Stygmatyzacja, etykietowanie, naznaczanie jest to proces nadawania określeń w kategoriach zachowania
jednostkom
,
grupom społecznym
czy
kategoriom społecznym
w wyniku czego przyjmują one nadane im cechy i zaczynają działać zgodnie z przypisanymi im etykietami.
Proces naznaczania społecznego (przypięcie komuś etykietki) odbywa się zawsze przy określaniu negatywnej
grupy odniesienia
, np. określanie kogoś, kto złamał prawo, mianem kryminalisty.
Naznaczanie bywa przyczyną
deprecjonowania
jednostek i grup społecznych. Jest on też bazowym mechanizmem tworzenia
stereotypów
.
Zajmuje się ludzkimi interakcjami, zachowaniem i kontrolą, szczególnie w zakresie dewiacji.
Stygmatyzacja w psychiatrii
Stygmatyzacja może stanowić skutek ujemny
diagnozy
psychiatrycznej
lub
psychologicznej
polegająca na klasyfikowaniu ludzi według procedury zerojedynkowej. Źródłem negatywnego myślenia o jednostce może być osobowość diagnosty, jego wcześniejsze kontakty z osobami z danej
grupy
i oficjalne
stereotypy
.
Postawa prokuratorska to przypisywanie negatywnych etykiet czyli uproszczonych form kategoryzacji społecznej w sposób jawny lub ukryty; negatywne wartościowanie jednostki bez wyjaśnienia przyczyn
zachowania
.
Stygmatyzacja jest procesem, w którym etykietę nadaje się osobom nie spełniającym oczekiwań innych - nietypowym w wyglądzie, zachowaniu, poglądach, odmiennym
kulturowo
lub
rasowo
, niechętnym lub nieumiejącym zachowywać się zgodnie z przyjętymi
normami
(
osoby należące do subkultur
).
Schemat wpływu stygmatu na jednostkę
Etykietowanie wpływa zwrotnie na sposób myślenia "chorego" o sobie w kategoriach zawartych w stygmacie, jednostka zaczyna wierzyć w dysponowanie przypisywanymi właściwościami, utożsamiać się z nimi i zachowywać zgodnie z treścią stygmatu, spełniając oczekiwania społeczne.
- Delegacja najsłabszego członka rodziny do integracji systemu rodzinnego przez manifestację jego patologii
zaburzeniem psychicznym
. "Chory" czuje się bezradny i bezsilny z powodu braku wsparcia dla jego działań antystygmatyzujących.
- Zmiana pozycji społecznej. Jednostka otrzymuje komunikaty o nieufności,
strachu
, podejrzliwości.
- Odrzucenie przez otoczenie społeczne.
- Obniżenie poczucia własnej wartości, poczucia bezpieczeństwa i zaufania do siebie i innych, wzrost poczucia zagrożenia. Prowadzi to do zachowań, mających na celu pokazanie się z innej strony, tym bardziej wzrasta podejrzliwość otoczenia, co jednostka interpretuje w kategoriach "wszystko co robię jest złe".
-
Wyuczona bezradność
- myślenie o sobie i swoim zachowaniu w kategoriach braku wpływu staje się regułą. Dochodzi do izolacji społecznej, obniżenia
nastroju
i
motywacji
do zmiany sytuacji.
-
Efekt Golema
-
samospełniające się proroctwo
dotyczące negatywnych wartościowań własnej osoby. Jednostka zaczyna myśleć o sobie jako "
chorym psychicznie
".
Pozytywna rola procesu naznaczania
Pozytywnym skutkiem procesu naznaczania, wykorzystywanym w
terapii
jest m.in. wychodzenie z
uzależnień
, gdzie pierwszym krokiem jest autonaznaczenie czyli werbalizacja braku kontroli nad sobą, warunek niezbędny powodzenia terapii.