Aleksander Świętochowski,
ps.
Władysław Okoński, Poseł Prawdy, O.Remus, Oremus, Liber, Gezyasz, Nauczyciel i in.[1] (ur.
18 stycznia
1849
w
Stoczku Łukowskim
na
Podlasiu
, zm.
25 kwietnia
1938
w
Gołotczyźnie
koło
Ciechanowa
) – polski pisarz, publicysta, filozof i historyk,
aforysta
, krytyk,
publicysta polityczny
, działacz społeczny.
Zarys biografii
W młodości uczęszczał do szkół w Siedlcach i Lublinie. Studia w
Szkole Głównej
i na
Uniwersytecie Warszawskim
odbywał w latach 1866-1870 na wydziale filologiczno-historycznym. W 1874 wyjechał do
Lipska
, gdzie na tamtejszej uczelni uzyskał doktorat z filozofii (praca O powstaniu praw moralnych[1]. Powrócił do Warszawy, gdzie publikował artykuły w "
Przeglądzie Tygodniowym
". Współpracę z redakcją zakończył w
1878
jednocześnie rozpoczynając pracę w redakcji dziennika "Nowiny" (do 1881 roku[1]).
Po odejściu z "Nowin" założył
tygodnik "Prawda"
, który redagował do roku
1902
(cykl felietonów Liberum veto). W latach (
1908
-
1912
) wyd. miesięcznik "Kultura polska", następnie "Humanista polski", współpracował też z "Myślą Narodową".
Oprócz artykułów społeczno-politycznych i krytycznoliterackich pisywał tam również felietony pod
pseudonimem
"Poseł Prawdy". Poza publicystyką uprawiał też twórczość dramaturgiczną i nowelistyczną.
Prowadził także działalność społeczno-oświatową, za największe dzieło swojego życia w tej dziedzinie uważał powstanie jeszcze pod rozbiorami szkół rolniczych w
Gołotczyźnie
– szkoły gospodarstwa domowego dla dziewcząt wiejskich (1909 r.) założonej przez właścicielkę wsi Aleksandrę Bąkowską i 3 lata później szkoły rolniczej dla chłopców o nazwie Bratne. Należał do czołowych ideologów i przywódców pozytywizmu warszawskiego.
W latach (
1906
-
1913
) założył i kierował Towarzystwem Kultury Polskiej. Był gorącym rzecznikiem postępu, oświaty, kultury, walczył o równe prawa dla kobiet, Żydów, zwalczał
konserwatyzm
, wstecznictwo i
klerykalizm
.
Od
1912
roku aż do śmierci mieszkał w
Gołotczyźnie
, gdzie związał się wspólną ideą i głębszym uczuciem osobistym z Aleksandrą Bąkowską. Zmarł
25 kwietnia
1938
roku w Gołotczyźnie. Pochowany na cmentarzu w
Sońsku
k.
Ciechanowa
.
Jego syn
Ryszard Świętochowski
był działaczem politycznym.
Poglądy literackie i polityczne
Jego manifest My i wy (
1871
) i Praca u podstaw (
1873
) zawierają główne założenia programowe
pozytywizmu
. W życiu wyznawał
liberalizm
, a w okresie międzywojennym był publicystą opozycyjnym wobec
sanacji
[].
Twórczość Świętochowskiego obejmuje dramaty o tematyce filozoficzno-moralnej oraz historii idei.
Czesław Miłosz
w swojej publikacji Historia Literatury Polskiej opisuje Aleksandra Świętochowskiego: Wybitnie zdolny, ostry, a nawet gwałtowny polemista, występujący przeciwko konserwatystom, oskarżony przez przeciwników o pychę i wyniosłość[].
Do spraw polityki zachowywał krytyczną rezerwę, a wstępując do Partii Narodowej zwalczał
socjalizm
, lecz panujące w partii
nacjonalizm
i
rasizm
były mu obce[].
W roku
1927
otrzymał nagrodę literacką miasta
Łodzi
.
Twórczość
Wydania zbiorowe Pism (1896—1900), II. wyd. (1908—1909), 7 t. zawiera: I—II. Obrazki powieściowe, III. Bajki, IV—VI. Utwory dramatyczne, VII.
Duchy
, cz. I—III. (cz. IV—VI. w r.
1909
jako VIII. t. Pism, poemat dramatyczny prozą, główne dzieło Świętochowskiego). Pamiętnik drukowany w "Wiadomościach literackich" (
1931
/
1932
). Wydał ponadto: Genealogia teraźniejszości (
1935
), powieść Twinko (
1936
).
Książka dla młodzieży: Czcigodni Polacy. Charaktery (
1923
).
Dramaty:
-
1876
– Niewinni, Nieśmiertelne dusze. I. Ojciec Makary
-
1878
– Piękna
-
1879
– Dramata (Antea, Na targu, Helvia, Poddanka, Błazen, Za maską)
-
1888
– Aureli Wiszar
-
1889
– Regina
-
1923
– Hultaj (komedia)
Utwory powieściowe:
-
1879
– O życie (Damian Capenko, Chawa Rubin, Karl Krug)
-
1880
– Klemens Boruta
-
1885
– Aspazja
-
1914
– Drygałowie
-
1929
– Nałęcze
Studia filozoficzne:
-
1877
– O powstawaniu praw moralnych, Dumania pesymisty
-
1878
– Wolter
-
1880
– O epikureizmie
-
1896
– Poeta jako człowiek pierwotny
-
1906
– O prawach człowieka i obywatela. O prawach mniejszości
-
1910
– Utopie w rozwoju historycznym
-
1911
– Ofiarność obywatelska
-
1912
– Źródła moralności
-
1925
-
1928
– Historia chłopów polskich w zarysie
Przypisy
Linki zewnętrzne