Stanisław Grabski (ur.
5 kwietnia
1871
w
Borowie
nad
Bzurą
(ob.
powiat łowicki
), zm.
6 maja
1949
w
Sulejówku
) – polski
polityk
,
ekonomista
, poseł na
Sejm
Ustawodawczy oraz I kadencji w
II RP
, starszy brat dwukrotnego premiera, wybitnego uczonego, reformatora polskiej waluty i twórcy
złotego
–
Władysława
i działaczki społecznej
Zofii Kirkor-Kiedroniowej
. Ojciec
Stanisławy Grabskiej
, teologa, publicystki, wieloletniego prezesa warszawskiego
KIK-u
.
Życiorys
Pochodził z rodziny ziemiańskiej z Łęczyckiego. Profesor ekonomii: w latach 1910–1939
Uniwersytetu Lwowskiego
,
Akademii Rolniczej w Dublanach
a także
Uniwersytetu Jagiellońskiego
, a następnie, od 1947 –
Uniwersytetu Warszawskiego
.
W młodości organizator kółek socjalistycznych. Od 1890 członek
Związku Robotników Polskich
. Należał do organizatorów "Kas Oporu", oraz nielegalnych związków zawodowych metalowców i stolarzy. We wrześniu 1891 wyjechał do
Berlina
na studia. Tam był wydawcą szeregu publikacjo postulujących umieszczenie hasła niepodległości w programie partii socjalistycznej. Był również redaktorem
"Gazety Robotniczej"
. W listopadzie 1892 współzałożyciel
PPS
, z którą zerwał w 1902, wiążąc się z obozem narodowym. Od 1905 w
Lidze Narodowej
, od 1906 członek jej władz. Od 1907 wiceprezes
Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego
w
Galicji
. Członek
Komitetu Narodowego Polskiego
w
Paryżu
.
Filister
honorowy Polskiej Korporacji Akademickiej
Cresovia Leopoliensis
.
Członek polskiej delegacji na rokowania Polski i
RFSRR
w
Mińsku
, a następnie w
Rydze
, zakończonych
traktatem ryskim
. Jako zwolennik koncepcji inkorporacyjnej
Romana Dmowskiego
i przeciwnik koncepcji federacyjnej
Józefa Piłsudskiego
doprowadził do wytyczenia polsko-sowieckiej linii zawieszenia broni (która następnie stała się podstawą linii granicznej) w odległości 20–30 km na zachód i północny zachód od
Mińska
, zajętego ponownie w końcu
wojny polsko-bolszewickiej
(12 października 1920) przez
Wojsko Polskie
[1].
W latach 1919–1927 poseł na Sejm z listy
Związku Ludowo-Narodowego
. W 1923 (rząd
Wincentego Witosa
– tzw.
Chjenopiast
) i w latach 1925–1926 minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, znany ze swego negatywnego stosunku do mniejszości narodowych. Autor tzw. "ustawy Grabskiego", przewidującej coroczne plebiscyty w publicznych szkołach powszechnych i gimnazjach w kwestii języka wykładowego. Ustawa – w intencji polonizacyjna – doprowadziła do znaczącego ograniczenia zakresu szkolnictwa w
języku ukraińskim
w
Galicji Wschodniej
, poprzez zastępowanie szkół z językiem wykładowym ukraińskim szkołami dwujęzycznymi (tzw. utrakwistycznymi) i była jednym ze stałych zarzewi konfliktu polsko-ukraińskiego w całym
dwudziestoleciu międzywojennym
. Po
przewrocie majowym
w 1926 wycofał się z życia politycznego i poświęcił się pracy naukowej i publicystycznej.
W czasie
II wojny światowej
, po
agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939
i
okupacji
Lwowa
przez
Armię Czerwoną
aresztowany przez
NKWD
i więziony (1939–1941) w obozie na terenie
ZSRR
. Po
ataku III Rzeszy na ZSRR
i
układzie Sikorski-Majski
uwolniony, wyjechał do
Londynu
. W latach 1942–1944 przewodniczący
II Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej
. Zwolennik
porozumień jałtańskich
, po utworzeniu w ich konsekwencji
Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
1 lipca 1945 wraz ze
Stanisławem Mikołajczykiem
wrócił do Polski, został jednym z wiceprezesów
Krajowej Rady Narodowej
w latach 1945–1947. Po sfałszowanych
wyborach do Sejmu Ustawodawczego
w styczniu 1947 objął katedrę ustrojów społecznych na
Wydziale Prawa
Uniwersytetu Warszawskiego
. Zmarł w 1949 w
Sulejówku
. Pochowany na
Cmentarzu Powązkowskim
.
Rodzina
Od 1895 był żonaty z Ludmiłą Rożen, z którą miał pięcioro dzieci – trzy córki (Feliksę, Ludmiłę, Janinę) i dwóch synów (Stanisława, który zginął w czasie wojny w 1920 i Zbigniewa (1907–1943), który był harcmistrzem, do 1941 był więziony w
ZSRR
i zmarł w wyniku wypadku podczas pełnienia służby wojskowej). Po śmierci pierwszej żony (1915), Stanisław Grabski ożenił się (w 1916) z Zofią Smolikówną (ur. 2 marca 1893, zm. 5 lutego 1965), z którą miał dwie córki: Annę (ur. 1919), która jest rzeźbiarką i
Stanisławę
(1922–2008).
Najważniejsze prace
- Zarys rozwoju idei społeczno-gospodarczych w Polsce (1903)
- Ekonomia społeczna (1927–1929)
- Na nowej drodze dziejowej (1946)
Przypisy
- ↑ W konsekwencji Wojsko Polskie musiało się z Mińska wycofać. Taktyka polityczna Grabskiego zmierzała do uniemożliwienia stworzenia federacyjnego polsko-litewsko-białoruskiego związku państwowego (czego zalążkiem miała być powołana 12 października 1920
Litwa Środkowa
) poprzez pozostawienie największego miasta
Białorusi
pod władzą sowiecką . W konsekwencji delegacja sowiecka, która gotowa była na daleko idące ustępstwa na terenie
Białorusi
jako cenę za wycofanie poparcia Polski dla
URL
w końcowym etapie rokowań stwierdziła,że reprezentuje również powołaną ad hoc
Białoruską SRR
(której istnienie bez Mińska było niemożliwe).
Bibliografia
- Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, Tom II, Warszawa 1987 ISBN-83-05-11657-3
Linki zewnętrzne