Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie – grób-pomnik na
placu
marszałka
Józefa Piłsudskiego
w
Warszawie
. Ideą warszawskiego
Grobu Nieznanego Żołnierza
jest uczczenia pamięci poległych w walce o niepodległość. Grób zaliczany jest do narodowych , symbolizujących największe poświęcenie[2][3].
Pomysł oddania hołdu poległym w walkach nieznanym żołnierzom narodził się bezpośrednio po
I wojnie światowej
we
Francji
. Pierwszy na świecie
Grób Nieznanego Żołnierza powstał w Paryżu
w
1920
. Upamiętnia on 1 500 tys[4][5] żołnierzy poległych w latach
1914
–
1918
. Równolegle z Francją utworzono miejsca hołdu bezimiennym żołnierzom w
Wielkiej Brytanii
.
W
Polsce
pierwsze inicjatywy stworzenia miejsca upamiętniającego poległych pojawiły się w
1921
. Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie powstał jednak ostatecznie w
1925
pod kolumnadą
Pałacu Saskiego
.
2 listopada
tego roku do grobu złożono zwłoki bezimiennego żołnierza, sprowadzone podczas specjalnej ceremonii z
Cmentarza Obrońców Lwowa
.
Pod koniec
II wojny światowej
grób uległ poważnemu uszkodzeniu w wyniku wysadzenia w powietrze. Wkrótce został odbudowany i ponownie odsłonięty w
1946
. Obecnie stanowi trójarkadowy fragment ocalałej kolumnady Pałacu Saskiego. W latach
1990
–
1991
wystrój grobu częściowo zmieniono.
Przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie płonie wieczny znicz i służbę pełni warta honorowa z
Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego
, a w święta państwowe odbywa się jej uroczysta zmiana z udziałem najwyższych władz państwa.
Geneza idei Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie
Idea uczczenia żołnierzy poległych na polu bitwy narodziła się we
Francji
po
I wojnie światowej
. Inicjatorem powstania pierwszego grobu nieznanego żołnierza był Francuz – Fryderyk Simon, który podczas wojny stracił trzech synów.
Przykład francuski stał się impulsem dla powstania podobnej patriotycznej ambicji w prawie każdym narodzie. W Polsce pierwsze zabiegi mające na celu wybudowanie pomnika-grobu podjęto już w
1921
. Po roku 1921 miało miejsce wiele inicjatyw, ale faktyczne odsłonięcie warszawskiego Grobu Nieznanego Żołnierza nastąpiło dopiero w
1925
.
Projekt Komitetu Uczczenia Poległych 1914–1921
W Warszawie w czerwcu
1921
powstał Komitet Uczczenia Poległych
1914
–
1921
, któremu przewodniczył prezes
Rady Miejskiej
Ignacy Baliński
. W wyniku prac tego Komitetu, za aprobatą
kardynała
Aleksandra Kakowskiego
, postanowiono zbudować pomnik-kapliczkę w
katedrze św. Jana
, według projektu
Stefana Szyllera
. W ciągu dwóch lat powstał szkielet pomnika, ale brakowało funduszy na wykonanie złoceń i srebrzeń oraz na ostateczny jego montaż. Projekt, jak i same prace Komitetu, nie wzbudzały uznania opinii publicznej. Społeczeństwo oczekiwało pomnika monumentalnego – godnie honorującego odzyskanie niepodległości, okupionej setkami tysięcy ofiar. Skromna, utrzymana w charakterze przydrożnej, kapliczka nie spełniała społecznych oczekiwań.
Projekt przedstawiał się następująco:
„
Na piedestale wznosił się słup z czerwonego polerowanego granitu zwieńczony kapitelem z brązu, na którym umieszczona była szklana szkatułka oprawiona w srebro, zawierająca ziemię z pobojowisk. Na słupie wyryto napis:
W wiecznej pamięci 600 000 bohaterskich Synów Polski poległych za Ojczyznę na ziemiach Polski, Francji, Belgii, Niemiec, Austrii, Włoch w wojnie światowej w latach 1914 do 1920/21
Szkatułka umieszczona była za szybą kapliczki wykutej z żelaza. Na piedestale przewidziano napis:
Ziemia zbroczona krwią polską, zebrana na polach bitew. Ich śmierć dała Polsce Zjednoczenie i Niepodległość. Wieczny odpoczynek racz im dać Panie, a naród polski niechaj czci ich pamięć
W warstwie symbolicznej projekt realizował schemat narodowo-religijny, w którym emblematy narodowe przeplatały się z wizerunkami Najświętszej Marii Panny i patronów Polski[6].
”
Brak akceptacji dla tego projektu potwierdził fakt, iż nie zebrano brakującej do wykończenia kwoty – 3 tysięcy ówczesnych
złotych polskich
[7]. Bezskuteczne były apele do zazwyczaj hojnego społeczeństwa.
Projekt Polskiego Żałobnego Krzyża
W tym samym czasie stowarzyszenie Polski Żałobny Krzyż oraz grupa wysokich rangą
oficerów
z
generałem
Juliuszem Malczewskim
na czele prowadziła działania nad innym projektem. Gen. Malczewski przeznaczył na cel projektu sporą na ówczesne czasy kwotę. Za te pieniądze miał być wzniesiony pomnik na placu, obok
Parku Skaryszewskiego
. W rezultacie różnorakich działań zgromadzono 117 779 tys.
marek polskich
[8] z samych tylko składek społecznych. Kampanię popierającą prowadziła redakcja dziennika
Polska Zbrojna
, która otrzymała od czytelników dalsze 11 mln marek polskich.
Inicjatywa o takim rozmiarze spotkała się z zainteresowaniem ze strony ówczesnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego,
Polskiego Białego Krzyża
i Kurii Biskupiej. Kwestia uczczenia pozostawała poza sporem, otwarta była natomiast sprawa formy, w jakiej ma ono zostać zrealizowane. Trzy zgrupowane instytucje proponowały przejściowo usypanie olbrzymiego kopca na gruzach fortów
Cytadeli nad Wisłą
, pomiędzy
mostem kolejowym
i
Bramą Straceń
.
Inicjatywa prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego
Na polecenie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Stanisława Wojciechowskiego
kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych gen. broni
Stanisław Szeptycki
rozkazem nr 191 powołał
30 listopada
1923
Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. W skład Komitetu weszli:
Na pierwszym posiedzeniu Komitetu, w dniu
7 grudnia
1923
, utworzono trzy grupy robocze: propagandowo-prasową, finansową i artystyczną. Komitet miał przygotować zarys realizacji pomnika, a ostateczną decyzję podjąć miał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Działalność w
1923
zaowocowała rozpoczęciem wśród obywateli Polski akcji mającej na celu zebranie środków na jego realizację. Apelowano o dobrowolne opodatkowanie się – 1% z pensji – na rzecz pomnika; rząd nie był w stanie pokryć z budżetu państwa kosztów związanych z budową.
W
1924
roku wbrew oczekiwaniom na szybkie tempo załatwienia sprawy Grobu Nieznanego Żołnierza nie nastąpiły żadne działania ze strony Komitetu. Na temat grobu milczały nawet gazety.
Inicjatywa anonimowego fundatora
Nieoczekiwanie i w sposób zaskakujący dla wszystkich rankiem
2 grudnia
1924
pod
pomnik ks. Józefa Poniatowskiego
(stojący wówczas na
placu Saskim
) zajechała ciężarówka, z której zniesiono płytę z piaskowca i złożono przed cokołem pomnika.
Wykonana przez zakład kamieniarsko-rzeźbiarski Romana Lubowskiego płyta miała wymiary 1 × 2,5 metra i grubość 15 cm. Na płycie wyryty był krzyż, a poniżej niego słowa Nieznanemu Żołnierzowi, poległemu za Ojczyznę.
Nieznany pozostawał fundator płyty. Prasa spekulowała i była pełna domysłów. Złożenie płyty przypisywano mylnie
Ignacemu Paderewskiemu
. W ówczesnej prasie pojawiały się nawet żartobliwe wierszyki poświęcone złożonej przez tajemniczego donatora płycie, takie jak Ofiarodawca nieznanego autora:
„
Warszawa, a z nią cała Polska pyta –
– skąd się wzięła kamienna u stóp płyta
Któż na grób Nieznanego złożył ją Żołnierza
Ten siak, a ten znów owak rzecz drugiemu zwierza
[...]
Aby zbudzić niewdzięczne wasze serce
i by Żołnierz Nieznany, dotąd w poniewierce
miał wreszcie grób, na który czeka już lat cztery
przynoszę wam ten kamień z dna rzeki Elstery![6]
”
Tajemnicę odkryto dopiero cztery lata później. Wyszło wtedy na jaw, że płytę ufundowało Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej. W
1925
podobna inicjatywa złożenia płyty Nieznanemu Żołnierzowi miała miejsce w 22 miastach Polski. Już po wybudowaniu Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie płyty te przeniesiono na cmentarze albo złożono w
Muzeum Wojska Polskiego
. Płyty do dnia dzisiejszego znajdują się w
Bydgoszczy
,
Chełmnie
,
Krakowie
,
Lublinie
i w
Łodzi
.
Zakończenie prac Komitetu Organizacyjnego Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza
Złożenie płyty w Warszawie zmobilizowało Komitet do działania.
23 grudnia
1924
zebrał się on z inicjatywy ówczesnego ministra spraw wojskowych gen. broni
Władysława Sikorskiego
. Zebraniu przewodniczył nowy przewodniczący – gen. broni
Józef Haller
. Skład Komitetu uległ istotnemu poszerzeniu. Weszli do niego:
Dyskutowano następujące lokalizacje: na osi al. Trzeciego Maja, u wylotu
mostu Poniatowskiego
, u stóp figurki Najświętszej Marii Panny Passawskiej na
Krakowskim Przedmieściu
, na
Forcie Legionów
przy
ul. Sanguszki
, róg Zakroczymskiej czy na stokach Cytadeli.
Ostatecznie jednak sprawę przesądziło złożenie płyty na pl. Saskim i zadecydowano zgodnie, że Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie zostanie wzniesiony na pl. Saskim. Wybór poparł prezydent Stanisław Wojciechowski oraz władze wojskowe i rządowe.
Zamierzano rozpisać konkurs na rozwiązanie architektoniczne pl. Saskiego z lokalizacją Grobu Nieznanego Żołnierza. W konkursie przewidziano nagrody, na które 19 tys. złp miał przeznaczyć także warszawski magistrat: za miejsca od I do V, odpowiednio od 6 do 2 tys. złp oraz trzy dodatkowe wyróżnienia po 1,5 tys. złp. Termin złożenia prac konkursowych upływał
3 maja
1925
. Komitet jednak zwlekał z jego ogłoszeniem, bowiem na posiedzeniu w dniu
29 stycznia
1925
nadal nie było informacji na temat możliwości pokrycia kosztów budowy pomnika[6].
Rada Ministrów
na posiedzeniu w dniu
25 stycznia
1925
na wniosek ministra spraw wojskowych gen. broni Władysława Sikorskiego uchwaliła, że Grób Nieznanego Żołnierza zostanie zlokalizowany w kolumnadzie
pałacu Saskiego
i konkurs nie został ogłoszony.
Było wiele projektów architektonicznych dotyczących zagospodarowania pl. Saskiego, które wywołały burzliwą dyskusję. Ostatecznie Rada Ministrów przesądziła o wyborze twórcy pomnika, którym został artysta rzeźbiarz
Stanisław Ostrowski
.
Budowa Grobu Nieznanego Żołnierza
Prace projektowe
Pierwsze próby projektowe Stanisław Ostrowski przeprowadził
14 marca
1925
bezpośrednio pod arkadami Pałacu Saskiego. Polegały one na ustawieniu modeli fragmentów pomnika w naturalnej wielkości. W próbie tej uczestniczyli przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wojskowych, Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz władz Warszawy. Obecni na miejscu przekonali się co do trafności pomysłu i harmonijnego komponowania się projektowanych elementów w trzech środkowych arkadach kolumnady.
Projekt przewidywał, że środkowa część mieścić będzie płytę nagrobną wykonaną z szarego polskiego kamienia, a miejsce obok niej było przeznaczone na wieńce i wiązanki. Ściany boczne kolumnady miały zostać pokryte
freskami
przedstawiającymi sztandary przedrozbiorowe i z okresu I wojny światowej. Otwory arkadowe od strony
Ogrodu Saskiego
miały zostać zamknięte ozdobnymi kratami. Przed pomnikiem, od strony placu Saskiego, stanąć miały brązowe urny oraz
znicze
w formie trójnogów.
Finalne przyjęcie projektu nastąpiło
14 maja
1925
podczas zebrania zwołanego przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a
22 maja
na spotkaniu z prasą gen. Władysław Sikorski poinformował o stanie zaawansowania robót oraz ustaleniach związanych z ceremoniałem złożenia do grobu zwłok nieznanego żołnierza.
Wcześniej planowano, aby ceremonia złożenia bezimiennego żołnierza do grobu odbyła się
3 maja
1925
, następnie przesunięto jej moment na
15 sierpnia
. Terminy te jednak okazały się nierealne i ostatecznie ustalono termin –
2 listopada
1925
.
Wykonanie pomnika
Trzonem Grobu Nieznanego Żołnierza były trzy środkowe
arkady
kolumnady
Pałacu Saskiego. Środkowa była przeznaczona na głęboki na 1,5 m
grobowiec
. Wnętrze grobowca zostało wyłożone stalowym pancerzem zamykanym stalową płytą z napisem:
|
Dnia 2 XI 1925 roku zostały złożone w tem miejscu zwłoki nieznanego żołnierza polskiego przeniesione z wybranego losem pobojowiska lwowskiego |
Na trumnie zaś umieszczono napis:
|
Trumna ta zawiera zwłoki Nieznanego Żołnierza polskiego wzięte z mogiły lwowskiej dnia 29 X 1925 roku |
Otoczenie grobowca wyłożono czarnym, wypolerowanym granitem, z którym kontrastowała matowa płyta nagrobna. Miało to na celu skoncentrowanie całej uwagi na płycie, gdzie wyryto słowa:
|
TU LEŻY ŻOŁNIERZ POLSKI POLEGŁY ZA OJCZYZNĘ |
U wezgłowia został zamocowany
znicz
wykonany w stylu
klasycystycznym
. Miał on formę dwóch czarnych, smukłych aniołów, których złote skrzydła trzymały czaszę znicza.
Na sklepieniu ponad płytą grobową znajdował się
fresk
z
wieńcem laurowym
i dekorującymi go wstążkami. Pod sklepieniem arkad, po obu stronach płyty, zawieszono dwa metalowe lampiony. Środkową część przestrzeni arkad przeznaczonej na grobowiec oddzielały od reszty granitowe słupki zwieńczone kulami i połączone żeliwnymi prętami. Skrajne ściany ujmujące arkady zdobione były
płaskorzeźbami
panopliowymi
przedstawiającymi sztandary otoczone
husarskimi skrzydłami
.
Elewację
przednią stanowiły trzy arkady, w których osadzono kamienne tablice z płaskorzeźbami
mieczy
ujętych w stylizowane skrzydła husarskie (takie same płaskorzeźby znajdowały się od strony Ogrodu Saskiego). Miejsce przed tymi filarami było przeznaczone dla warty honorowej. Dwa kolejne filary były tłem dla monumentalnych, wykonanych z brązu, klasycystycznych urn ustawionych na marmurowych blokach. W święta państwowe urny płonęły wielkim gazowym płomieniem.
Trzy tylne arkady były przesłonięte ozdobnymi kratami wkutymi w filary. Krata środkowa zwieńczona była orłem stylizowanym na noszonego przez żołnierzy na czapkach. Orzeł był srebrny ze złotą koroną na głowie i szponami zaciśniętymi na tarczy. Krata po prawej stronie miała centralnie umieszczony
Krzyż Walecznych
, krata po lewej – Krzyż
Virtuti Militari
. Od krzyży odchodziły wiązki złotych promieni.
Na czterech filarach, od strony grobowca zamieszczono cztery czarne, granitowe tablice z wyrytymi polami bitew. Treść tablic została ustalona przez Biuro Historyczne Ministerstwa Spraw wojskowych i zatwierdzona
20 czerwca
1925
. Początkowo uwzględniono cztery okresy:
972
–
1683
,
1768
–
1863
,
1914
–
1920
i
1918
–
1920
, w ostatecznej jednak wersji postanowiono zamieścić tylko ostatnie dwa okresy, z przeznaczeniem dwóch tablic na każdy okres. Pod tablicami znajdowały się niewielkie znicze na kamiennych, kwadratowych płytach przypominające formą znicz główny. Znicze pod tablicami były zapalane w dniu rocznicy danej bitwy.
Tablice na Grobie Nieznanego Żołnierza przed II wojną światową
1914-1918 | 1918-1920 - Lwów listopad 1918-marzec 1919
- Lida 16 IV 1919-28 IX 1920
- Wilno 19 IV 1919-9 X 1920
-
Dyneburg 3 I 1920
-
Kijów 7 V-11 VI 1920
- Borodzianka 11-13 VI 1920
- Chorupań pod Dubnem 19 VII 1920
- Nastasów pod Tarnopolem 31 VII-6 VIII 1920
- Radzymin-Ossów 13-15 VIII 1920
|
1914-1918 | 1918-1920 |
Wybór miejsca ekshumacji bezimiennych zwłok
Równolegle ze sprawą budowy Grobu Nieznanego Żołnierza została rozstrzygnięta kwestia wyboru pobojowiska, z którego będą pochodziły zwłoki bezimiennego żołnierza, oprawy towarzyszącej
ekshumacji
i ceremonialnej transportacji zwłok do Warszawy.
4 kwietnia
1925
w Ministerstwie Spraw Wojskowych w Warszawie przygotowano losowanie pobojowiska. Wybór pobojowisk do losowania został dokonany przez Biuro Historyczne Ministerstwa Spraw Wojskowych, kierowane przez gen.
Mariana Kukiela
. Pola bitew musiały spełniać określone kryteria. W grę wchodziły tylko pola, gdzie wystąpiła wielka liczba poległych na ograniczonej przestrzeni, walka tam stoczona musiała być zaszczytna dla całości walczącego wojska, a wyeliminowane były pobojowiska leżące na terenie ówczesnego wroga.
Po uwzględnieniu tych warunków wybrano następujące pobojowiska:
-
Lwów
łącznie z pobojowiskami nad Wereszycą – listopad
1918
-
1919
- Chorupian – lipiec
1920
-
Wólka Radzymińska
–
13 sierpnia
-
15 sierpnia
1920
-
Borków
pod
Nasielskiem
–
14 sierpnia
-
16 sierpnia
1920
-
Sarnowa Górka
–
16 sierpnia
-
18 sierpnia
1920
- Krwawy Bór –
27 września
1920
-
Lida
– kwiecień
1919
, lipiec
1920
, wrzesień
1920
- Chodaczków Wielki i Nastasów –
30 lipca
-
6 sierpnia
1920
-
Brzostowica
– wrzesień
1920
-
Przasnysz
– sierpień
1920
-
Obuchów
pod
Grodnem
–
25 września
-
26 września
1920
-
Komarów
–
31 sierpnia
1920
-
Hrubieszów
–
31 sierpnia
i wrzesień
1920
-
Kobryń
– wrzesień
1920
-
Dytiatyn
–
16 września
1920
Losowanie pobojowiska miało charakter nadzwyczaj uroczysty. Szef Sztabu Wojska Polskiego gen.
Stanisław Haller
poprosił najmłodszego na sali kawalera orderu
Virtuti Militari
o dokonanie aktu losowania. Okazał się nim
ogniomistrz
Józef Buczkowski z 14. Pułku Artylerii Polowej. Ogniomistrz Buczkowski wyciągnął kartkę i wybór padł na Lwów.
Transportacja zwłok bezimiennego żołnierza do Warszawy
Pod przewodnictwem Ministra Spraw Wojskowych ustalono, że bezimienny żołnierz zostanie ekshumowany z
Cmentarza Orląt
we Lwowie, gdzie przeniesiono ciała 275 bezimiennych bohaterów poległych na polu chwały. Czynności ekshumacyjnych podjął się bezinteresownie zakład pogrzebowy Piotra Łopackiego z Warszawy, który dostarczył do Lwowa trzy trumny, w których miały być transportowane zwłoki żołnierza. Nad całością transportu czuwał
40 Pułk Piechoty „Dzieci Lwowskich”
.
Ekshumacja zwłok bezimiennego żołnierza
Podczas procedury ekshumacyjnej na cmentarzu obecni byli przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Robót Publicznych.
29 października
1925
o godzinie 14:30 rozkopano trzy mogiły żołnierskie, na których widniały tabliczki z napisem Tu leży Nieznany Obrońca Lwowa. Znajdujące się w
trumnach
kości nie sugerowały, iż są to szczątki żołnierskie, z wyjątkiem jednych, które wskazywały na zwłoki austriackiego kaprala.
W takich okolicznościach podjęto decyzję o rozkopaniu kolejnych trzech grobów. W pierwszej trumnie znaleziono zwłoki
sierżanta
, w drugiej
kaprala
, w trzeciej nie było żadnych
stopni wojskowych
, odkryto tam zaś
maciejówkę
z orzełkiem. Zamknięte trumny ustawiono następnie przed cmentarną kaplicą, celem wyboru jednej z nich.
Jadwiga Zarugiewiczowa
– matka żołnierza poległego na polach
Zadwórza
i pochowanego w nieznanym miejscu dokonała wyboru jednej z trumien. Po otwarciu trumny okazało się, że wybór padł na żołnierza bez
szarży
, z maciejówką. Był to znak, że wybrano ochotnika, bowiem żołnierze regularnego wojska nosili rogatywki. Lekarz dokonujący oględzin orzekł, że pochowany miał przestrzeloną głowę oraz nogę. Były to przesłanki pozwalające uznać, iż poległ na polu chwały, oddając życie za ojczyznę. Ustalono, iż był w wieku około 14 lat.
Wybrane zwłoki złożono do nowej, sosnowej trumny, tę trumnę zaplombowano w trumnie cynowej i wreszcie całość umieszczono w zdobionej orłami czarnej trumnie dębowej. Trumny były projektu Stanisława Ostrowskiego.
Na grób, z którego wydobyto nieznanego żołnierza, nałożono płytę jemu poświęconą i upamiętniającą jego przeniesienie do Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie.
Wieczorem trumnę przeniesiono do
kaplicy obrońców Lwowa
, złożono na specjalnie na tę okazję przygotowanym
katafalku
i zaciągnięto przy niej nocną wartę honorową.
Pożegnanie we Lwowie i przejazd do Warszawy
30 października
1925
w uroczystym kondukcie pogrzebowym z trumną na lawecie armatniej, w asyście orkiestry konnej Ułanów Jazłowieckich i oddziałów piechoty oraz kawalerii przeniesiono ciało bezimiennego żołnierza do
bazyliki katedralnej
. Trumna została wyniesiona za pomocą specjalnej windy na pięciometrowy, potężny katafalk.
Następnego dnia arcybiskup
Bolesław Twardowski
odprawił pożegnalne nabożeństwo, a po nim duchowieństwo ormiańskie, greckokatolickie i rzymskokatolickie odprawiło egzekwie.
Po ceremonii w katedrze uformowano kondukt i ulicami Lwowa: Rutowskiego, Legionów, Jagiellońską, pl. Smolki, Mickiewicza, Marszałkowską, Kopernika, Sapiehy i Dojazdową skierowano się na dworzec kolejowy. Na czele konduktu jechał na koniu gen. dyw.
Jan Thullie
, za nim 14. Pułk Ułanów, poczty sztandarowe, duchowieństwo trzech obrządków,
laweta armatnia
z trumną, dostojnicy wojskowi i cywilni, orkiestra wojskowa, kompania honorowa, a kondukt zamykał oddział policji konnej. Lwów na czas przejścia konduktu był odświętnie udekorowany, a na ulicach towarzyszył mu szpaler mieszkańców i żołnierzy. W fabrykach włączono syreny, dzwoniły dzwony w kościołach.
Na noc trumnę złożono w salonie
recepcyjnym dworca
, który został na tę okazję przystrojony przez lwowskich kolejarzy. Trumnę zamiast na katafalku złożono na karabinach maszynowych. Na noc przy trumnie stanęła warta honorowa – obok żołnierzy stanęli także kolejarze. Przez całą noc przez dworzec przewijał się tłum ludzi składających bezimiennemu żołnierzowi ostatni hołd.
1 listopada
1925
o godzinie 8:48 nastąpił odjazd ze Lwowa do Warszawy pociągu nadzwyczajnego. Pociąg prowadzony był
parowozem
udekorowanym emblematami narodowymi i żałobnymi. Trumna spoczywała w ostatnim wagonie – tym samym, którym do kraju przyjechały zwłoki Henryka Sienkiewicza. Drzwi wagonu pozostały otwarte na oścież, aby podczas przejazdu trumna była dla wszystkich widoczna. Wagon poprzedzający był wypełniony ponad setką wieńców ofiarowanych przez lwowian. Trzy pozostałe wagony zajmowała 56-osobowa eskorta honorowa z komendantem pociągu gen. bryg.
Walerym Maryańskim
Trasa pociągu wiodła przez
Żółkiew
,
Rawę Ruską
,
Bełżec
,
Krasnystaw
,
Lublin
i
Garwolin
. Na trasie przejazdu planowano liczne postoje po około 15 min. Pociąg za Lwowem jechał wśród rzeszy lwowskich kolejarzy trzymających zapalone pochodnie, a przy torach na całej trasie towarzyszyły mu nieprzebrane tłumy. Przejazd został sfilmowany przez Centrofilm, a film miał służyć propagowaniu idei uczczenia bezimiennego żołnierza. Pociąg po 22 godzinach jazdy wjechał do Warszawy na
Dworzec Gdański
.
Kolumnada Pałacu Saskiego
Grób Nieznanego Żołnierza w głębi
za pomnikiem księcia Poniatowskiego
Grób Nieznanego Żołnierza
w latach 30
Warta przy Grobie Nieznanego Żołnierza w latach 30
Ceremonia pogrzebowa w Warszawie
Oficjalne przekazanie zwłok nastąpiło
2 listopada
1925
o godzinie 6:00 na
Dworcu Głównym
. Gen. Maryański przekazał trumnę oraz 126 wieńców gen. Sikorskiemu i gen. Suszyńskiemu. Trumna została złożona na lawecie armatniej zaprzężonej w szóstkę koni. Kondukt z Dworca Głównego prowadził ksiądz prałat Niewiarowski. Na czele szła orkiestra oraz 30. Pułk Piechoty. Za trumną szli przedstawiciele rządu i wojska. Trasa wiodła
al. Jerozolimskimi
,
Nowym Światem
i
Krakowskim Przedmieściem
przez
plac Zamkowy
do
katedry św. Jana
Przed katedrą na kondukt oczekiwał bp Gall, który następnie wprowadził trumnę po czerwonym kobiercu na katafalk znajdujący się na środku katedry. Do godziny 11:00, kiedy to zaczęło się nabożeństwo, do katedry przybywali oficjele - prezydent Rzeczypospolitej, Marszałkowie Sejmu i Senatu, prezes Rady Ministrów i ministrowie. Przybył także
nuncjusz
papieski
Lorenzo Lauri
.
Podczas mszy przy katafalku stanęła warta honorowa – cztery posterunki oficerskie. Miejsca najbliżej katafalku zajęte były przez matki poległych żołnierzy, wdowy i sieroty po żołnierzach oraz przez inwalidów wojennych.
Uroczystą mszę celebrował kardynał Kakowski, zaś patriotyczną
homilię
wygłosił ks. prałat
Antoni Szlagowski
:
„
Kim jesteś ty? Nie wiem. Gdzie dom twój rodzinny? Nie wiem. Kto twoi rodzice? Nie wiem i wiedzieć nie chcę i wiedzieć nie będę, aż do dnia sądnego. Wielkość Twoja w tem, żeś nieznany.
W bratniej, wspólnej mogile zagubił imię, zagubił rodzinę, spadło z niego, co osobiste, z grobu narodził się na nowo, z grobu, gdyby z matki-ziemi, wyszedł nieznany, zapomniany, bezimienny [...]
Czymże na Boga jesteś, szary żołnierzu, zapomniany, bezimienny?
Ty jesteś odwieczny geniusz bojowy narodu, zowiesz się Męstwo, ty jesteś niespożyta, niezmożona moc ideałów narodowych, zowiesz się Poświęcenie. Ty jesteś wszechzwycięska niepodległość ducha narodowego, zowiesz się Wolność.
Nazywasz się Milion, bo miliony złożyły w tobie swe ukochania i swe katusze. Nazywasz się Milion, a imię twoje czterdzieści i cztery, a życie twoje trud trudów, sława, sława, sława[6]
”
Po nabożeństwie trumna została zdjęta z katafalku przez ośmiu podoficerów – kawalerów Virtuti Militari, wyniesiona przed katedrę przez szpaler oddających honory sztandarów i złożona na armatniej lawecie. Przygotowano kondukt według ustalonego porządku. Na czele kroczył oddział piechoty konnej, następnie oddziały: piechoty, artylerii, kawalerii, sztandary armii polskiej, dalej duchowieństwo wszystkich wyznań, laweta z trumną, a tuż za nią matki, wdowy i inwalidzi. W dalszej kolejności w kondukcie szli: prezydent Rzeczypospolitej, przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wojskowych, wyższa generalicja, delegaci Sejmu i Senatu oraz wysocy urzędnicy, korpus oficerski i delegacje zagraniczne. Kondukt zamykał oddział konnej policji.
Kondukt udał się Krakowskim Przedmieściem, na pl. Saski. Po drodze konduktowi towarzyszyły tysiące warszawiaków, a nad konduktem przelatywały eskadry samolotów. W kościołach biły dzwony. Ze względu na trwającą rozbiórkę
Soboru św. Aleksandra Newskiego
pl. Saski mógł pomieścić zaledwie 3 tys. osób.
W lożach przy Pałacu Saskim zasiedli prezydent Rzeczypospolitej z towarzyszącym mu pierwszym marszałkiem Polski, premier i marszałkowie Sejmu i Senatu, po lewej zaś duchowieństwo
rzymskokatolickie
,
arcybiskup
Kościoła prawosławnego
i główny
rabin
warszawski.
Laweta z trumną została zatrzymana przed pomnikiem księcia Józefa Poniatowskiego. Kawalerowie Virtuti Militari przenieśli następnie trumnę przed salutującymi oddziałami i złożyli obok miejsca spoczynku. O godzinie 13:00, po komendzie dowódcy uroczystości, przy biciu dzwonów kościelnych trumna została opuszczona do grobowca. Minister spraw wojskowych złożył do grobowca akt erekcyjny oraz 14 żalników z ziemią z pozostałych pobojowisk, a także srebrny wieniec od prezydenta Rzeczypospolitej i jedwabny całun w wizerunkiem orła białego. Minutę po złożeniu trumny do grobowca nastąpiła cisza, przestały bić dzwony i oddano 24 wystrzały
honorowej salwy armatniej
. Grobowiec nakryto płytą nagrobną.
Akt erekcyjny miał następującą treść:
|
Naród i rząd Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej z jej prezydentem Stanisławem Wojciechowskim na czele, przy udziale przedstawicieli izb ustawodawczych, duchowieństwa wszech wyznań, wojska, władz państwowych i samorządowych, stowarzyszeń społecznych i licznych tłumów ludu złożył w grobowcu na placu Saskim w stołecznym mieście Warszawie wzniesionym , wydobyte ze wskazanego losem pobojowiska lwowskiego zwłoki żołnierza polskiego, który poległ za Ojczyznę, składając w ten sposób wspólny hołd tysiącom bohaterów, którzy w ciągu stutrzydziestoletniej walki o wolność legli na polu chwały za sprawę narodu. |
Prezydent Wojciechowski jako pierwszy oddał honory Grobowi Nieznanego Żołnierza i złożył wieniec od narodu, a następnie zapalił wieczny znicz. Przy grobie została zaciągnięta warta honorowa wystawiona przez żołnierzy z 36. Pułku Legii Akademickiej[9].
Tuż po uroczystości premier chciał podziękować osobiście Stanisławowi Ostrowskiemu, ale nie udało się go odnaleźć. Okazało się, że zaprosił on na obiad współpracujących z nim robotników, chcąc uniknąć tym samym oficjalnych uroczystości, wywiadów i natarczywych reporterów.
Grób Nieznanego Żołnierza w latach 1925–1939
Grób Nieznanego Żołnierza, 1930
Grób Nieznanego Żołnierza po odsłonięciu był miejscem wizyt tysięcy warszawiaków. Doszło nawet do tego, że
4 listopada
1925
musiała interweniować policja, gdyż napierający tłum uszkodził łańcuchy okalające pomnik. Przy pomniku musiano ustawić policyjny kordon, który regulował ruch odwiedzających. Koncepcja artysty została przyjęta z zadowoleniem ze strony społeczeństwa. Przekonali się do niej nawet dotychczasowi oponenci wyboru miejsca na Grób Nieznanego Żołnierza, oceniając całość z uznaniem.
Ministerstwo Spraw Wojskowych wystąpiło do Prezesa Rady Ministrów, aby ten przedłożył Prezydentowi Rzeczypospolitej wniosek o nadanie Stanisławowi Ostrowskiemu
Złotego Krzyża Zasługi
.
W roku
1926
odnotowano zmianę sposobu traktowania grobu. Prasa z tamtego okresu pisała: Niemal już zapomniany przez społeczeństwo Grób Nieznanego Żołnierza. Pragnienie zostało spełnione i emocje opadły[10]. Zaniechano warty honorowej, Często daje się zauważyć fakty zdradzające brak kultury, ludzie zbliżają się do samej płyty z papierosem w ustach i kapeluszach na głowie[10].
Przed grobem obowiązywał niepisany zwyczaj zdejmowania nakrycia głowy i pochylania głowy oraz zakaz palenia papierosów i prowadzenia głośnych rozmów. Żołnierzy obowiązywało oddanie honorów poprzez salutowanie, a przy zatrzymaniu – zdjęcie czapki.
Z inicjatywy mjra Władysława Dunin-Wąsowicza w rocznice bitew upamiętnionych na płytach pomnikowych organizacje skupiające byłych wojskowych zaciągały 12-godzinne warty w historycznych mundurach danej formacji, która brała udział w bitwie. Niezależnie od tej inicjatywy, decyzją Ministra Spraw Wojskowych, przywrócono stałe, niewojskowe warty honorowe, które pełniła Komisja Ładu i Porządku.
W marcu
1926
odbyło się uroczyste przekazanie Grobu Nieznanego Żołnierza pod zarząd Warszawy. Nowy zarządca – o czym doniosła ówczesna prasa – doprowadził to miejsce do zaniedbania: O godz. 2300 z dwóch lamp świeciła się tylko jedna, druga zaś z powodu przepalenia się żarówki była ciemna. Znicz natomiast buchał tak płomieniami, jakby nowoczynny wulkan. Niech magistrat uważa, by przez niego nie spotkał stolicy ten despekt, że armia grób odbierze[11]!
W późniejszym okresie o grobie wspominano z rzadka, tylko przy okazji notatek z uroczystości rocznicowych oraz z okazji defilad w święta narodowe i wojskowe.
W
1936
okazało się, iż Grób Nieznanego Żołnierza potrzebuje prac konserwacyjno-remontowych. Na spotkaniu u
konserwatora zabytków
10 lutego
1937
postanowiono odrestaurować zarówno sam grób, jego otoczenie, jak i całą kolumnadę i arkady. Koszt robót wyceniono wówczas sumę ok. 40 tys. złp.
Grób Nieznanego Żołnierza w czasie II wojny światowej
Zniszczony Pałac Saski – grudzień 1944
W czasie okupacji Grób Nieznanego Żołnierza był miejscem szczególnie ważnym i czczonym przez Polaków. Przechodzący przed grobem zwyczajowo oddawali mu cześć poprzez prosty gest uchylenia czapki. Często z narażeniem życia, dla podtrzymania ducha narodowego składano na płycie grobu kwiaty[12].
15 sierpnia
1944
, pomimo tego, iż koło Grobu Nieznanego Żołnierza często krążyły niemieckie patrole, złożono tam z okazji święta wieniec z szarfą: Nieznanemu Żołnierzowi Rząd R.P. Za taką działalność groziło aresztowanie na
Pawiaku
, wywiezienie do
Auschwitz
lub innego
obozu koncentracyjnego
, a w skrajnym przypadku natychmiastowe rozstrzelanie.
Od maja
1942
[13] Ogród Saski był terenem nur für Deutsche (tylko dla Niemców). Z okresu tego zachowały się zdjęcia nieznanego niemieckiego fotografa ukazujące kolumnadę Pałacu Saskiego z powiewającą bezpośrednio nad Grobem Nieznanego Żołnierza niemiecką flagą. Na innych zdjęciach widać zachowane ozdobne elementy kraty od strony Ogrodu Saskiego – Krzyża Virtuti Militari[14].
W czasie
powstania warszawskiego
plac Saski przez cały czas pozostawał w rękach niemieckich. Niemcy zdając sobie sprawę, że Polakom bardzo może zależeć na zdobyciu tego rejonu, rozlokowali tu doborowe jednostki gen.
Reinera Stahela
, których potencjał przewyższał możliwości powstańców.
28 grudnia
1944
oddział Sprengskommando pod dowództwem mjra Wegnera wysadził w powietrze pałac Saski. Budynek został zniszczony, ale monumentalna kolumnada nad Grobem Nieznanego Żołnierza nie runęła w całości. Nad grobowcem stały dwie kolumny. Następnego dnia ponowiono wysadzanie, wtedy sklepienie arkad zapadło się i płyta nagrobna została przysypana gruzem.
Z grobu ocalały jednak fragmenty arkad: trzy od strony pl. Saskiego i dwie od strony przeciwnej.
Grób Nieznanego Żołnierza w latach 1945–1989
Uporządkowanie Grobu Nieznanego Żołnierza po zniszczeniach wojennych
Dowództwo
Ludowego Wojska Polskiego
jeszcze przed zakończeniem
wojny
zadecydowały o odbudowie Grobu Nieznanego Żołnierza. Już
17 stycznia
1945
żołnierze rozpalili przy gruzach grobu ognisko – zamiast znicza. W maju
1945
9. drużyna pierwszej kompanii 13. Samodzielnego Batalionu pod dowództwem plut. Michała Dubaniowskiego dokonała odgruzowania okolicy.
W trakcie odgruzowywania stwierdzono, że Niemcy wywiercili otwory także w ocalonych filarach, ale pomimo takiego przygotowania nie umieszczono w nich ładunków i nie wysadzono. Wskazuje to na celowe ich pozostawienie, na zawsze jednak pozostanie tajemnicą, dlaczego ich nie wysadzono[6].
Po oczyszczeniu gruzowiska Pałacu Saskiego wywieziono ponad 40 tys m³ gruzu. Otoczenie Grobu Nieznanego Żołnierza wyłożono płytami chodnikowymi i przebudowano jezdnię przed grobem. Przy gruzach Grobu Nieznanego Żołnierza honorową wartę zaciągnęły kobiety-żołnierze z
Batalionu Fizylierek im. Emilii Plater
.
W listopadzie
1945
naczelny dowódca Ludowego Wojska Polskiego, marszałek Polski
Michał Rola-Żymierski
, wydał rozkaz przygotowania projektu odbudowy Grobu Nieznanego Żołnierza.
13 listopada
1945
jako projekt przedstawiono propozycję pozostawienia grobu w takim stanie, w jakim jest po odgruzowaniu ażeby wszyscy mieli okazję przekonać się o zbrodniach hitlerowskich Niemiec[6]. Projekt został odrzucony, a władze wojskowe powierzyły odbudowę Grobu architektowi
Zygmuntowi Stępińskiemu
.
Odbudowa Grobu Nieznanego Żołnierza
Stępinski jako zamysł przyjął odbudowę Grobu jako ruiny-symbolu odnawiając trzy środkowe arkady kolumnady[15].
Nad arkadami przywrócono kamienne bazy 8 kolumn oraz ich szczątki. Po odbudowie sklepienia nad arkadami przywrócone zostały kamienne tralki, których część ocalała. Otoczenie grobu zostało wyłożone kamienną posadzką. W otoczeniu grobu od strony Ogrodu Saskiego ustawiono dwie najmniej uszkodzone
barokowe
rzeźby – alegorię Muzyki i Poezji.
Arkady od strony Ogrodu Saskiego zostały wypełnione zdobnymi kratami według projektu
Henryka Grunwalda
. Na kratach umieszczono najwyższe odznaczenia wojskowe: Krzyż
Virtuti Militari
(pominięto rok jego ustanowienia
1792
), na środkowej
Krzyż Grunwaldu
, nad którym góruje orzeł (bez korony) oraz
Krzyż Walecznych
(z mylnym rokiem
1918
zamiast
1920
).
Wprowadzone zostały także inne zmiany. Starą płytę grobowca (z piaskowca) zastąpiono nową. Starą płytę podobno zakopano pod chodnikiem, który prowadzi do Ogrodu Saskiego[6]. Wieniec namalowany nad płytą grobowca zastąpiono jedną z dwóch uprzednio wiszących po bokach lamp. Zmieniona została forma wiecznego znicza u wezgłowia grobowca. Zamiast czterech przedwojennych zniczy przed tablicami wstawiono cztery duże kotły z ziemią z pobojowisk II wojny światowej, które zostały posadowione na osiach skrajnych arkad. Zmieniono klasycystyczne znicze przed frontem i z tyłu pomnika na eklektyczne.
Tablice na Grobie Nieznanego Żołnierza po II wojnie światowej
Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem - Rothenburg
- Forsowanie Nysy 16 IV 1945
- Izbica
- Niesky 12 IV 1945
- Rietschen 18-21 IV 1945
- Budziszyn (Bautzen) 21-26 IV 1945
- Kanał Hohenzollernów 22-23 IV 1945
- Dauban 22 IV 1945
- Drezno 26 IV 1945
- Wartha-Koenigswartha 27 IV 1945
-
Berlin 30 IV-2 V 1945
- Melnik 4 V 1945
| Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem - Warszawa 16-17 I 1945
- Złotów 30-31 I 1945
- Jastrowie 3 II 1945
- Dobrzyce 5-8 II 1945
- Nadarzyce 5-6 II 1945
- Frydląd Pomorski 10 II 1945
- Drawsko 4-5 III 1945
-
Kołobrzeg 8-18 III 1945
- Wejherowo-Janowo 12-17 III 1945
- Gdynia-Gdańsk 27-28 III 1945
| Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem |
Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem | Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem | Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem |
Warta honorowa
przy Grobie Nieznanego Żołnierza
Współczesne tablice na tylnych filarach Grobu Nieznanego Żołnierza
Tablice noszące lata
1918
–
1920
znalazły się w Muzeum Wojska Polskiego, natomiast z lat
1914
–
1918
zostały wykorzystane powtórnie (napisy wyryte na odwrotnych płaszczyznach).
Inaczej niż przed wojną rozwiązano sprawę składania wieńców i wiązanek. Obowiązywała wtedy zasada składania wieńców obok płyty grobowca, natomiast po wojnie wieńce te składa się bezpośrednio na grobowej płycie.
Grób Nieznanego Żołnierza po odbudowie
Uroczystość odsłonięcia Grobu Nieznanego Żołnierza odbyła się
8 maja
1946
o godzinie 20. W czasie uroczystości złożono do kotłów ziemię z 24 pobojowisk, a gen. dyw.
Marian Spychalski
zapalił znicz.
W dniu następnym na pl. Zwycięstwa[16] przybyli przedstawiciele rządu, wojska i zagraniczne delegacje. Poświęcenia Grobu Nieznanego Żołnierza dokonał dziekan Wojska Polskiego ks. płk. Stanisław Warchałowski. Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski odczytał akt przekazania grobu pod opiekę społeczeństwu Warszawy. W imieniu miasta podziękował prezydent
Stanisław Tołwiński
. Oddano też honorowy salut armatni z dziesięciu dział.
Z tą chwilą przy Grobie Nieznanego Żołnierza został wprowadzony całodobowy posterunek warty honorowej. Zmiany warty odbywają się co godzinę, a w każdą niedzielę o godzinie 12. mają charakter uroczysty.
Przed Grobem Nieznanego Żołnierza odbywały się apele poległych w 20., 30. i 40. rocznicę zakończenia II wojny światowej. Uroczystości w święta państwowe były jednak organizowane na
pl. Defilad
.
W
1964
w ramach renowacji otoczenia wokół Grobu Nieznanego Żołnierza wyłożono nową posadzkę o powierzchni 2 432 m², wymieniono płytę nagrobną, zamontowano reflektory oświetlające obiekt i położono nowy tynk. W roku
1965
zamontowano stojaki do wieńców oraz zamontowano instalację grzewczą dla żołnierzy warty honorowej[17].
1 lipca
1965
Grób Nieznanego Żołnierza został uznany za obiekt zabytkowy[1].
Ponowną renowację przeprowadzono w
1973
. Elementy wykonane z
piaskowca
zastąpiono szarym, wypolerowanym
granitem
[17].
Podczas
pierwszej pielgrzymki
papieża
Jana Pawła II
, w dniu
2 czerwca
1979
roku, modlił się przy grobie i zamieścił swój wpis w Księdze Pamiątkowej Grobu Nieznanego Żołnierza: Nieznanemu Żołnierzowi Polski – Jan Paweł II, syn tej ziemi[18], a w homilii powiedział:
„
Stoimy tutaj w pobliżu Grobu Nieznanego Żołnierza. W dziejach Polski - dawnych i współczesnych - grób ten znajduje szczególne pokrycie. Szczególne uzasadnienie. Na ilu to miejscach ziemi ojczystej padał ten żołnierz. Na ilu to miejscach Europy i świata przemawiał swoją śmiercią, że nie może być Europy sprawiedliwej bez Polski niepodległej na jej mapie? Na ilu to polach walk świadczył oprawach człowieka wpisanych głęboko w nienaruszalne prawa narodu, ginąc "za wolność naszą i waszą"? "Gdzie są ich groby, Polsko! Gdzie ich nie ma! Ty wiesz najlepiej - i Bóg wie na niebie!" (Artur Oppman, Pacierz za zmarłych). Dzieje Ojczyzny napisane przez Grób jednego Nieznanego Żołnierza.
Przyklęknąłem przy tym grobie, wspólnie z Księdzem Prymasem, aby oddać cześć każdemu ziarnu, które - padając w ziemię i obumierając w niej - przynosi owoc[19].
”
17 stycznia
1982
, podczas uroczystej zmiany warty przed Grobem Nieznanego Żołnierza, zgodnie z decyzją ministra obrony narodowej, Kompania Reprezentacyjna WP, po raz pierwszy, po wieloletniej przerwie, wystąpiła w rogatywkach według wzoru z okresu II Rzeczypospolitej[17].
Grób Nieznanego Żołnierza po roku 1989
Pod koniec
lat 80. XX wieku
nastąpiło pewne ożywienie wokół Grobu Nieznanego Żołnierza. W dniu
9 kwietnia
1989
Komitet Obrony Kraju
wydał oświadczenie, w którym zapraszał do ogólnonarodowej dyskusji nad zmianami wystroju Grobu Nieznanego Żołnierza.
18 kwietnia
1989
w Grobie Nieznanego Żołnierza została złożona ziemia z mogił katyńskich. Uroczystość zorganizowana przez wojsko odbyła się o godzinie 11. Odkrytym samochodem, w asyście oficerów i Kompanii Reprezentacyjnej urna z prochami wjechała na pl. Zwycięstwa. W księdze pamiątkowej Grobu Nieznanego Żołnierza zapisano:
„
Ku wiecznej pamięci potomnym, w hołdzie tym, którzy oddali swe życie dla Polski. Dnia 18 IV 1989 roku złożono w mauzoleum żołnierskiej chwały urnę z ziemią katyńską zbroczoną krwią polskich oficerów-bojowników września 1939 r.
”
W kwietniu
1990
premier
Tadeusz Mazowiecki
polecił wiceministrowi obrony narodowej
Bronisławowi Komorowskiemu
przygotowanie raportu o stanie prac nad grobem. Minister Komorowski powołał zespół pod kierunkiem Waldemara Strzałkowskiego, który otrzymał zadanie przywrócenia przedwojennych tablic i opracowanie kolejnych.
Tablice przedwojenne na Grobie Nieznanego Żołnierza zostały odsłonięte
11 listopada
1990
podczas obchodów
Święta Niepodległości
.
3 maja
1991
, podczas obchodów 200-lecia
Konstytucji 3 Maja
, odsłonięto 14 kolejnych, nowych tablic przedstawiających miejsca bitew z lat
972
–
1683
,
1768
–
1921
i
1939
–
1945
. Dwie tablice zostały poświęcone lotnikom i marynarzom.
Znaczenie Grobu Nieznanego Żołnierza podkreśla wprowadzony w protokole dyplomatycznym obowiązek odwiedzenia go przez delegacje zagraniczne składające wizyty w Polsce.
Łącznie na filarach arkad Grobu Nieznanego Żołnierza znajduje się obecnie 18 tablic.
Tablice na Grobie Nieznanego Żołnierza po 1990
972-1683 | 972-1683 | 1768-1863 |
1768-1863 | | 1863-1921 |
1863-1921 | 1914-1918 | 1914-1918 |
1918-1920 - Lwów listopad 1918-marzec 1919
- Lida 16 IV 1919 i 28 IX 1920
- Wilno 19 IV 1919 i 9 X 1920
-
Dyneburg 3 I 1920
-
Kijów 7 V-11 VI 1920
- Borodzianka 11-13 VI 1920
- Chorupań pod Dubnem 19 VII 1920
- Nastasów pod Tarnopolem 31 VII-6 VIII 1920
- Radzymin-Ossów 13-15 VIII 1920
| 1918-1920 - Borkowo pod Nasielskiem 14-15 VIII 1920
- Sarnowa Góra pod Ciechanowem 16-20 VIII 1920
- Przasnysz 21-22 VIII 1920
-
Komarów-Hrubieszów 30 VIII-1 IX 1920
- Kobryń 14-15 IX 1920
-
Dytiatyń 16 IX 1920
- Brzostowice 20 IX 1920
- Grodno-Obuchowo 20-25 IX 1920
- Krwawy Bór pod Papiernią 27-28 IX 1920
| 1939-1945 |
1939-1945 | 1939-1945 | 1939-1945 |
1939-1945 | Marynarzom | Lotnikom |
Prezydent Rzeczypospolitej
składa wieniec na płycie
Grobu Nieznanego Żołnierza
Warta honorowa
wszystkich rodzajów wojsk
przy Grobie Nieznanego Żołnierza
Uroczystości przy Grobie Nieznanego Żołnierza
W dni świąt państwowych
3 maja
,
15 sierpnia
i
11 listopada
przy Grobie Nieznanego Żołnierza odbywa się uroczysta zmiana warty honorowej z udziałem wojsk wszystkich rodzajów. W święta 3 maja i 11 listopada w zmianie warty biorą udział także pododdziały
Straży Granicznej
i
Policji
[20]. W uroczystościach biorą udział prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, marszałek Sejmu, marszałek Senatu, prezes Rady Ministrów oraz zaproszeni goście.
Ceremoniał składania wieńców (wiązanek kwiatów) na płycie Grobu Nieznanego Żołnierza w ramach
ceremoniału wojskowego
reguluje Decyzja nr 83/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia
19 czerwca
1995
w sprawie wprowadzenia do użytku w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Ceremoniału wojskowego.
Pododdziały ze sztandarami podczas defilady w takt
Warszawianki
oddają honory Grobowi Nieznanego Żołnierza, Prezydent składa wieniec w imieniu narodu, a pozostali przedstawiciele najwyższych władz – w imieniu reprezentowanych przez siebie instytucji.
Przy Grobie Nieznanego Żołnierza odbywają się także uroczyste przysięgi i ślubowania[21][22][23].
Posterunek warty honorowej przy Grobie Nieznanego Żołnierza
Naszywka naramienna noszona przez żołnierzy Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego
Wg stanu na wrzesień
2008
wartę honorową na posterunek przy Grobie Nieznanego Żołnierza wystawia
Batalion Reprezentacyjny Wojska Polskiego
[17]. Warta jest pełniona całodobowo i całorocznie. Na wypadek zagrożenia na ochraniany obiekt żołnierze mają do dyspozycji łączność telefoniczną z dowódcą warty. Grób Nieznanego Żołnierza jest też monitorowany z wykorzystaniem kamery telewizyjnej przez oficera operacyjnego Dowództwa Garnizonu Warszawa[24].
Głównym zadaniem wartowników jest dbałość o zachowanie godności w bezpośrednim sąsiedztwie Grobu Nieznanego Żołnierza i reagowanie na ewentualne niestosowne zachowania czy profanowanie Grobu Nieznanego Żołnierza[25]. Warta, pomimo tego że jest honorowa, pełniona jest zgodnie z regulaminem służby wartowniczej, a żołnierze pełnią służbę na posterunku z bronią –
karabinem SKS
wyposażonym w amunicję. Incydenty pod Grobem Nieznanego Żołnierza nie zdarzają się często[26].
Warta pełniona jest w mundurach wyjściowych. Na posterunku stoi dwóch żołnierzy przez jedną godzinę, po której następuje zmiana i jedna godzina odpoczynku. Wartownia zlokalizowana jest w budynku Dowództwa Garnizonu Warszawa przy placu Marszałka Józefa Piłsudskiego[27].
Żołnierze pełniący warty i odchodzący do rezerwy z Batalionu Reprezentacyjnego w ostatnim dniu swojej służby składają wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza. Asystują przy tym żołnierze młodszego rocznika. Ceremonii tej towarzyszy symboliczne przekazanie posterunku honorowego[28].
Pełnienie warty na tym posterunku to dla żołnierzy zaszczyt i wyróżnienie[29].
Grób Nieznanego Żołnierza w ikonografii
3 listopada
2008
roku
Narodowy Bank Polski
z okazji 90. rocznicy odzyskania niepodległości wyemitował złote monety o nominałach 200 zł i 50 zł ze stylizowanym wizerunkiem Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie[30].
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków:
Rejestr zabytków nieruchomych str. 36
(
pol.
). [dostęp 12 września 2008].
- ↑
Grób Nieznanego Żołnierza - Wojsko Polskie - Departament Wychowania i Promocji Obronności
(
pol.
). [dostęp 4 października 2008].
- ↑ Piotr Szubarczyk:
Nasz Dziennik - Pora oczyścić dom ze śmieci
(
pol.
). [dostęp 4 października 2008].
- ↑
La visite de l'Arc de Triomphe
(
fr.
). [dostęp 6 października 2008].
- ↑ J. Hübner-Wojciechowska podaje liczbę 1 400 tys.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Joanna Hübner-Wojciechowska: Grób Nieznanego Żołnierza. Warszawa: Państwowe Wydaw. Naukowe, 1991. .
- ↑ J. Hübner-Wojciechowska, Grób Nieznanego Żołnierza, Warszawa 1991, s. 10.
- ↑ Po reformie w 1924 roku 1 złp = 1,8 mln marek polskich (w 1925 roku 5,98 = 1 dolar). J. Hübner-Wojciechowska, Grób Nieznanego Żołnierza, Warszawa 1991, s. 10.
- ↑ DGW:
Dowództwo Garnizonu Warszawa
(
pol.
). [dostęp 12 września 2008].
- ↑ 10,0 10,1 Kurier Warszawski z 28 stycznia 1926
- ↑ Kurier Warszawski z 2 września 1926
- ↑ Mariusz Bober:
Radio Maryja - Siłę do walki czerpaliśmy z wiary i tradycji
(
pol.
). [dostęp 12 września 2008].
- ↑ Archiwum Państwowe m. st. Warszawy:
Oś Saska
(
pol.
). [dostęp 12 września 2008].
- ↑ Archiwum Państwowe m. st. Warszawy:
Warszawa w obiektywie niemieckiego fotografa w czasie okupacji niemieckie (1939) 1940-1944
(
pol.
). [dostęp 12 września 2008].
- ↑ Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. .
- ↑ ówczesna nazwa
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3
Dowództwo Garnizonu Warszawa
- ↑
Centrum Myśli Jana Pawła II - Grób Nieznanego Żołnierza
(
pol.
). [dostęp 12 września 2008].
- ↑
TVP Homilia w czasie mszy św. odprawionej na pl. Zwycięstwa, Warszawa, 2 czerwca 1979
(
pol.
). [dostęp 12 września 2008].
- ↑
Oddział Prewencji Policji w Warszawie
(
pol.
). [dostęp 20 września 2008].
- ↑ Jerzy Markowski:
Wojskowa Akademia Techniczna / Military University of Technology – Przysięgali podchorążowie
(
pol.
). [dostęp 6 października 2008].
- ↑
Prezydent RP
(
pol.
). [dostęp 6 października].
- ↑
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji – Ślubowanie policjantów w Warszawie
(
pol.
). [dostęp 6 października 2008].
- ↑
Ministerstwo Obrony Narodowej - serwis internetowy
(
pol.
). [dostęp 24 września 2008].
- ↑
Ministerstwo Obrony Narodowej - serwis internetowy
(
pol.
). [dostęp 24 września 2008].
- ↑ Mateusz Zieliński:
gazeta.pl – Po incydencie pod Grobem Nieznanego Żołnierza
(
pol.
). [dostęp 24 września 2008].
- ↑
Dowództwo Garnizonu Warszawa
(
pol.
). [dostęp 24 września 2008].
- ↑
Gazeta Internetowa Redakcji Wojskowej - Pożegnanie 2 Kompanii Reprezentacyjnej WP
(
pol.
). [dostęp 24 września 2008].
- ↑
Polska Zbrojna nr 25/2008
- ↑
Folder emisyjny monet
Bibliografia
-
W obronie Lwowa i Wschodnich Kresów : polegli od 1-go listopada 1918 do 30-go czerwca 1919 r.
. Lwów: Straż Mogił Polskich Bohaterów, 1926. (
pol.
)
- Joanna Hübner-Wojciechowska: Grób Nieznanego Żołnierza. Warszawa: Państwowe Wydaw. Naukowe, 1991. . (
pol.
)
- Witold Lisowski: Sercu bliskie: polskie symbole narodowe, Grób Nieznanego Żołnierza. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1987. . (
pol.
)
- Witold Lisowski: Żołnierz Nieznany. Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Grobu Nieznanego Żołnierza, 1993. . (
pol.
)
- Apoloniusz Zawilski: Grób Nieznanego Żołnierza. Warszawa: Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia, 1981. . (
pol.
)
- red. Wiesława Jana Wysockiego: Dzieje oręża polskiego na tablicach Grobu Nieznanego Żołnierza zapisane. Warszawa: "Rytm" : Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2000. .
- Waldemar Strzałkowski: Grób Nieznanego Żołnierza. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. . (
pol.
)
- Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. . (
pol.
)
- Czesław Skiba: Pomniki Nieznanego Żołnierza: świat i Polska: przewodnik. Warszawa: Dom Wydaw. Bellona, 2004. . (
pol.
)
Linki zewnętrzne