Jaćwingowie
JaćwingowiePlemiona bałtyckie ok.
1200
roku Kurhany w lesie na terenie cmentarzyska Jaćwingów Malo znany kurhan w lesie w pobliżu wsi Jatwież Duża Jaćwingowie lub Jaćwięgowie – wymarły w
XVI wieku
lud
bałtycki
, blisko spokrewniony z
Prusami
i
Litwinami
(czasem uważany za jedno z plemion pruskich), zamieszkujący
Jaćwież
(Sudowię). Posługiwali się
językiem jaćwińskim
(jaćwieskim) lub dialektem
języka pruskiego
. NazwyW zależności od źródeł (polskie, krzyżackie, ruskie, litewskie) oraz form wymowy, lud ten nazywany był inaczej: -
pol.
Jaćwingowie, Jaćwięgowie, Jaćwięgi, Jadźwingowie,
łac.
Jaczwangos, Jentousi,
lit.
Jotvingiai,
biał.
Яцьвягі,
ros.
Ятвя́ги,
niem.
Jatwinger, Jadwinger, Jotwinger, Jatwägen
-
pol.
Sudowowie, Sudawianie,
łac.
Sudovia,
lit.
Suduviai,
niem.
Sudauer
-
pol.
Polekszanie, Połekszanie,
łac.
Pollexiani,
niem.
Pollexaner (możliwe, że pozostałością tej formy jest nazwa regionu
Podlasie
lub
Polesie
i nazwa
Poleszucy
; wiąże się ją również z nazwą rzeki
Łek
, obecnie Ełk)
-
pol.
Dajnowie,
lit.
Dainaviai
- nie wiemy jakim mianem samych siebie okreslali
Według niektórych uczonych, każda z nazw dotyczyła pierwotnie tylko części terenu zamieszkanego przez Jaćwingów lub jednego z ich plemion i została przeniesiona na całą Jaćwież przez sąsiadujące z nimi narody. Według tego poglądu Polekszanie zajmowali tereny południowe (obecne
Podlasie
), Dajnowie tereny dzisiejszej południowej
Litwy
, Jaćwież właściwa obejmowała
Suwalszczyznę
. Sudowianami zaś mieli być nazywani Prusowie zajmujący teren na wschód od
Wielkich Jezior
. Naukowcy nie są zgodni co do pochodzenia tych nazw. Sudowowie są identyfikowani ze wspomnianymi przez starożytnych pisarzy Sudinoi (np.
Klaudiusz Ptolemeusz
). Teren zamieszkaniaJaćwingowie wyodrębnili się z
bałtyjskich
Prusów
najwcześniej w X wieku n.e. Pierwotnie zamieszkiwali teren pomiędzy Wielkimi Jeziorami Mazurskimi na zachodzie, rzeką
Niemen
na wschodzie i na północy oraz
Narwią
na południu. Pod wpływem walk z
Polakami
,
Krzyżakami
i
Rusinami
i prowadzonej przez nich akcji kolonizacyjnej terytorium Jaćwieży kurczyło się i w XIII wieku ograniczało się do tzw. Jaćwieży właściwej, czyli rejonu
Suwałk
,
Sejn
,
Augustowa
,
Olecka
i
Ełku
. Żyli oni tez na terenie
Twarogów Lackich
. Na mocy
traktatu melneńskiego
z
1422
Jaćwież została podzielona pomiędzy
Królestwo Polskie
,
zakon krzyżacki
i
Wielkie Księstwo Litewskie
. Dzieje- przed X wiekiem n.e. – Jaćwingowie (Sudowowie) są częścią ludów
bałtyjskich
, nazywanych Estami lub Prusami.
- X wiek –
Bolesław I Chrobry
sprzymierza się z Jaćwingami w walce przeciw Rusi i pozostałym plemionom pruskim; pierwsze wzmianki kronikarzy
ruskich
o najazdach Rusinów na teren Jaćwieży
- nieudane próby chrystianizacji Jaćwieży przez
Brunona z Kwerfurtu
(
1009
rok)
- XI-XII wiek – Walki Jaćwingów z Polakami i Rusinami, czasowe koalicje z Polakami przeciw Rusinom i Prusom (w wyniku wspólnych najazdów została zniszczona pruska
Galindia
). Najazdy na
Mazowsze
, a nawet na lubelską
Małopolskę
spowodowały odwetowe najazdy książąt polskich.
Bolesław V Wstydliwy
zorganizował najazd na ich ziemie i pokonał ich w
bitwie pod Brańskiem
. Kilkanaście lat potem powracający z łupami zagon jaćwieski został rozbity przez
Leszka Czarnego
. Ich los przypieczętowała przegrana bitwa nad rzeką
Nurzec
.
- XIII wiek – Wspólne akcje książąt polskich, ruskich i zakonu krzyżackiego przeciw Jaćwingom. Ostateczna klęska w
1283
, w którym to poddał się im ostatni ich wódz
Skomand
. Resztki Jaćwingów zostały przesiedlone przez Zakon Krzyżacki na
Sambię
(tzw. kąt sudowski), emigrowały na
Litwę
i Grodzieńszczyznę, gdzie zostały wchłonięte przez Litwinów w
XIII
i
XIV wieku
, oraz na południe od Biebrzy i na Mazowsze.
- W 1283 ostatni wódz Jaćwingów, Skudro, zabija Friedricha von Holle. Był to ostatni uczesnik krucjat zabity w Europie Północnej przez wojowników pogańskich. Skudro zbiegł do południowej Polski.
-
1283
-
1422
– tzw. pustka plemienna, ziemie jaćwieskie są niemal całkowicie wyludnione, pokrywa je puszcza (niem. Wildenis – pustkowie), która jest miejscem polowań i wzajemnych wpływów Litwinów, Polaków i Krzyżaków.
- Ziemie Jaćwingów
pokojem melneńskim
w
1422
roku podzielono między
Królestwo Polskie
,
zakon krzyżacki
i
Wielkie Księstwo Litewskie
. Początek ponownego zasiedlenia terenów Jaćwieży.
CharakterystykaJan Długosz opisując w swych "Rocznikach" wyprawę Bolesława Wstydliwego na Jaćwingów w 1264 r. taką zawarł ich charakterystykę: "Mieszka zaś naród Jaćwingów w północnej stronie, graniczy z Mazowszem, Rusią i Litwą i ma język w dużej mierze podobny do języka Prusów i Litwinów i zrozumiały dla nich, a ludy dzikie, wojownicze i tak bardzo żądne sławy i pamięci, że dziesięciu spośród nich walczyło ze stu wrogami, zachęconych tą jedyną nadzieją i świadomością, że po śmierci i zagładzie ziomkowie będą ich sławić pieśniami o dzielnych czynach. To usposobienie przyprawiło ich o zgubę, ponieważ mała garstka łatwo ulegała liczebnej przewadze tak, że powoli niemal cały ich naród wyginął, ponieważ nikt z nich nie cofał się przed nierówną walką, ani nie starał się uciec po wdaniu się w walkę." (Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego ks. VII-VIII, przeł. Julia Mruwkówna, oprac. Danuta Turkowska i Maria Kowalczyk, PWN, Warszawa 1974, s. s. 177-180) Bibliografiaa) specjalistyczna: -
Aleksander Brückner
, Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne, rozdział III, 1904 i nn.
-
Aleksander Kamiński
, Jaćwież, Łódź, 1953.
- "Ludy Bałtyckie. Pierwotna wiara i kulty",[w:] Aleksander Brückner, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1985.
- Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego ks. VII-VIII, przeł. Julia Mruwkówna, oprac. Danuta Turkowska i Maria Kowalczyk, PWN, Warszawa 1974.
-
Jerzy Nalepa
, Jaćwięgowie – nazwa i lokalizacja, Białystok, 1964.
-
Jerzy Nalepa
, Z badań nad jaćwieskimi relikatami onomastycznymi Połeksza, [w:] Studia linguistica slavica baltica K.-O. Falk, Lund 1966, S. 185-202.
-
Jerzy Nalepa
, Połekszanie (Pollexiani) - Plemię Jaćwięskie u północno-wschodnich granic Polski, „Rocznik Białostocki”, t. VII: 1966, Warszawa 1967, s. 7-33.
-
Henryk Łowmiański
Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego, Poznań, 1983.
- Łucja Okulicz-Kozaryn, Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX-XIII w.), Warszawa, PIW 1983
- Łucja Okulicz-Kozaryn, Dzieje Prusów, Wrocław, 1997.
- Grzegorz Białuński, Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn, 1999.
- Jerzy Strzelczyk, Zapomniane narody Europy, Warszawa 2006.
b) popularna: -
Wojciech Giełżyński
, Jaćwięgi są wśród nas, Warszawa, Iskry, 2001 (reportaże)
- "Królowa węży" [w:] Oskar Miłosz, Legendy i podania litewskie, Olsztyn 1985.
- "O pięknej Egle i królu jezior – Żaltysie", [w:] Legendy i podania Polskie, pod red. M. Orłoń, J. Tyszkiewicz, Warszawa 1986.
- Jan Skorupski, Synowie drzew, Kraków, WAM, 2006 (beletrystyka)
Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Jaćwingowie":
Klaudiusz Ptolemeusz
...
Bolesław V Wstydliwy
...
Doły Jasielsko-Sanockie
...
Jarosław I Mądry
...
Łuck
...
Radzim Gaudenty
...
Włodzimierz I Wielki
...
Mazurzy
...
Żmudzini
...
Jaćwingowie
na terenie cmentarzyska JaćwingówMalo znany kurhan w lesie w pobliżu wsi Jatwież DużaJaćwingowie lub Jaćwięgowie – wymarły w
XVI wieku
lud
bałtycki
, blisko spokrewniony ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Jaćwingowie":
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
|