Pojęcia ducha oraz
duszy
wywodzą się z tradycji
religijnych
, które przekazują informacje o objawiających się niematerialnych rozumnych istotach, czyli duchach –
Bogu lub bogach
,
aniołach
,
demonach
, duchach osób zmarłych etc. W
filozofii
o duchu nie mówi objawienie, ale jest on czy też może być postulatem rozumu, który przyjmuje pewien obraz świata, czyli
metafizykę
.
Duch i dusza
Za pomocą słowa nous Grecy oznaczali także rozum (umysł), jako zdolność człowieka do poznawania. W tym znaczeniu słowa tego używał już
Homer
. Także
Arystoteles
opisywał umysł jako "część duszy [ludzkiej] przez którą ona poznaje i rozumie" (De Anima III, 4). Rozum (duch) różni nas od zwierząt; jest podstawą naszej samowiedzy.
Duch w filozofii starożytnej
Pojęcie ducha (νους, nous, właściwie rozum) wprowadził do filozofii
Anaksagoras
, który próbował wyjaśnić istnienie ruchu i porządku w świecie. Jego zdaniem świat jest rozumny, a przyczyną tego jest tego jest nadanie materii pędu przez rozumną, pozostającą poza światem siły – właśnie ducha. Anaksagoras nie uważał ducha za
osobą
ani też nie uważał, żeby działał on stale; podobnie jednak jak rządzący wszechświatem wg
Heraklita
Logos stał się prototypem bytów postulowanych przez późniejszych filozofów: budowniczego świata – Demiurga, idei Dobra, duszy świata (
Platon
), utożsamianego z
Bogiem
"nieruchomego poruszyciela", "pierwszej zasady ruchu", "bytu koniecznego" i "czystej aktualności" (
Arystoteles
), czy pneumy (
stoicyzm
). W
neoplatonizmie
sfera ducha była uważana za hipostazę między Absolutem a sferą psychiczną. Podobny charakter miały dociekania
gnostyków
na temat eonów. Spekulacje filozofów pogańskich na temat ducha przygotowały przyjęcie
monoteistycznej
religii
chrześcijańskiej
przez warstwy wykształcone
Imperium Rzymskiego
. (Poglądy filozoficzne na temat
Boga
zob. Bóg filozofów,
Filozofia chrześcijańska
)
Duch w materializmie
Materializm
do lat 1980. uznawał ducha (intelekt) za zjawisko czysto fizyczne, wynikające z procesów biochemicznych, zachodzących w
mózgu
; wg materialistów mózg "wydzielał" intelekt, tak jak
wątroba
wydziela
żółć
.
Duch w chrześcijaństwie
We wczesnym
chrześcijaństwie
często utożsamiano ducha z myślą, a duszę z uczuciem. Człowiek składał się więc z 3 "składników": ciała, ducha i duszy, przy czym dusza odgrywała rolę równoważącą między ciałem i duchem. Ta koncepcja została już w
869
r. podczas
IV Soboru Konstantynopolitańskiego
zastąpiona koncepcją dualistyczną: duszę bezpośrednio przeciwstawiono ciału, a pojęcie "ducha człowieka" odrzucono.
We współczesnym chrześcijaństwie pojęcie ducha ogranicza się tylko do przejawów działania Osób
Trójcy Świętej
, (głównie za pośrednictwem
Ducha Świętego
) a także do innych "istot duchowych" np.
aniołów
i
demonów
.
Duch w niemieckiej filozofii idealistycznej
Duch był pojmowany w niemieckiej filozofii (
Schelling
,
Hegel
) jako osnowa bytu, podmiot historii i samoświadoma idea. Podobne stanowisko zajmował
Benedetto Croce
i francuska Philosophie de l'Esprit (
Rene Le Senne
,
Louis Lavelle
). W nauce XIX-wiecznej pojmowano ducha jako podmiot tworzący kulturę, prawo, religię, naukę, filozofię. Według
Wilhelma Diltheya
dusza jest niepoznawalna, a poznać, czyli "zrozumieć" można tylko wytwory ducha – naukami o duchu według (Ernesta Troeltscha i
Eduarda Sprangera
były nauki humanistyczne.
Duch w teozofii
Według teozofów, duch jest najwyższą i jedyną wiecznie istniejącą formą istnienia i emanacją
absolutu
. Razem z
intelektem
i
jaźnią
tworzy nieśmiertelną duszę człowieka.
Zobacz też
Linki zewnętrzne