Rękawka – polski zwyczaj wielkanocny obchodzony w
Krakowie
we wtorek po
Świętach Wielkanocnych
.
Historia
Nazwa zwyczaju pochodzi od nazwy
kopca
, który na sztychu
Matthäusa Meriana
i Vischera de Jonge, z ok. 1600 roku nazwany jest Tumulus dictus Rekawka (Kopiec zwany Rękawka), a w regestrze obejmującym spis wydatków związanych z uroczystością koronacji
Henryka Walezego
widnieje pozycja dotycząca iluminacji kopca z tejże okazji: Chłopom co palili ogień na Rękawce na Te Deum laud. po koronacyjnej i co drwa tamże nosili, groszy 21[1].
Wiąże się go z legendą o
kopcu
Kraka
, usypanym po śmierci króla przez lud. Tradycja podaje, że ziemię na kopiec noszono w rękawach i stąd wzięła się nazwa "Rękawka". Na podobny źródłosłów wskazuje jedna z fraszek
Jana Kochanowskiego
, w której "rękawka" oznacza grobowiec usypany rękami. Rękawka swoimi korzeniami niewątpliwie nawiązuje do pogańskich obrzędów związanych z
Dziadami
wiosennymi, przypadającymi na okres przesilenia wiosennego. Sam źródłosłów, wbrew
ludowej tradycji
, nie ma nic wspólnego z noszeniem ziemi, chociaż nawiązuje do kultu zmarłych.
Nazwa może pochodzić od
prasłowiańskiego
słowa o znaczeniu związanym z
pochówkiem
(
czeskie
rakev,
słowackie
rakva – trumna,
serbskie
рака/raka – grób,
chorwackie
rakva – grób,
słoweńskie
raka – mary, grób,
starosłowiańskie
raka – grób,
rosyjskie
рака/raka – arka/trumna na relikwie[2], wspólne rosyjskie,
białoruskie
,
ukraińskie
рака/raka – "grobowiec z relikwiami świętego",
bułgarskie
рака/raka – "szkatuła z relikwiami"; Walery Leonidowicz Wasiljew wywodzi prasłowiańskie *raka ⇐ *orka ⇐
łacińskie
arka[3]). Do przejawów pierwotnej czci oddawanej zmarłym należało między innymi zrzucanie ze wzgórza pokarmów i monet. Możliwe, że nastąpiło to, w oparciu o, być może jeszcze przedsłowiański, kopiec oraz połączenie wątków z legendy o Kraku z wierzeniami słowiańskimi[4].
Przypuszcza się, że budowa pochodzącego z
XI
lub
XII
wieku
kościoła św. Benedykta
i ustanowienie święta patrona w dniu
21 marca
(pierwszy dzień wiosny), było reakcją
Kościoła katolickiego
na żywe
słowiańskie praktyki religijne
na
Krzemionkach
.
Historycznie rzecz ujmując, co najmniej od XVII wieku, o czym świadczą przekazy źródłowe, ze szczytu kopca w czas odpustu (we wtorek, będący kiedyś również dniem świątecznym) zamożni krakowianie zrzucali owoce, słodycze i pieniądze (w powierzchniowej warstwie odnaleziono monety z różnych okresów dziejowych), zaś biedni, żacy i dzieci zbierali je u podnóża. Do połowy XIX w. Rękawka odbywała się na samym kopcu Krakusa, jednak po przekopaniu wzgórza na potrzeby budowy linii kolejowej, przeniosła się na górę św. Benedykta w północnej części wzgórza Lasoty i połączona została z odpustem i ludową zabawą koło kościoła św. Benedykta na Krzemionkach.
W okresie zaboru austriackiego, w
1897
roku obchody zostały zakazane. Zamknięto nawet dojście na kopiec. Władze planowały w tej okolicy budowę fortu artyleryjskiego, a ponadto chciały zlikwidować tumult i przejawy agresji wśród zgromadzonych pod kopcem.
Współcześnie
Obchody Rękawki zostały wznowione w
2001
roku za sprawą Domu Kultury "Podgórze"[5].
W 2010 roku
święto
obchodzono pod hasłem "Życie woja i białki – od narodzin do śmierci"[6].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Roman Kiełkowski, Historie spod kopca Krakusa, Kraków 1972, s.19-20
- ↑
Jan Karłowicz
,
Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia: używanych w języku polskim
, Kraków 1905, s. 15, hasło: arka
- ↑ Валерий Леонидович Васильев,
К вопросу о топонимических схождениях между русским северо-западом и Словенией
[w:] "Jezykoslovni zapiski", Nr14/2, Lublana 2008, artykuł (
ros.
), całość (
słoweń.
), praca dotyczy
toponimii
- ↑ Elżbieta Dziwisz (rozmawia z
Aleksandrem Krawczukiem
),
Historyk i antyczni bogowie
, "
Alma Mater
", Nr 65/2004
- ↑ Julian Zinkow, Krakowskie podania, legendy i zwyczaje, wyd. Verso, Kraków 2007.
- ↑
Kraków. Tradycyjne Święto Rękawki
na
wiadomości24.pl
[opublikowano: 2010-03-27]
Źródło
Linki zewnętrzne