Stanisław Kościałkowski (ur.
24 października
1881
w
Grodnie
, zm.
2 września
1960
w Pitsford Hall koło
Northampton
) – polski historyk, profesor
Uniwersytetu Stefana Batorego
w
Wilnie
.
Stanisław Kościałkowski był synem Józefa Kościałkowskiego, lekarza i działacza społecznego,
powstańca styczniowego
, oraz Ludwiki z domu Eysmont. Urodzony w Grodnie, tam też skończył, w 1900 roku, gimnazjum rosyjskie. Studiował historię i literaturę polską, przez rok na
Uniwersytecie Warszawskim
, a następnie na
Uniwersytecie Jagiellońskim
. W 1905 roku obronił pracę doktorską Rola polityczna Antoniego Tyzenhauza. Następnie wyjechał do
Rzymu
jako stypendysta
Akademii Umiejętności
.
W roku 1906 zamieszkał w
Wilnie
, pracując jako nauczyciel języka polskiego w rosyjskich gimnazjach rządowych. W 1915 roku, w czasie okupacji niemieckiej, został członkiem tajnego Komitetu Edukacyjnego, przystępując do organizowania polskiego szkolnictwa, zarówno średniego, jak i wyższego. Z jego inicjatywy od września 1915 zaczęły funcjonować dwie szkoły średnie: męska, późniejsze
Gimnazjum im. Zygmunta Augusta
oraz
gimnazjum żeńskie
, nazwane następnie imieniem
Elizy Orzeszkowej
, pisarki, z którą rodzina Kościałkowskich była zaprzyjaźniona. Stanisław Kościałkowki przez pewien czas pełnił nadzór nad obiema szkołami, uczył też w nich historii i literatury polskiej.
Jednocześnie Stanisław Kościałkowki brał udział w pracach komitetu organizacyjnego Uniwersytetu Wileńskiego i został, w 1919 roku, członkiem tymczasowego senatu tej uczelni. W roku 1921 objął stanowisko zastępcy profesora USB, a w 1937 został profesorem zwyczajnym. W czasie pracy na uniwesytecie pełnił różne funkcje, m.in. prodziekana Wydziału Humanistycznego. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się przede wszystkim na historii
Wielkiego Księstwa Litewskiego
.
Za zasługi dla USB i kultury polskiej Stanisław Kościałkowski został w 1929 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim
Orderu Odrodzenia Polski
.
Uniwersytet Stefana Batorego został rozwiązany 15 grudnia
1939
roku. Profesor Kościałkowski nie przerwał pracy, prowadząc w latach 1940-1941 tajne zajęcia ze studentami u siebie w domu. Jednocześnie opiekował się zbiorami
Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie
.
W czerwcu 1941 roku został aresztowany i wywieziony do obozu na północy
Uralu
. Zwolniony w styczniu 1942 roku, przedostał się wraz z
armią Andersa
do
Iranu
. Rozwinął tam działalność kulturalną i wydawniczą, tworząc Towarzystwo Studiów Irańskich. Wykładał także na Polsko-Irańskim Uniwersytecie Ludowym oraz na kursach dla nauczycieli.
Melchior Wańkowicz
tak napisał o spotkaniu z profesorem Kościałkowskim w Teheranie:
„
W Towarzystwie Studiów Irańskich gospodaruje profesor Stanisław Kościałkowski – święty człowiek. Będąc profesorem wileńskiego uniwersytetu, trzydzieści lat pracował nad epoką
Tyzenhausa
(...). W 1939 roku oddał manuskrypt do druku. Wojna rozrzuciła wydrukowane arkusze, zniszczyła rękopis. „Opus vitae meae” – mówi smętnie autor. Teraz profesor, który dziwnym zrządzeniem losu przetrwał Ural, gorączkuje i kwęka, jak to się mówi u nas na kresach. Niemniej każdy dzień, wolny jako tako od niedomogów, poświęca stworzonemu przez siebie instytutowi.
”
W 1945 roku Stanisław Kościałkowski przeniósł się do
Bejrutu
, także tam organizując życie kulturalne i szkolnictwo: stworzył Instytut Polski Naukowy z dwuletnim Studium Polonistycznym. Pobyt na Bliskim Wschodzie wykorzystał do badań nad historią stosunków polsko-irańskich oraz polsko-libańskich i syryjskich.
W roku 1950 wyjechał do
Anglii
, zamieszkując w Pitsford Hall koło
Northampton
. Uczył w szkole sióstr nazaretanek, wykładał także na
Polskim Uniwersytecie
w
Londynie
, nie przyjmując jednak wyboru na jego rektora. Zmarł 2 września 1960 roku.
Niektóre publikacje
- Ze studiów nad dziejami ekonomii królewskich na Litwie, Wilno 1914
- Aleksander Zdanowicz, Wilno 1918
- Michał Eustachy Brensztein, Wilno 1938
- Les Polonais et leurs relations avec le Liban a travers les siecles. Polacy a Liban w toku dziejowym, Teheran 1943
- Polonica bibliograficzne irańskie z roku 1945, tudzież uzupełnienia do lat 1942-44 (współautor), Bejrut 1949
- Polonica bibliograficzne libańskie z lat 1942-1949 (współautor), Bejrut 1949
- Historyka: wstęp do studiów historycznych, Londyn 1954
- Antoni Tyzenhauz: podskarbi nadworny litewski, Londyn 1971
Źródła
- Była taka szkoła, Odnowa, Londyn 1987,
Przypisy
- ↑
Melchior Wańkowicz
, Od Stołpców po Kair, rozdział Listy perskie... nie Monteskiusza, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1971, str. 385