|
Gatunek leczniczy |
Berberys pospolity, berberys zwyczajny (Berberis vulgaris
L.
) -
gatunek
krzewu
należccy do rodziny berberysowatych (Berberidaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w
Europie
. W
Skandynawii
i na Wyspach Brytyjskich gatunek zadomowiony. W południowych i środkowych
Niemczech
występuje rzadko i w rozproszeniu. Znany też jako: kwaśnica popspolita, kwaśniec.[2].
Morfologia
- Pokrój
-
Krzew
o wysokości do 3
m
z kanciastymi gałązkami i trójdzielnymi
cierniami
delikatnie kolczasto ząbkowane, odwrotnie jajowate do podłużno-eliptycznych, o długości od 3 do 6 cm, stojące w pęczkach na krótkopędach.
-
Kwiaty
- Pachnące,
żółte
z trzema płatkami
korony
wykształconymi jak działki
kielicha
i z sześcioma
miodnikami
wyglądającymi jak płatki
korony
, zebrane w zwisające
grona
o długości do 5 cm. Kwitnie w maju i czerwcu
-
Owoc
- Jajowaty, podłużny albo cylindryczny, jest wielonasienną, lśniąco
czerwoną
jagodą
.
Biologia i ekologia
Rośnie na słonecznych wzgórzach, w zaroślach, w świetlistych
lasach liściastyvh
i
iglastych
. Chętnie na żyznych i wapiennych glebach gliniastych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych
gatunek charakterystyczny
dla All. Berberidion[3].
Ochrona
Dawniej berberys występował pospolicie w stanie naturalnym na całym obszarze
Polski
. Rósł na miedzach, zboczach, w zaroślach i na brzegach lasów. Odkryto jednak, że jest żywicielem pośrednim
rdzy zbożowej
, ponieważ na jego liściach rozwija się wiosenne pokolenie tego patogenu i że jego obecność w pobliżu pól może być szkodliwa dla upraw. Dlatego został praktycznie całkowicie wytrzebiony ze stanu naturalnego.
Zastosowanie
Do celów leczniczych berberys był stosowany już przez mieszkańców starożytnego
Babilonu
i
Indii
.
W
średniowieczu
wykryto jego pozytywne działanie w przypadkach
żółtaczki
i
malarii
. Jego propagatorką była
święta Hildegarda
.
W XVII w. zaczął być powszechnie stosowany w
Anglii
jako środek przeciw schorzeniom
wątroby
.
Okazało się, że
napary
i
odwary
z
liści
pobudzają wydzielanie
soków trawiennych
i są skuteczne w chorobach
dróg żółciowych
i
wątroby
.
Kora
i
korzenie
mają właściwości antybiotyczne, zawierają alkaloidy izochinolinowe, głównie
berberynę
(1,24%[4]),
berbaminę
(2,5%[4]),
palmatynę
i magnoflorynę. Zalecano więc berberys w przypadku braku apetytu, w
kamicy żółciowej
, w przewlekłym zapaleniu
wątroby
, nieżycie
pęcherzyka żółciowego
, jako środek rozkurczowy również w kamicy nerkowej i w wielu innych przypadłościach [4]. Obecnie zastosowanie to jest mocno ograniczone, ponieważ
berberyna
odkłada się w
sercu
,
wątrobie
i
trzustce
, dlatego przetworów z berberysu nie można spożywać przez dłuższy czas.
Owoce
są surowcem witaminizującym, dietetycznym i przeciwgorączkowym. Suszone owoce wykorzystuje się jako dodatek do
herbaty
podnoszący ogólną odporność organizmu, zwłaszcza w stanach gorączkowych, w zakażeniach bakteryjnych, w stanach zapalnych błon śluzowych oraz dla zwiększenia szczelności naczyń włosowatych. Takie zastosowanie jest podyktowane obecnością wielu cennych składników:
witaminy C
,
E
, karotenoidów, pektyn i soli mineralnych. Związki o charakterze witaminy P (
rutyna
,
eskulina
) poprawiają samopoczucie przy
katarze
i krwawieniach z
nosa
.
- Zbiór i suszenie : Owoce zbiera się zanim całkowicie dojrzeją, gdyż dojrzałe są bardzo miękkie i łatwo się gniotą. Suszyć w temperaturze do 40 stopni.
-
Sztuka kulinarna
: Z owoców berberysu można także wytwarzać
soki
,
syropy
,
dżemy
,
konfitury
i
marmolady
.
- Konfitura z berberysu będzie piękną i oryginalną ozdobą imieninowego tortu: 1 szklankę cukru zagotowujemy w bardzo małej ilości wody tak, aby cukier się rozpuścił, dodajemy 1 szklankę jagód berberysu i chwilę gotujemy a następnie zostawiamy pod przykryciem. Następnego dnia zagotowujemy, mieszamy i znów pozostawiamy i tak przez 3 dni. Tak przygotowane owoce możemy wykorzystać od razu do dekoracji ciast bądź przechowywać w wyparzonym i zakręconym słoiczku.
W przemyśle cukierniczym używa się berberysu zamiast
cytryny
, nazywany jest nawet polską cytryną. Czesi natomiast wytwarzają
wino
berberysowe, które podobne jest skuteczne przy bólach głowy i zaparciach.
Szlachta
polska przygotowywała z berberysu
nalewkę
, którą pito dla zdrowia i przyjemności przy ważniejszych okazjach.
Ciekawostki
- Ze względu na jego malejącą populację nie pozyskuje się już jak dawniej kory i korzeni do celów leczniczych.
- W dawnych czasach stosowano go nie tylko w medycynie. W starożytności drewno berberysu było powszechnym materiałem w stolarstwie i tokarstwie. Wyrabiano z niego elementy do mebli, przedmioty ozdobne, a z kory i korzeni otrzymywano złocisty wyciąg do barwienia włókien naturalnych: jedwabiu, lnu i bawełny, z soku owoców otrzymywano czerwony atrament.
Przypisy
- ↑ Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2009-09-08].
- ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. .
- ↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. .
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Mohsen Imanshahidi, Hossein Hosseinzadeh, Pharmacological and therapeutic effects of Berberis vulgaris and its active constituent, berberine., Phytotherapy Research, 22, 999 - 1012;
Dostępny online