytacji", Rebis Dom Wydawniczy,
- ↑ Khenpo Tsutrim Gyamtso Rinpocze: "Stopnie Medytacji Pustki", Marpa Translation Committee, Szczecin 1997
- ↑ Shantarakshita and Ju Mipham: "The Adornment of the Middle Way" Padmakara Translation, 2005,
Bibliografia
- Dalajlama Tenzin Giaco, Świat buddyzmu tybetańskiego, Wydawnictwo MUDRA,
2002
- John Powers, Introduction to Tibetan Buddhism, (tłum. polskie: Wprowadzenie do Buddyzmu Tybetańskiego), Wydawnictwo A, Kraków,
1999
- Lama Ole Nydahl, Jakimi rzeczy są, Wydawnictwo 108, Gdańsk,
1995
- Lama Ole Nydahl, Budda i miłość, Wydawnictwo Jacek Santorski & CO, Warszawa,
2007
- Khenpo Tsutrim Gyamtso Rinpocze, Stopnie Medytacji Pustki, Marpa Translation Committee, Szczecin
1997
- Sogyal Rinpocze, Tybetańska księga życia i umierania, Wydawnictwo Mandala, Warszawa
2005
- Lati Rinpocze, Hopkins Jeffrey, Śmierć, stan pośredni i odrodzenie w buddyzmie tybetańskim, Wydawnictwo A,
1999
Zobacz też
Linki zewnętrzne