Wojna na wyczerpanie (
hebr.
מלחמת ההתשה,
arab
حرب الاستنزاف) była
wojną lokalną
prowadzoną pomiędzy
Izraelem
a
Egiptem
i
Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich
od
1967
do
1970
. Została rozpoczęta przez Egipt, który uznał ją za najlepszą drogę do usunięcia Izraelczyków z
Półwyspu Synaj
utraconego w
1967
podczas
Wojny Sześciodniowej
. Głównym obszarem działań wojennych była strefa
Kanału Sueskiego
. Wojna została zakończona zawarciem zawieszenia broni w
1970
.
Wprowadzenie
W czerwcu
1967
Izrael podczas Wojny Sześciodniowej pokonał Egipt, Syrię i Jordanię oraz zajął
Półwysep Synaj
,
Zachodni Brzeg
i
Wzgórza Golan
. Państwa arabskie poniosły dotkliwą porażkę, jednak nie pogodziły się z zaistniałą sytuacją.
17 czerwca
1967
ministrowie spraw zagranicznych trzynastu państw arabskich proklamowali w
Kuwejcie
utworzenie wspólnego frontu walki przeciwko izraelskiej agresji. Postanowiono, że żadne arabskie państwo nie będzie prowadziło z Izraelem żadnych rozmów, nie zawrze z nim traktatu pokojowego i nie uzna istnienia państwa żydowskiego w
Palestynie
. Izolując Izrael politycznie i gospodarczo, postanowiono rozpocząć "wojnę na wyczerpanie". Na Izrael miały spadać jednocześnie ze wszystkich stron różnorodne ataki przeprowadzane przez arabskich
terrorystów
, jak i przez arabskie armie. Miały one zmęczyć i wyczerpać zasoby strategiczne Izraela, aby osłabiony był przygotowany do ostatecznej inwazji i zniszczenia. Jednak terminem "wojna na wyczerpanie" przyjęło się określać starcia zbrojne do których doszło w latach
1967
-
1970
na froncie izraelsko-egipskim.
Pierwsze starcia
Prawie natychmiast po ogłoszeniu zawieszenia broni zaczęło dochodzić do sporadycznej wymiany ognia. Do starć dochodziło głównie w rejonie Kanału Sueskiego i
rzeki Jordan
, ale także na Wzgórzach Golan i pograniczu izraelsko-libańskim. Do pierwszego większego incydentu zbrojnego doszło rankiem
1 lipca
1967
, gdy egipscy komandosi zaatakowali izraelską kolumnę zmechanizowaną w pobliżu Ras al-Ushsh na Synaju. Zginął 1 Izraelczyk, a 13 żołnierzy zostało rannych. Do tego aktu agresji doszło pomimo obowiązującego rozejmu [1].
W następnych dniach doszło do serii powietrznych incydentów nad Półwyspem Synaj.
4 lipca
egipskie samoloty zbombardowały kilka izraelskich baz, tracąc jeden
myśliwiec
MiG-17
zestrzelony przez
obronę przeciwlotniczą
.
5 lipca
egipskie myśliwce
MiG-21
zestrzeliły dwa izraelskie myśliwce
Mirage III
.
8 lipca
izraelska obrona przeciwlotnicza zestrzeliła egipski myśliwiec MiG-21 wyposażony w
kamery
wywiadowcze
.
9 lipca
zestrzelony został
egipski
Su-7
, na co Egipcjanie odpowiedzieli serią nalotów na izraelskie pozycje, które osiągnęły swoją kulminację pomiędzy
11
a
15 lipca
.
Skala egipskich działań wojskowych nad Półwyspem Synaj była tak duża, że dowództwo
Sił Obronnych Izraela
przerzuciło
15 lipca
w rejon walk dwie
eskadry
myśliwców
Mirage III
. Od razu doszło do bitwy powietrznej, w której zostały zestrzelone dwa myśliwce
Su-7
, jeden
MiG-17
oraz jeden
MiG-21
. Izraelczycy stracili przy tym jeden samolot myśliwski Mirage III. Skutkiem bitwy było zaprzestanie egipskich bombardowań Synaju.
Zbrojenia Egiptu
Cały czas od zakończenia
wojny sześciodniowej
Egipt wykorzystywał na odbudowę swoich sił zbrojnych i
23 lipca
1967
oficjalnie poinformował o osiągnięciu pełnej gotowości bojowej do nowej wojny przeciwko Izraelowi. Tak szybka odbudowa sił zbrojnych była możliwa tylko dzięki pomocy finansowej bogatych państw
naftowych
Zatoki Perskiej
(pomoc w wysokości 225 mln
dolarów
rocznie) i pomocy wojskowej
Związku Radzieckiego
(dostawa 400 samolotów i przeszkolenie ponad 300 pilotów).
W tym samym czasie Izrael nie mógł odbudować swoich strategicznych rezerw wojskowych, ponieważ
Francja
i
Stany Zjednoczone
ogłosiły trwające 135 dni
embargo
na sprzedaż
sprzętu wojskowego
do Izraela.
Propozycja pokojowa Izraela
W sierpniu
1967
rząd izraelski
zaproponował Egiptowi i
Syrii
wycofanie swoich wojsk z
Synaju
i
Wzgórz Golan
w zamian za
demilitaryzację
tych terenów, wolność żeglugi po
Kanale Sueskim
i
Cieśninie Tirańskiej
, prawo korzystania z
wody
rzeki
Jordan
oraz podpisanie
traktatu pokojowego
.
Pod koniec sierpnia przywódcy ośmiu państw
arabskich
spotkali się na szczycie
Ligi Arabskiej
w
Chartumie
.
1 września
1967
uczestnicy spotkania wydali Rezolucję Chartumską, która wzywała wszystkich
Arabów
do kontynuowania wojny przeciwko Izraelowi, zakończenia bojkotu
naftowego
po
wojnie sześciodniowej
, zakończenia arabskiej wojny w
Jemenie
i udzielenia pomocy Egiptowi i
Jordanii
. Przyjęto uchwałę "Trzy Razy Nie" ("nie" dla
pokoju
z Izraelem, "nie" dla uznania istnienia państwa Izrael, "nie" dla negocjacji z Izraelem).
Wznowienie starć na Synaju
12 października
1967
egipskie
samoloty wznowiły bombardowanie
izraelskich
pozycji na
Półwyspie Synaj
. Podczas bitwy powietrznej nad Refidim zestrzelono cztery
egipskie
myśliwce
MiG-19
.
21 października
egipskie
okręty rakietowe klasy "Osa"
zatopiły u wybrzeży Egiptu izraelski
niszczyciel
INS "Eilat"
. Zginęło 47 izraelskich marynarzy. Był to pierwszy w dziejach wojen przypadek skutecznego użycia kierowanych pocisków rakietowych.[2]
Wojna
Za początek Wojny na wyczerpanie przyjęło się uznawać czerwiec
1968
, gdyż właśnie wtedy egipska
artyleria
rozpoczęła ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu
Kanału Sueskiego
. W ciągu następnych miesięcy w wyniku ostrzału artyleryjskiego zginęło kilku izraelskich żołnierzy.[3]
8 września
1968
egipska
artyleria
przeprowadziła ciężki ostrzał wszystkich izraelskich pozycji na wschodnim brzegu
Kanału Sueskiego
. Zginęło 10 izraelskich żołnierzy, a 18 zostało rannych. W następnych dniach egipskie samoloty zbombardowały liczne izraelskie bazy na
Półwyspie Synaj
. W ostrzale
31 października
zginęło kolejnych 14 izraelskich żołnierzy.
Celem Egiptu było zadanie Izraelowi jak najcięższych strat. Miało to pozbawić
Siły Obronne Izraela
rezerw ludzkich i obniżyć morale żołnierzy. Zasoby ludzkie Izraela były znacznie mniejsze od egipskich i
Arabowie
spodziewali się, że w dłuższym okresie zdobędą w ten sposób przewagę umożliwiającą rozpoczęcie inwazji i zlikwidowanie państwa
żydowskiego
w
Palestynie
.
Zmiana strategii działania Izraela
W obliczu zupełnie nowych wyzwań i zagrożeń na
Półwyspie Synaj
Sztab Główny
Sił Obronnych Izraela
podjął decyzję o rozpoczęciu statycznych działań obronnych. Konsekwencją tego były dalsze zmiany w sposobie organizacji izraelskich oddziałów i systemie szkolenia żołnierzy. Konsekwencje tej decyzji boleśnie odczuto podczas
Wojny Jom Kippur
1973
.
Jedynym pozytywnym posunięciem było zakupienie w
Stanach Zjednoczonych
nowych
samolotów myśliwsko-bombowych
F-4E Phantom
i
samolotów szturmowych
A-4 Skyhawk
. Odegrały one decydującą rolę podczas starć w następnych latach.
Linia Bar-Leva
W październiku
1968
dowództwo
Sił Obronnych Izraela
podjęło decyzję budowy systemu
fortyfikacji ziemnych
wzdłuż wschodniego brzegu
Kanału Sueskiego
. System fortyfikacji nazwano Linią Bar-Leva, od nazwiska szefa Sztabu Głównego
SOI
generała Chaim Bar-Leva (1924-1994).
Linia Bar-Leva składała się z
ziemnych szańców
i
betonowych
punktów obserwacyjnych wzniesionych wzdłuż
Kanału
. W najbardziej prawdopodobnych miejscach przeprawy wybudowano dodatkowe umocnienia ziemne.
Szańce ziemne
wznosiły się na 20 metrów nad poziomem wody, a ich nachylenie sięgało 45
stopni
. Każdy punkt obserwacyjny był obsadzony przez 15 żołnierzy. Ich zadaniem było danie ostrzeżenia przy jakiejkolwiek próbie
egipskiej
agresji. Na bezpiecznych pozycjach z tyłu umocnień znajdowały się
jednostki pancerne
oraz
artyleria
. W ciągu 24 godzin można było zmobilizować
brygady
rezerwy, dla których przygotowano w rejonie
Kanału
magazyny z
uzbrojeniem
i
amunicją
. Mogły one przeprowadzić natychmiastowe uderzenie, włącznie z desantem na drugą stronę
Kanału Sueskiego
. W rejonie
fortyfikacji
wybudowano liczne
bunkry
i schrony przeciwlotnicze. Linię przecinały
zapory przeciwpancerne
oraz
pola minowe
o szerokości do 200
metrów
.
Budowę Linii Bar-Leva ukończono do sierpnia
1970
. Całość kosztowała 500
mln
dolarów
.
Kontratak izraelskich komandosów
W nocy z
31 października
na
1 listopada
1968
izraelscy
komandosi
(Sayeret Matkal) przeprowadzili desant z
helikopterów
, atakując cztery obiekty położone w głębi terytorium Egiptu (do 200 km od
Kanału Sueskiego
). Między innymi zniszczono stację transformatorową w Naj Hammadia i most Qeena.
Operacja wywołała głęboki szok w Egipcie, pokazując, że Izraelczycy mogą uderzyć w każdy punkt kraju. Prezydent
Gamal Abdel Naser
nakazał wybudowanie
fortyfikacji
wokół stu najważniejszych obiektów w państwie[4].
Oficjalny początek wojny
3 marca
1969
prezydent Egiptu,
Gamal Naser
, publicznie wypowiedział
zawieszenie broni
z czerwca
1967
.[5]
8 marca
egipska
artyleria
rozpoczęła na dużą skalę nękający ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu
Kanału Sueskiego
. W ciągu trzech pierwszych dni artyleryjskiego ostrzału, Egipcjanie wystrzelili 40 tys. pocisków. Równocześnie egipskie lotnictwo bombardowało izraelskie stanowiska dowodzenia, składy i pozycje artylerii na
Półwyspie Synaj
.[6] W maju
1969
zginęło 13 izraelskich żołnierzy, a 39 zostało rannych. W czerwcu izraelskie straty wyniosły 17 zabitych i 72 rannych.
W odwecie izraelscy komandosi przeprowadzili serię ataków dywersyjnych na
Ismailę
,
Port Said
, Tartus i Latakija. Największą operacją był atak jednostki specjalnej (Commando Jami) na egipski posterunek radiolokacyjny w Ras al-Adabia nad
Morzem Czerwonym
.
Operacja "Rimonim"
W obliczu nasilających się egipskich ataków, dowództwo
Sił Obronnych Izraela
zdecydowało się na przeprowadzenie w rejonie
Kanału Sueskiego
dużej operacji sił powietrznych.
20 czerwca
1969
Izraelczycy rozpoczęli zwabianie egipskich samolotów w rejony nie nadzorowane przez arabskie stacje radiolokacyjne i w serii bitw powietrznych zestrzelili 12 egipskich samolotów (przy stracie czterech własnych myśliwców).
Pomimo tej udanej operacji, egipski ostrzał artyleryjski nie ustawał i w lipcu
1969
zginęło 17 izraelskich żołnierzy, a 46 zostało rannych.
Operacja "Boxer"
19 lipca
1969
izraelscy komandosi rozpoczęli operację niszczenia egipskich stacji radiolokacyjnych i wyrzutni
rakiet przeciwlotniczych
SAM
nad
Kanałem Sueskim
. W kilku atakach unieszkodliwiono egipską obronę przeciwlotniczą w południowej części Kanału, a następnie
21 lipca
rozpoczęto naloty, które do
24 lipca
zniszczyły egipskie stanowiska rakietowe oraz radiolokacyjne.
Pomimo tych wszystkich działań, w okresie od sierpnia do grudnia
1969
w wyniku egipskich bombardowań i ostrzału artyleryjskiego nad Kanałem Sueskim zginęło 180 izraelskich żołnierzy.
Operacja "Drizzle"
W nocy z
9
na
10 września
1969
izraelscy komandosi przeprowadzili operację w rejonie portu Ras el-Sadat w Egipcie, niszcząc liczne wyrzutnie rakiet
SAM
. W następnych sześciu tygodniach izraelskie siły powietrzne przeprowadziły około tysiąca lotów bojowych niszcząc 200 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych
SAM
i wszystkie stacje radiolokacyjne. Zginęło około 1,5 tys. egipskich żołnierzy.
Władze Egiptu zaniepokojone brakiem możliwości obrony przed nalotami przeprowadziły masową ewakuację ludności z miast i wiosek położonych w rejonie
Kanału Sueskiego
. Ewakuacja objęła 750 tys. ludzi.
Międzynarodowe stanowiska
W obliczu eskalacji działań wojennych na
Bliskim Wschodzie
17 października
1969
przedstawiciele
Stanów Zjednoczonych
i
Związku Radzieckiego
rozpoczęli rozmowy poszukując sposobu zakończenia konfliktu izraelsko-egipskiego.
9 grudnia
1969
sekretarz stanu
Stanów Zjednoczonych
William Pierce Rogers
przedstawił plan zakończenia konfliktu. Plan Rogersa wzywał
Egipt
do pełnego "zaangażowania się w pokój" w zamian za wycofanie wojsk izraelskich z
Półwyspu Synaj
.[7] Jednak egipski prezydent
Gamal Abdel Naser
zdecydowanie odrzucił Plan Rogersa i zwrócił się z prośbą do
Związku Radzieckiego
o dostawy nowoczesnego sprzętu wojskowego. Rosjanie początkowo odmawiali kontynuowania dostaw
uzbrojenia
, lecz zmienili swoje zaangażowanie po wizycie
Nasera
w
Moskwie
(
22 stycznia
1970
). Wynikiem tej wizyty było zwiększenie radzieckiej pomocy wojskowej dla Egiptu. Liczba radzieckich "doradców wojskowych" w Egipcie stopniowo wzrosła do 10,600-12,500. Zajmowali się oni m.in. obsługą wyrzutni rakiet przeciwlotniczych, przysłanych z
ZSRR
. W tej grupie znajdowało się także 100-150 pilotów, którzy rozpoczęli patrolowanie egipskimi
Migami-21
Kanału Sueskiego
.
Równocześnie w
1969
roku
Wielka Brytania
odmówiła sprzedaży
Izraelowi
nowych
czołgów
Chieftain
, które dostarczano do
Iranu
,
Kuwejtu
,
Omanu
i
Jordanii
. Pojawienie się tych nowoczesnych czołgów zakłóciło równowagę sił pancernych na
Bliskim Wschodzie
. Decyzja to wymusiła na
rządzie Izraela
rozpoczęcie prac konstrukcyjnych nad rozwojem własnego przemysłu zbrojeniowego.
Operacja "Blossom"
6 stycznia
1970
izraelskie siły powietrzne rozpoczęły działania
wojny psychologicznej
. Izraelskie myśliwce wielokrotnie przelatywały na dużej prędkości nad egipskimi miastami, wywołując poczucie zagrożenia wśród ludności cywilnej.
Interwencja radziecka
W marcu
1970
rozpoczął się zupełnie nowy etap Wojny na Wyczerpanie, charakteryzujący się dużym zaangażowaniem
Związku Radzieckiego
. Wraz z dostawami najnowszego sprzętu wojskowego do
Egiptu
przyjechało około 9 tys. radzieckich żołnierzy i 150 pilotów. W ten sposób liczba radzieckich wojsk w Egipcie wzrosła z 3 tys. w styczniu do 12,2 tys. w marcu 1970 r.
15 marca
radziecka obrona przeciwlotnicza poinformowała o osiągnięciu gotowości bojowej w rejonie
Kanału Sueskiego
.[8] Równocześnie na
Morze Śródziemne
wpłynął zespół operacyjny 60 radzieckich okrętów wojennych.
W maju
1970
egipska artyleria nasiliła ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu
Kanału Sueskiego
. Wzrosła także aktywność egipskich komandosów, którzy przenikali na
Półwysep Synaj
przeprowadzając
akcje dywersyjne
. W ciągu jednego tylko tygodnia zanotowano 304 incydenty zbrojne. W przestrzeni powietrznej dochodziło do nieustannych starć. W artyleryjskich pojedynkach w okresie od kwietnia do sierpnia
1970
zginęło 2,873 egipskich żołnierzy, a około 4,000 zostało rannych. Strona izraelska ponosiła niewielkie straty, gdyż żołnierze chronili się w wybudowanych schronach i bunkrach. W ten sposób Wojna na Wyczerpanie prowadziła do wyczerpania Egiptu a nie Izraela.
Zawieszenie broni
7 sierpnia
1970
sekretarz stanu
Stanów Zjednoczonych
William Pierce Rogers
zdołał przekonać Izrael i Egipt do ogłoszenia
zawieszenia broni
, które miało obowiązywać przez 3 miesiące. Plan Rogersa nakładał na obie strony obowiązek zachowania "militarnego
status quo
w obrębie strefy sięgającej 50-km na wschód i zachód od linii zawieszenia broni."
Egipcjanie natychmiast złamali warunki zawieszenia broni rozmieszczając do października
1970
około 100 nowych baterii rakiet przeciwlotniczych w rejonie Kanału Sueskiego. W ten sposób powstał największy w historii system obrony przeciwlotniczej.
Zaangażowanie Stanów Zjednoczonych
We wrześniu
1970
prezydent Stanów Zjednoczonych
Richard Nixon
złożył deklarację zobowiązującą
Amerykę
do interwencji zbrojnej w obronie Izraela, gdyby ten został zaatakowany przez Egipt i ZSRR. Równocześnie
Kongres Stanów Zjednoczonych
zaniepokojony systematycznie rosnącą pozycją Związku Radzieckiego w Egipcie, po raz pierwszy zgodził się dostarczyć Izraelowi najnowocześniejszy amerykański
sprzęt wojskowy
o wartości 500 mln
dolarów
. Pozwoliło by to przywrócić równowagę sił na
Bliskim Wschodzie
.
Bilans
Straty Izraela wyniosły 1424[9] żołnierzy oraz 15-16 samolotów[10]. Straty Egiptu to około 5000 zabitych oraz 101-113 samolotów[10]. Ponadto zginęło 3 pilotów radzieckich.
Skutki konfliktu
28 września
1970
zmarł prezydent
Gamal Abdel Naser
. Jego następca,
Anwar Sadat
, akceptował zawieszenie broni. Jednak natychmiast po przejęciu rządów rozpoczął planowanie kolejnej wojny z Izraelem, w celu odzyskania Półwyspu Synaj. Wojna ta wybuchła w
1973
roku (
Wojna Jom Kippur
).
Bibliografia
- Benny Morris. "A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881–1999". Knopf 1999.
- Yaacov Bar-Simon Tov. The Israeli-Egyptian War of Attrition, 1969–70. New York: Columbia University Press, 1980.
- Chaim Herzog i Shlomo Gazit. The Arab-Israeli Wars: War and Peace in the Middle East. New York: Vintage Books, 2004.
- Lawrence L. Whetten. "The Canal War: Four-Power Conflict in the Middle East". MIT Press, Cambridge, 1974.
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne