Roksolana (
ukr.
Роксолана, imię
perskie
Churrem, także Hürrem), (ur. ok.
1505
, zm.
15 kwietnia
1558
w
Stambule
) – żona
sułtana Turcji
Sulejmana I Wspaniałego
, matka sułtana
Selima II Pijaka
.
Prawdopodobnie była córką ruskiego kapłana
prawosławnego
z
Rohatyna
leżącego w Polskiej
Rusi Czerwonej
(dzisiaj
Ukraina
); według niektórych źródeł mogła pierwotnie nazywać się Anastazja Lisowska (ukr. Анастасія Гаврилівна Лісовська). W młodym wieku trafiła do niewoli tureckiej - najpewniej w czasie najazdu Tatarów na Rohatyn w
1509
, prawdopodobnie jednak nieco później. Około
1520
trafiła do
seraju
sułtańskiego. W
1521
urodziła sułtanowi Sulejmanowi syna Mehmeda i została uznana oficjalnie za żonę władcy; wkrótce doprowadziła do usunięcia dotychczasowej małżonki sułtana Gülbahar od łask Sulejmana i przez lata była jego jedyną żoną. Swój silny wpływ na Sulejmana wykorzystała do zapewnienia następstwa tronu jednemu ze swoich synów. Urodziła sułtanowi po Mehmedzie kolejno córkę Mihrimah i synów Abdullaha (zmarłego w dzieciństwie),
Selima
(przyszłego władcę), Bajezida i Dżihangira. W walce o wpływy na dworze doprowadziła do zamordowania najstarszego syna Sulejmana (ze zwiąku z Gülbahar), Mustafy (
1553
), oraz wielkiego wezyra Ibrahima (
1536
).
Roksolana była adresatką listów i poezji miłosnej Sulejmana. Miała prawdopodobnie wpływ na politykę zagraniczną Turcji; zachowały się jej dwa listy do
króla Polski
Zygmunta Augusta
, w których wyrażała współczucie po śmierci
Zygmunta Starego
. Istnieje teoria, że dość łagodna polityka Sulejmana wobec Polski wynikała z wpływu Roksolany, czującej silne związki z rodzinną ziemią. Sułtanka była znana z licznych fundacji budowli religijnych (jako pierwsza kobieta w Turcji), głównie meczetów i szkół koranicznych (m.in. w Stambule,
Mekce
,
Medynie
,
Adrianopolu
).
Imię Roksolana pojawiło się w literaturze francuskiej i włoskiej; oznaczało jej pochodzenie z Rusi i występowało w formach Roxolana, Roxolane, Roxelane, Rosanna, la Rossa. Imię Churrem, nadane przyszłej sułtance w haremie, oznaczało z kolei "Radosna", "Pogodna", "Kwitnąca". Wskutek błędu
Samuela Twardowskiego
, który w swojej relacji z poselstwa w Turcji w latach
1621
-
1623
nagłośnił sprawę nazywania Roksolany "siostrą króla polskiego", powstała legenda o królewskim pochodzeniu sułtanki. W rzeczywistości chodziło o symboliczne nazywanie sułtana "bratem króla Polski", a w konsekwencji jego żony - "siostrą króla".
Zmarła wiosną
1558
i została pochowana w Stambule. Wraz z mężem stała się bohaterką wielu utworów artystycznych, m.in. symfonii C-dur
Haydna
z
1777
. Z jej dzieci syn Mehmed zmarł w 1543, Dżihangir zginął na wojnie w Persji w
1553
, a Bajezid został stracony w
1562
. Następcą Sulejmana Wspaniałego na tronie Imperium Osmańskiego został w
1566
Selim II, uważany za najmniej zdolnego z rodzeństwa.
Źródła