Neoliberalizm (
ang.
neoliberalism) - nurt w historii myśli
ekonomicznej
poddający krytyce dominujące od czasu
wielkiego kryzysu
teorie
keynesowskie
, postulujący powrót do zasad
wolnego rynku
i ograniczonej do minimum ingerencji państwa w
gospodarkę
[1].
Szkoła chicagowska
Do głównych krytyków teorii
Keynesa
zalicza się grupę ekonomistów związanych w
latach 60.
z
Uniwersytetem w Chicago
. Szczególną rolę w tworzeniu nowych teorii odegrali m.in.
Milton Friedman
,
Frank Knight
i
George Stigler
, ale także pochodzący z
Austrii
Friedrich Hayek
. Bronili oni zasad wolnego rynku oraz krytykowali interwencjonizm państwowy. Wskazywali na potrzebę ograniczenia sektora publicznego, konieczność zwiększenia swobody działalności gospodarczej oraz ograniczenia roli
związków zawodowych
, które swymi postulatami płacowymi wpływały na powiększanie się skali
bezrobocia
[1]. Zespół powyższych poglądów zyskał na znaczeniu w
latach 70.
w sytuacji wzrostu cen i spadku zatrudnienia. Istotnym momentem dla kształtujących się środowisk neoliberalnych było przyznanie Friedmanowi
Nagrody Nobla w dziedzinie makroekonomii
w
1976
roku[2].
Monetaryzm
W swoich koncepcjach Milton Friedman postulował zwiększenie zakresu stosowania mechanizmów rynkowych. Według jego opinii
polityka gospodarcza
powinna skupić się na kontroli
podaży pieniądza
i walce z
inflacją
. Postulowany kierunek myślenia określa się mianem
monetaryzmu
. Zakłada on restrykcyjną
politykę pieniężną
, relatywnie wysoki poziom
stóp procentowych
oraz likwidację
deficytu budżetowego
. Teorie Friedmana były rozwijane m.in. przez
Roberta Lucasa
i z czasem wywarły duży wpływ na politykę ekonomiczną prowadzoną przez
Stany Zjednoczone
[2].
Rozwój teorii neoliberalnych
W latach
70. XX wieku
Robert Lucas i
Thomas Sargent
propagowali
teorię racjonalnych oczekiwań
. Rozwijała ona koncepcje monetarystów oraz kwestionowała sens prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej, poza działaniami rządu i banku centralnego w zakresie polityki fiskalnej (ograniczanie wydatków) i monetarnej (kontrola rozmiaru emisji pieniądza). Teoria ta zakłada również, że prowadzona przez państwo polityka
makroekonomiczna
, mająca sprzyjać redukcji bezrobocia, w rzeczywistości prowadzi jedynie do podniesienia poziomu inflacji, zaś zachowania gospodarcze ludzi zmieniają się wraz ze zmianami polityki gospodarczej[2].
Lata 70. przyniosły także ukształtowanie się
ekonomii podaży
. Przeciwstawia się ona keynesowskim modelom propopytowym, zakładając jednocześnie możliwość prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej przez państwo, ale jedynie na pewnych, ograniczonych polach i przy zmianie jej zasadniczych kierunków. Ekonomia podaży za główną barierę wzrostu uznaje ograniczenia po stronie
podażowej
- postuluje zatem nakłanianie przedsiębiorców do zwiększenia produkcji i inwestycji poprzez stosowanie zachęt, głównie w postaci niskich
podatków
. Za istotne uznaje też gromadzenie oszczędności i powiększanie kapitału oraz ułatwianie dostępu do nich ludziom przedsiębiorczym. Zwolennicy koncepcji propodażowej, podobnie jak monetaryści, poddawali krytyce model
welfare state
z jego rozbudowaną sferą wydatków socjalnych oraz ingerowanie państwa w wolny rynek. Ważnym ośrodkiem popularyzacji powyższych poglądów stał się dziennik
The Wall Street Journal
[3].
Realizacja założeń neoliberalnych
W wyniku
wyborów w 1980 roku
prezydentem
Stanów Zjednoczonych został
Ronald Reagan
z
Partii Republikańskiej
. W czasie jego obu kadencji duże wpływy w administracji zyskali zwolennicy monetaryzmu oraz ekonomii podaży. Sam prezydent był zdeklarowanym zwolennikiem ograniczenia roli państwa w gospodarce. W jego opinii siłę państwa należało rozwijać raczej na polu polityki zagranicznej i obronnej, szczególnie w realiach trwającej
zimnej wojny
. Nowa administracja poczyniła kroki w kierunku
prywatyzacji
,
decentralizacji
zarządzania oraz obniżania inflacji[3]. Już w
1981
wprowadzono nowe przepisy podatkowe, w tym obniżkę podatku od zysku z kapitału z 70% do 50%, a przedsiębiorcom stworzono możliwość zastosowania podwyższonych odpisów amortyzacyjnych, co pozwoliło im na obniżenie podstawy opodatkowania. Uznano także, że państwo w sprawy gospodarcze interweniować będzie jedynie w wypadku, gdy zawodzi mechanizm rynkowy. Nowe założenia polityki ekonomicznej USA zyskały miano
reaganomiki
[4]. Do osiągnięć ówczesnej polityki zalicza się m.in. zahamowanie tempa inflacji; nie udało się natomiast zredukować deficytu, jednak w dużej mierze stało się tak za sprawę rosnących wydatków na cele militarne.
Zbliżone założenia przyjął gabinet
Margaret Thatcher
, po zwycięstwie wyborczym brytyjskiej
Partii Konserwatywnej
. W
Wielkiej Brytanii
ograniczono wówczas rolę związków zawodowych, sprywatyzowano znaczną część sektora publicznego, obniżono inflację, spłaszczono progresję podatkową, podatki ograniczono, a sens rozbudowanej polityki socjalnej został zakwestionowany[5].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Bolesław Winiarski, Felicyta Winiarska: Druga połowa XX stulecia. Polityka gospodarcza w podzielonym świecie. W:
Bolesław Winiarski
: Polityka gospodarcza. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 133. .
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Bolesław Winiarski, Felicyta Winiarska: Druga połowa XX stulecia. Polityka gospodarcza w podzielonym świecie. W:
Bolesław Winiarski
: Polityka gospodarcza. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 134. .
- ↑ 3,0 3,1 Bolesław Winiarski, Felicyta Winiarska: Druga połowa XX stulecia. Polityka gospodarcza w podzielonym świecie. W:
Bolesław Winiarski
: Polityka gospodarcza. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 135. .
- ↑ Bolesław Winiarski, Felicyta Winiarska: Druga połowa XX stulecia. Polityka gospodarcza w podzielonym świecie. W:
Bolesław Winiarski
: Polityka gospodarcza. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 136. .
- ↑ Bolesław Winiarski, Felicyta Winiarska: Druga połowa XX stulecia. Polityka gospodarcza w podzielonym świecie. W:
Bolesław Winiarski
: Polityka gospodarcza. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 137. .
Źródło
- Bolesław Winiarski, Felicyta Winiarska: Druga połowa XX stulecia. Polityka gospodarcza w podzielonym świecie. W:
Bolesław Winiarski
: Polityka gospodarcza. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, ss. 133-137. .