Ostatnie w historii
II Rzeczypospolitej
wybory parlamentarne
zostały przeprowadzone
6 listopada
do sejmu V kadencji oraz 13 listopada do senatu, zakończyły się zwycięstwem
sanacji
, która stała się (podobnie jak w
1935
) jedyną polską siłą polityczną w
Sejmie
.
Okoliczności rozpisania
Wybory odbyły się na mocy zarządzenia prezydenta Mościckiego z
13 września
1938
roku rozwiązującego - na rok przed końcem kadencji - sejm i senat. Decyzja o skróceniu kadencji parlamentu miała swoje przyczyny zewnętrzne (napięta sytuacja międzynarodowa, chęć mobilizacji społeczeństwa wobec zagrożenia z zewnątrz), jak i wewnętrzne (walki frakcyjne w obozie sanacji - chęć wyeliminowania z życia publicznego wybranego na marszałka sejmu wiosną 1938 roku
Walerego Sławka
).
Ordynacja
Parlamentarzystów wybierano w zgodzie z uchwaloną
8 lipca
1935
roku ordynacją, przewidującą wybór przedstawicieli do sejmu w 104 okręgach dwumandatowych (w każdym z nich musiało być co najmniej czterech kandydatów) w systemie większościowym - do sejmu dostawali się więc ci dwaj, na których padło najwięcej głosów w danym okręgu. Do liczącego 96 miejsc senatu wybrano w okręgach 64 przedstawicieli, resztę mianował prezydent Mościcki.
Udział w wyborach
Frekwencja w wyborach do sejmu wyniosła 67,1%, co odnotowano jako sukces propagandy sanacyjnej. Najmniej osób głosowało w woj. krakowskim (48%), Warszawie (55%), najwięcej zaś na Tarnopolszczyźnie i Śląsku (83%).
W wyborach senackich (do kolegiów) udział wzięło ok. 70% uprawnionych.
Skład sejmu i senatu
W związku z zasadą większościowości nie wszystkie mandaty do sejmu zostały obsadzone. Przyjmuje się, że ok. 164 posłów reprezentowało
OZN
, parunastu miało status niezależnych (dawniej związanych z obozem piłsudczykowskim, ale krytycznie nastawionych do polityki
OZN
, jak np.
Lucjan Żeligowski
czy ks. Lubelski), a resztę miejsc objęły mniejszości narodowe (Ukraińcy 14, Żydzi 5).
Wybory sejmowe wiązały się dla sanacji ze znacznym upokorzeniem, np. w Wilnie szef
OZN
Stanisław Skwarczyński
uzyskał znacznie mniej głosów niż czołowy przeciwnik obozu
Lucjan Żeligowski
, a będący w niełasce
Walery Sławek
zgromadził aż 17 tys. głosów w swoim okręgu.
Oprócz polityków
OZN
(
Prystora
, Grabowskiego i
Świętosławskiego
) czy dawniej związanego z
BBWR
Kazimierza Bartla
, wśród nominantów prezydenta do senatu znalazły się osoby z różnych środowisk politycznych (ludowcy, księża, chadecy, konserwatyści), które w latach trzydziestych przeszły na stronę sanacji (np.
Jan Dębski
z
SL
, ks.
Wacław Bliziński
).
Tradycyjnie już Mościcki mianował też na senatorów przedstawicieli mniejszości narodowych:
Rudolfa Wiesnera
i
Ervina Hasbacha
(Niemcy, pierwszy z nich był liderem nazistowskiej partii Junge Deutsche Partei) oraz Jakuba Trockenheima z warszawskich ortodoksów wraz z prof.
Mojżeszem Schorrem
.