GRU (
ros.
ГРУ, Главное Разведывательное Управление; Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije (Główny Zarząd Wywiadowczy)), w pełni oficjalnie II Zarząd Główny Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich/ Federacji Rosyjskiej, Jednostka Wojskowa 44388. Instytucja
wywiadu wojskowego
ZSRR
,
Rosji
. Po rozpadzie
ZSRR
, wobec znaczącej redukcji aparatu i ograniczenia zakresu działalności cywilnych służb specjalnych wyrosłych na gruzach
KGB
, znaczenie GRU znacznie wzrosło.
Historia
GRU zostało utworzone
21 października
1918
roku, dekretem
Lenina
na wniosek komisarza wojny
Lwa Trockiego
, jako Registupr – (Registracyonnoje Uprawlenie – Zarząd Rejestracyjny Sztabu Polowego Rewolucyjnej Rady Wojennej) Zarząd Rozpoznawczy Sztabu Operacyjnego Republiki. Trzy lata później, w związku z reorganizacją organów kierowniczych
Armii Czerwonej
, struktura ta stała się Razwieduprem – Razwiedywatielnym Uprawleniem (Zarządem Wywiadowczym, IV Zarządem Sztabu Generalnego).
Nazwa GRU pojawiła się oficjalnie dopiero w lutym
1942
roku. Używano jej jednak niemal od samego początku. W myśl założeń, nowo utworzony organ miał służyć jako struktura nie tyle zastępująca dotychczasowe służby wywiadowcze na szczeblu sztabów armii, co koordynująca ich działania i przedstawiająca sztabowi generalnemu kompleksową ocenę sytuacji militarnej. Poza gromadzeniem danych rozpoznania strategicznego i rozpoznania taktycznego, od pierwszych chwil swojego istnienia, GRU zajmowało się wywiadem gospodarczym, ze szczególnym uwzględnieniem przemysłu zbrojeniowego.
Od momentu powstania, GRU miało ściśle określone kompetencje do prowadzenia operacji wywiadowczych jedynie za granicą; wszelkie działania kontrwywiadowcze skupiano w
CzeKa
. Regułę tę złamano jednak w
1953
roku, gdy wywiadem wojskowym posłużono się do rozgrywki z
Ławrentijem Berią
i
MVD
. Działania aparatu wywiadu wojskowego często dublowały się z posunięciami
OGPU
/
NKWD
, a zwłaszcza
INO
, wydawało się jednak, iż kierownictwo polityczne akceptowało ten konflikt kompetencji, dawało to bowiem możliwość rzetelnej weryfikacji uzyskiwanych danych.
We wszystkim, co miało związek z działalnością wywiadowczą, nie brano pod uwagę rachunku ekonomicznego. Jedynym kryterium była liczba zgromadzonych informacji, a nie sprecyzowany podział kompetencji pomiędzy poszczególne agencje wywiadowcze, oraz nieunikniona w tej sytuacji rywalizacja. Dublowanie działań było dodatkowym instrumentem, pozwalającym na skuteczną kontrolę.
Jednakże w wydanej w
1962
roku monografii: The Soviet High Command, jeden z czołowych zachodnich specjalistów w dziedzinie historii wojskowo-politycznej, John Erickson, zauważa: Siły Zbrojne i Tajna Policja wciągnięte zostały w groźny dla obu stron konflikt i pogrążyły się w nim bez reszty. Wkrótce przekształcił się on w walkę na śmierć i życie.
Już na początku swego istnienia w
1919
roku GRU przeszło czystkę zwaną też czasem upustem krwi, stanowiącą przedsmak zbrodni, które w epoce stalinowskiej zdziesiątkowały radziecki establishment wojskowy. Do kolejnej czystki doszło w
listopadzie
1920
roku, na polecenie
Lenina
, który nakazał rozstrzelanie setek funkcjonariuszy wywiadu, winnych wcześniejszej mylnej oceny sytuacji w
Polsce
. GRU jednak szybko otrząsnęło się z jej skutków.
W latach 20. i 30., zanotowało na swoim koncie szereg sukcesów, zdobywając tajne informacje natury militarnej, dotyczące sił zbrojnych
Niemiec
,
Wielkiej Brytanii
i
Stanów Zjednoczonych
.
Okres czystek stalinowskich (
1937
-
1938
)
W latach
1929
-
1930
na polecenie
Stalina
przeprowadzono czystkę, której ofiarą padła pewna liczba wyższych rangą wojskowych. Aresztowano wtedy ok. 5% dowódców GRU, relatywnie mniej niż w innych kręgach aparatu władzy. Pierwszymi ofiarami czystki, która rozpoczęła się w
1935
roku, stali się funkcjonariusze
NKWD
– głównie ci przebywający na placówkach za granicą kraju. Zadanie ich eliminacji Stalin powierzył GRU. Likwidacją oficerów
NKWD
osobiście kierował ówczesny szef GRU,
Jan Berzin
, który wraz z gronem zaufanych pomocników wyjechał z
Moskwy
na
Daleki Wschód
.
Po rozprawie z
NKWD
na Dalekim Wschodzie nadzorował on czystkę funkcjonariuszy w
Hiszpanii
, teoretycznie nadal pozostając szefem GRU. W Moskwie jednak faktyczne obowiązki szefa wywiadu wojskowego przejął najpierw Unszlicht, a następnie
Siemion Uricki
.
Kolejną czystkę radzieckiej kadry oficerskiej
Stalin
rozpoczął w
1937
roku po aresztowaniu i skazaniu marszałka
Michaiła Tuchaczewskiego
. Setki oficerów zgładzono, setki innych znalazło się w obozach pracy, tzw.
gułagach
. Aresztowany i rozstrzelany został również pełniący obowiązki szefa GRU
Siemion Uricki
. Wysłani za granicę funkcjonariusze
NKWD
mordowali oficerów wywiadu
NKWD
i GRU, którzy odmawiali powrotu do kraju. Jednym z wykonawców wyroków śmierci był młody oficer
Iwan Sierow
, przeniesiony do
NKWD
z sił zbrojnych przyszły szef
KGB
, a później GRU. W wydanej w
1984
roku książce: Inside Soviet Military Intelligence (wyd. pol. GRU, 1999)
Wiktor Suworow
pisze – Podczas czystki w
1937
roku GRU zostało całkowicie zniszczone, represje dotknęły nawet babcie klozetowe i kucharzy, znajdujących się na jego liście płac.
Po roku rozpoczęła się rekonstrukcja aparatu GRU, ale rozbiła je kolejna fala terroru, latem
1938
roku. Były szef GRU,
Jan Berzin
, zamordowany został
28 czerwca
1938 roku, po powrocie z
Hiszpanii
do Moskwy. W okresie szczytowego nasilenia terroru kontrolę nad radzieckim wywiadem wojskowym przejął szef
NKWD
Nikołaj Jeżow
, jednak i on został wkrótce odsunięty od władzy, a później zamordowany.
O konieczności rekonstrukcji rozbitego doszczętnie Sztabu Generalnego przekonała Stalina krótka, ale nadspodziewanie trudna wojna z
Finlandią
1939
-
1940
. Jednym z wielu niepowodzeń w wojnie z Finlandią była operacja
Specnazu
pod dowództwem gen. Chadzi-Umara Mamsurowa. Ludzie Mamsurowa, którzy mieli wziąć żywcem kilku jeńców fińskich i wydobyć z nich informacje, nie byli w stanie wykonać tego zadania. Mimo niepowodzenia, akcję Specnazu można uznać za prototyp nowego rodzaju operacji specjalnych GRU. GRU, na czele którego stanął
Filip Golikow
, zostało szybko odbudowane. W przeddzień inwazji niemieckiej na
ZSRR
GRU przekazywało
Moskwie
ostrzeżenia o narastającej groźbie wybuchu wojny, jednak wszystkie tego rodzaju informacje były ignorowane przez Stalina.
II wojna światowa
W czasie
II wojny światowej
radziecki wywiad wojskowy funkcjonował stosunkowo sprawnie, mimo że powietrzna ofensywa niemiecka rozpoczęta
22 czerwca
1941
roku sparaliżowała jego zadania w pierwszym roku wojny. Jednak już w okresie walk o
Stalingrad
zimą
1942
/
1943
roku, GRU w pełni odzyskało zdolność operacyjną. W czasie wojny agentom GRU udało się poprzez kontakty szwajcarskie przeniknąć do niemieckiego Sztabu Generalnego (Operacja – Dora – Lucy) oraz wykraść amerykańskie sekrety atomowe poprzez
Kanadę
.
GRU kontrolowało też poczynania Richarda Sorgego, legendarnego agenta radzieckiego w
Japonii
. Działania radzieckich attaché wojskowych w
Stanach Zjednoczonych
i w
Wielkiej Brytanii
przyniosły w efekcie
ZSRR
całe tony dokumentów dotyczących planów wojennych i uzbrojenia. Za zasługi wojenne tytuł Bohatera
ZSRR
otrzymało 121 osób związanych z GRU.
W lutym
1942
roku wywiadowi nadano status Zarządu Głównego Wywiadu (GRU) wraz z czasowym podporządkowaniem mu służby kontrwywiadu, który podlegać miał bezpośrednio komisarzowi obrony, czyli Stalinowi. We wrześniu dokonano podziału kompetencji pomiędzy GRU a nowo utworzoną służbę kontrwywiadu wojskowego Sztabu Generalnego
Smiersz
.
Do zadań pierwszego należał wywiad strategiczny, który rozumiano jako wszelką działalność zagraniczną i na zapleczu frontu na terenach okupowanych przez Niemców, łącznie jednak z werbunkiem agentury. Zarząd Wywiadu Sztabu Generalnego miał o wiele skromniejsze możliwości, koordynując aktywność oddziałów rozpoznawczych i wywiadowczych, działających na szczeblu frontów armii.
Kolejną reformę przeprowadzono w kwietniu
1943
roku. Zarządowi Wywiadu podporządkowano cały wywiad taktyczny, łącznie z dywersją i partyzantką. GRU zajmowało się odtąd wyłącznie wywiadem zagranicznym.
Lata powojenne
W
1947
Stalin podjął decyzje o wyjęciu wywiadu spod kompetencji zarówno Ministerstwa Obrony, jak i
MGB
(Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego). Utworzona została nowa agencja wywiadu zagranicznego -
Komitet Informacji
(KI), pod kierownictwem
Wiaczesława Mołotowa
, ludowego komisarza spraw zagranicznych. Organizacja ta przetrwała do
1951
. GRU udało się wyzwolić spod jej kontroli w połowie
1948
.
Szefem GRU mianowano często wysokiego rangą oficera organów bezpieczeństwa państwowego (
NKWD
-
KGB
), na przykład od
1958
do
1963
na jego czele stał gen. płk
Iwan Sierow
, były naczelnik SPO GUGB NKWD, później oficer
Smiersza
, następnie przewodniczący
KGB
. Za jego kadencji GRU stało się organizacją do cna skorumpowaną. Gen.
Piotr Iwaszutin
były oficer
NKWD
/
KGB
, piastował to stanowisko przez 24 lata (Od
1963
do
1987
roku), doprowadzając nieudolność i korupcję do rozmiarów, o jakich nie śniło się nawet jego poprzednikom. Za jego rządów kilku wyższych rangą oficerów GRU zbiegło na Zachód.
Wszystko wskazuje na to iż to GRU przeprowadziła zamach na papieża
Jana Pawła II
[]. Takie są ustalenia tzw. komisji Mitrochina włoskiego parlamentu.
Gen.
Wladlen Michajłow
, szef GRU od
1987
do
1991
, nie mógł wylegitymować się ani wcześniejszą służbą w wywiadzie wojskowym, ani też żadnymi umiejętnościami w tej dziedzinie. Za jego kadencji decyzje w sprawach bieżących podejmowali trzej zastępcy, pełniący na zmianę obowiązki przewodniczącego.
Niemal w przededniu rozpadu Związku Radzieckiego stanowisko szefa GRU objął gen. płk
Jewgienij Timochin
, oficer wojsk obrony powietrznej, również nie mający żadnego doświadczenia w pracy wywiadu. W
1992
jego miejsce zajął gen.
Fiodor Ładygin
.
Pod koniec lat 80. XX wieku radziecki wywiad wojskowy zatrudniał łącznie około 100 tysięcy mundurowych funkcjonariuszy. W terenie GRU nadzorowało sztaby wywiadowcze w związkach taktycznych wyższego rzędu, 180 batalionów (każdy składający się z 340 ludzi) i około 700 samodzielnych kompanii rozpoznawczych. GRU podporządkowane były także sztaby wywiadu przy dowództwach flot oraz sztaby Strategicznych Sił Rakietowych, Sił Powietrznych i Sił Obrony Powietrznej. Zarząd Wywiadu Przestrzeni Kosmicznej GRU koordynował gromadzenie danych wywiadu satelitarnego, a VI Zarząd GRU, zajmujący się wywiadem łączności, miał pod swoją pieczą system rozsianych po całym świecie radioelektronicznych urządzeń nasłuchowych.
Wszystko wskazuje na to, że w tym okresie skala operacji wywiadowczych GRU przeciwko
Stanom Zjednoczonym
, zwłaszcza w zakresie pozyskiwania tajnych informacji dotyczących zaawansowanych technologii i badań naukowych, była znacznie większa niż zakres operacji prowadzonych przez
KGB
.
GRU podlega także specjalna formacja dywersyjna
Specnaz
o charakterze zbliżonym do jednostek specjalnych sił zbrojnych USA: Zielonych Beretów i
Delta Force
w wojskach lądowych oraz Seal w marynarce. GRU odpowiada za wyszkolenie oddziałów Specnazu, ich administrację i użycie w operacjach wojennych. Jednakże jednostki Specnazu zostały poddane kontroli KGB przy wykonywaniu operacji specjalnych m.in. w
Czechosłowacji
w
1968
i
Afganistanie
w grudniu
1979
roku, kiedy został zamordowany prezydent tego kraju.
Oficerów GRU kształcono w kilkunastu szkołach wyższych i instytucjach naukowych. Studia trwały trzy lub pięć lat. Najważniejszą uczelnią, w której kształcono kadry GRU, była moskiewska Wojskowa Akademia Dyplomatyczna. Oficerowie GRU studiowali również na wydziałach wywiadu w Akademii Sztabu Generalnego, centrum szkolenia nielegalów, Akademii Wojskowej im. Frunzego, Akademii Marynarki Wojennej, Wojskowej Akademii Łączności, Wojskowym Instytucie Języków Obcych, Akademii Wojsk Łączności, Wyższej Szkole Radioelektronicznej Marynarki Wojennej, na wydziale Specnazu Wyższej Szkoły Wojsk Powietrznodesantowych w Riazaniu, w kijowskiej Wyższej Szkole Dowodzenia i Wojskowej Lotniczej Akademii Inżynieryjnej w Charkowie. Dodatkowo agentów GRU szkolono w różnych dziedzinach rzemiosła szpiegowskiego w specjalnych szkołach szpiegów.
Reorganizacje
Radziecki
/
Rosyjski wywiad
wojskowy przechodził ogromne reorganizacje jeżeli chodzi o nazwę oraz podporządkowanie w hierarchi
wojskowej
, zwłaszcza w okresie
II wojny światowej
i latach następnych. Mimo iż potocznie nazywano GRU Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije, owej nazwy używano dopiero od
lutego
1942
roku
Radziecki
wywiad wojskowy
występował jako:
ros. | wymowa. | skrót. | pol. | Data funkc. |
---|
Главное Разведывательное Управление Генерального штаба Красной Армии | Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije Gienieralnogo sztaba Krasnoj Armii | GRU GSz KA | Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego Armii Czerwonej | II/X 1941 | |
Главное Разведывательное Управление Красной Армии | Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije Krasnoj Armii | GRU KA | Główny Zarząd Wywiadowczy Armii Czerwonej | X 1942 - 6 1945 | |
Главное Разведывательное Управление Генерального штаба Красной Армии | Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije Gienieralnogo sztaba Krasnoj Armii | GRU GSz KA | Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego Armii Czerwonej | VI 1945-1946 | |
Главное Разведывательное Управление Генерального штаба | Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije Gienieralnogo Sztaba | GRU GSz | Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego (jako 2 Zarząd GSz) | 1946-1947 | |
X | Razwiedywatielno-Diwersionnaja służba Ministierstwa Woorużonnych Sił SSSR | RDS MWS | Wywiadowczo Dywersyjna Ministerstwa Sil Zbrojnych ZSRR | IX 1947-1949 | |
Главное Разведывательное Управление Генерального штаба Советской Армии | Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije Gienieralnogo Sztaba Sowietskoj Armii | X | Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego Armii Sowieckiej | 1950-1955 | |
Главное Разведывательное Управление Генерального штаба | Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije Gienieralnogo Sztaba | GRU GSz | Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego | 1955-1991 | |
Главное Разведывательное Управление Генерального штаба | Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije Gienieralnogo Sztaba Wooruzonnych Sil Rossijskoj Fiedieracyi | GRU GSz | Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej (jako 4 Zarząd GSz) | 1991- | |
W okresie od
IX
1947
do
I
1949
GRU wchodził w sklad
Komitetu Informacji przy Radzie Ministrów ZSRR
, w resorcie obrony funkcjonowała w tym czasie niewielka specjalistyczna Służba Wywiadowczo Dywersyjna Ministerstwa Sił Zbrojnych
ZSRR
.
Obecna struktura
W chwili obecnej GRU tworzy 18 zarządów, z których najważniejsze oznaczono liczbami porządkowymi od 1 do 12:
- Zarząd I – Europa
- Zarząd II – Ameryka Północna, Południowa, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia
- Zarząd III – Azja
- Zarząd IV – Afryka
- Zarząd V – rozpoznanie operacyjne
- Zarząd VI – rozpoznanie radiowo-techniczne
- Zarząd VII – NATO
- Zarząd VIII – inne wybrane państwa
- Zarząd IX – technologie wojskowe
- Zarząd X – wojskowo-gospodarczy
- Zarząd XI – doktryny militarne i uzbrojenie
Centrala GRU mieści się w
Moskwie
przy Choroszewskim Prospekcie, w pobliżu dawnego lotniska Chodynka. Centralny gmach kompleksu budynków GRU, nazwany został przez funkcjonariuszy zachodnich służb wywiadowczych Akwarium. Centralna stacja nasłuchu i radiowywiadu GRU mieści się w bazie w
Watutinkach
niedaleko od Troicka.
Szefowie Razwiedupru i GRU
Żołnierze Razwiedupru i GRU , którzy przeszli na stronę obcych wywiadów
Bibliografia
-
Wiktor Suworow
, GRU – radziecki wywiad wojskowy, wydawnictwo Adamski i Bieliński, Warszawa 2002,
-
Wiktor Suworow
, Akwarium, wydawnictwo Adamski i Bieliński, Warszawa 2002,
Linki zewnętrzne
Źródła
- Piotr Kołakowski – NKWD i GRU na ziemiach Polskich 1939-1945 (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) – Dom wydawniczy Bellona Warszawa 2002
- Guido Knopp – Elita Szpiegów (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2004
- Norman Polmar and Thomas B. Allen – Spy Book: The Encyclopedia of Espionage, 1997
- M. Malinowski – Soviet Military Intelligence in NYC 1985-1991, New York Post 2001
- Pierre de Villemarest, GRU, Radziecki super wywiad, Wydawnictwo Editions Spotkania, Warszawa 1992, przekład Maria Żukowska,