Wymiar sprawiedliwości jest funkcją działalności państwa polegającą na rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest osoba fizyczna lub podmiot podobny (np. osoba prawna). Spory te rozstrzygane są w trybie przepisanym przez
prawo
.
Polski wymiar sprawiedliwości
W Polsce, jak określa
Konstytucja
, wymiar sprawiedliwości sprawują
sądy
: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Tym samym trybunały znajdują się poza strukturą polskiego wymiaru sprawiedliwości, jednak w szerokim ujęciu termin wymiar sprawiedliwości odnosi się również do nich.
Sądy
Wśród sądów wyróżnia się:
-
sądy powszechne
:
- sądy rejonowe,
- sądy okręgowe,
- sądy apelacyjne,
- Sąd Najwyższy,
- sądy administracyjne (wojewódzkie sądy administracyjne i
Naczelny Sąd Administracyjny
),
- sądy wojskowe (wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe)
Trybunały
Trybunały:
Podstawy prawne
Ustawami
które normują ustrój wymiaru sprawiedliwości w Polsce są:
-
Konstytucja RP
z 2 kwietnia 1997 r.
- Prawo o ustroju sądów powszechnych z 27 lipca 2001 r.
- Prawo o ustroju sądów wojskowych z 21 sierpnia 1997 r.
- Prawo o ustroju sądów administracyjnych z 25 lipca 2002 r.
- Ustawa o Trybunale Stanu z 26 marca 1982 r.
- Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1 sierpnia 1997 r.
Problemy
Głównym problemem wymiaru sprawiedliwości w Polsce jest jego niewydolność przejawiająca się w przewlekłości postępowań, przy czym jakość usług sądowniczych jest bardzo nierówna i znacząco odbiega od siebie w poszczególnych sądach[1]. Równocześnie polskie sądownictwo znajduje się znacznie powyżej europejskiej średniej jeśli chodzi o stan zatrudnienia oraz wysokość finansowania[2][3]. W Polsce na 100 tys. mieszkańców przypada 25,8 sędziów (dla porównania we Francji 11,9, w Estonii 17,8)[4].
Polskiemu wymiarowi sprawiedliwości zarzuca się także nadużywanie
tymczasowego aresztowania
, stosowanie tzw.
aresztu wydobywczego
[5], słabe przygotowanie w sprawach gospodarczych[6][7][8][9][10] oraz bałagan organizacyjny, z gubieniem materiału dowodowego włącznie[11][12]. Po 1989 roku organizacje pozarządowe wielokrotnie apelowały o reformę wymiaru sprawiedliwości, która miałaby te problemy rozwiązać[13][14].
W 2010 roku Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury rozpoczęła program badania kompetencji i wiedzy, budowania profili kompetencyjnych oraz szkoleń specjalistycznych dla prokuratorów i sędziów[15]. Propozycje usprawnienia działania wymiaru sprawiedliwości są zgłaszane także przez środowisko sędziowskie[16][17][18]. Na konferencji "Status sędziego 20 lat po transformacji ustrojowej w Polsce" w 2010 roku jako najpilniejszą reformę wymieniono ograniczenie kognicji sądów[19].
Z tytułu wyroków
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
za niesłuszne aresztowania lub przewlekłość postępowania Polska wypłaciła w 2009 roku 5,5 mln zł, zaś za niesłuszne skazanie - 440 tys. zł[20]. W 2006 roku przed ETPC przeciwko Polsce złożono 51 spraw o przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych na podstawie art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, z czego w 42 przypadkach stwierdzono naruszenie art. 6 przez polski wymiar sprawiedliwości[21].
Międzynarodowy wymiar sprawiedliwości
Wymiar sprawiedliwości leży w obszarze działania nie tylko państwa ale także organizacji międzynarodowych (międzynarodowy wymiar sprawiedliwości) w tym zakresie obok osób fizycznych i prawnych, stronami mogą być również państwa jako podmioty prawnomiędzynarodowe. Organy wymiaru sprawiedliwości (pod których jurysdykcją może być Polska) utworzono w takich organizacjach międzynarodowych jak:
Należy zauważyć, że międzynarodowy wymiar sprawiedliwości działa subsydiarnie do sądownictwa państwowego co oznacza że sąd lub trybunał międzynarodowy działa wtedy, gdy nie ma możliwości rozstrzygnięcia danej sprawy w ramach prawa krajowego.
Subsydiarność
dotyczy w szczególności międzynarodowego prawa karnego.
Przypisy
- ↑
Sądy ciągle nierówno wydają wyroki
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑
Efektywność polskiego sądownictwa w świetle badań krajowych i międzynarodowych
. Forum Obywatelskiego Rozwoju, 2010.
- ↑
Raport Banku Światowego przygotowany we współpracy z Narodowym Bankiem Polskim. Polska: Prawne bariery dochodzenia praw z umów
.
Narodowy Bank Polski
, 2006.
- ↑ Witold Kieżun:
Sesja: Państwo i prawo. Ustrój Konstytucyjny. Sądownictwo
. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
- ↑
Prokuratorzy nie znają się na gospodarce
. Gazeta.pl, 2010.
- ↑
Firma (Bestcom) niszczona bez powodu
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑
Firma (Bestcom) upadła, dowodów wciąż brak
. Rzeczpospolita, 2009.
- ↑
Przedsiębiorca to nie przestępca, ale nie dla urzędników
. Gazeta.pl, 2010.
- ↑
Prokuratura jest dobra, tylko nie dba o swój wizerunek
. Gazeta.pl, 2010.
- ↑
Dalszy ciąg sprawy znikającego z magazynów Policji sprzętu (Alucon)
. prawo.vagla.pl, 2008.
- ↑
Z sądu zginął dowód, ale nie wiadomo, kto go zabrał
. Gazeta.pl, 2010.
- ↑
Dalszy ciąg sprawy znikającego z magazynów Policji sprzętu
. Prawo.vagla.pl, 2009.
- ↑
Biznes apeluje o reformę wymiaru sprawiedliwości
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑
Aresztować i zatrzymywać po ludzku
. Dziennik Polski, 2010.
- ↑
Liczyć się będą: wiedza, postawa i umiejętności
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑
Jak przyspieszyć procesy karne - propozycje legislacyjne sędziów okręgu opolskiego
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑
Sędziowie proponują szybsze procesy karne
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑
Żeby w sądach było sprawniej
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑
Wymiar sprawiedliwości czeka na wizję
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑
Śledczy nie powinien wykładać wszystkich kart
. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑ [
https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.instranet.CmdBlobGet&InstranetImage=1041073&SecMode=1&DocId=1314568&Usage=2
European judicial systems]. European Commission for the Efficiency of Justice (CEPEJ), 2008.