Afryka Zachodnia – umowna nazwa określająca tereny położone w
Afryce
na północ od
Zatoki Gwinejskiej
i na południe od
Sahary
. Obejmuje obszary zachodniego
Sahelu
, zachodniego
Sudanu
, a także częściowo tereny podrównikowych
lasów deszczowych
.
Geografia
Państwa Afryki Zachodniej (kolor ciemnozielony: przynależność do regionu uznawana bezspornie, kolor jasnozielony: tylko według części klasyfikacji)
Organizacja Narodów Zjednoczonych
do regionu Afryki Zachodniej zalicza następujące państwa[1]:
Czasami do Afryki Zachodniej zalicza się także
Saharę Zachodnią
(najczęściej jednak wliczana jest ona do krajów
Maghrebu
),
Czad
i
Kamerun
(dwa ostatnie
ONZ
włącza do
Afryki Środkowej
). Ze względu na swoje położenie na Saharze
Mauretania
jest często wyłączana spośród państw Afryki Zachodniej.
Warunki naturalne
Topografia Afryki Zachodniej
Przeważającą część terytorium Afryki Zachodniej zajmują równiny z wysokością bezwzględną nie przekraczającą 300 m n.p.m. - wyżej położone tereny występują tylko lokalnie: najwyższe wzniesienie w Afryce Zachodniej to
Bintumani
w
Sierra Leone
(1948 m n.p.m.) lub - jeśli uznać przynależność
Kamerunu
do tego regionu -
Góra Kamerun
(4095 m n.p.m.). Położenie w obszarze zachodniego
Sudanu
sprawia, że region ten cechuje się klimatem półsuchym z przeważającą roślinnością charakterystyczną dla obszaru
sawann
z
porą suchą
przeważnie w okresie od listopada do marca. Jedynie w obszarze wybrzeży
Zatoki Gwinejskiej
, zwłaszcza w południowo-wschodniej części regionu (na terytoriach
Nigerii
i
Kamerunu
), a także lokalnie wzdłuż rzek pojawia się
wilgotny las równikowy
. Na północnych terenach Afryki Zachodniej, leżących w strefie
Sahelu
, przylegającej bezpośrednio do
Sahary
, występuje duże zagrożenie
pustynnieniem
- tereny nadające się pod uprawy często występują tam jedynie wzdłuż rzek.
Przez obszar Afryki Zachodniej przepływa kilka ważnych rzek Afryki, m. in.
Niger
,
Wolta
,
Senegal
i
Gambia
.
Języki urzędowe
W krajach Afryki Zachodniej obowiązują następujące
języki urzędowe
:
-
angielski
–
Gambia
,
Ghana
,
Liberia
,
Nigeria
i
Sierra Leone
-
arabski
–
Czad
i
Mauretania
(wspólnie z
francuskim
) oraz
Sahara Zachodnia
-
francuski
–
Benin
,
Burkina Faso
,
Czad
(wspólnie z
arabskim
),
Kamerun
,
Gwinea
,
Mali
,
Mauretania
(wspólnie z
arabskim
),
Niger
,
Senegal
,
Togo
,
Wybrzeże Kości Słoniowej
-
portugalski
–
Gwinea Bissau
i
Republika Zielonego Przylądka
Etnografia
Miejscowa ludność obszaru Afryki Zachodniej, podobnie jak i praktycznie całego kontynentu afrykańskiego, jest silnie zróżnicowana pod względem etnicznym. Do najliczniejszych grup zaliczają się:
Fulanie
- rozproszeni po całym obszarze regionu,
Bambara
- zamieszkujący głównie tereny
Mali
,
Aszanti
w
Ghanie
,
Hausa
głównie w
Nigerii
, a także
Mandinka
,
Wolofowie
i
Sererowie
. Istotną rolę w historii regionu odegrali także wędrowni kupcy Diula, odpowiedzialni w przeszłości za rozprzestrzenienie się
islamu
w tej części świata.
Lokalne języki
Przedstawiciele poszczególnych grup etnicznych posługują się własnymi językami, jednak z racji dużego przemieszania ludności - jedną miejscowość zamieszkuje często kilka grup - potrafią także porozumiewać się w kilku innych językach regionu. Kilka lokalnych języków funkcjonuje także w roli
języków wehikularnych
, do najważniejszych zaliczają się języki:
hausa
,
wolof
, czy
fulfulde
, a z
kreolskich
także
krio
i
krioulo
.
Tradycyjne wierzenia
Chociaż wiele grup ludnościowych przejęło
islam
lub
chrześcijaństwo
, w wielu regionach wciąż żywe są również tradycyjne wierzenia. W obszarze Afryki Zachodniej wyróżnia się setki tradycyjnych religii, które posiadają jednak kilka cech wspólnych. Tak jak i w całej Afryce również i tutaj zdecydowaną większość tradycyjnych religii cechuje
animizm
, tj. przypisywanie życia i świadomości (
duszy
) elementom środowiska przyrodniczego i zjawiskom naturalnym. Drzewa, rzeki, góry itp. mogą być święte, ponieważ reprezentują
bóstwa
, są domem dla bóstw albo też - po prostu są bóstwami. Liczba takich bóstw, a także reprezentujące je zjawiska różnią się jednak w wierzeniach poszczególnych plemion. Komunikacja z nimi odbywa się często w świątyniach za pośrednictwem
kapłanów
lub - rzadziej - kapłenek, a także osobistej
modlitwy
.
Niektóre tradycyjne religie Afryki uznają istnienie istoty najwyższej lub
stwórcy
. Najczęściej jednak komunikacja z tą istotą możliwa jest tylko poprzez pomniejsze bóstwa lub
duchy
albo za wstawiennictwem przodków. Dlatego też w wielu tradycyjnych religiach afrykańskich istotną rolę odgrywa równiż
kult przodków
. Główną funkcją przodków jest ochrona plemienia lub rodziny, przodkowie mogą też okazywać swoje zadowolenie lub niezadowolenie. Jako gniew przodków często interpretowane są na przykład złe warunki pogodowe, złe zbiory i choroby. Wiele tradycyjnych religii afrykańskich uznaje, że przodkowie są prawowitymi właścicielami ziemi, którą wolno wykorzystywać, ale nie sprzedać.
Ważną cechą tradycyjnych religii afrykańskich jest także
totemizm
- pewne obiekty, a częściej zwierzęta są symbolem danego plemienia lub
klanu
. Do najczęściej spotykanych totemów w Afryce Zachodniej zaliczają się
węże
,
krokodyle
i niektóre gatunki ptaków.
Inną cechą tradycyjnych wierzeń afrykańskich jest występowanie
fetyszów
- świętych obiektów, mających chronić przed
złem
. W Afryce Zachodniej często występują tzw. grigri - małe skórzane
amulety
ze świętym obiektem wewnątrz - noszone na szyi. Są one popularne również wśród miejscowych
muzułmanów
, którzy wkładają do środka wersety z
Koranu
.
Historia
Najstarsze ślady bytności
człowieka współczesnego
na terenach Afryki Zachodniej odkryto w obszarze
Sahary
, w północno-zachodnim
Mali
, środkowym
Nigrze
(na pustyni
Tenere
) i w północnym
Czadzie
. Znaleziono tam m.in.
paleolityczne
narzędzia i
neolityczne
malowidła naskalne
. Sahara była w czasach prehistorycznych żyzną krainą sprzyjającą rozwojowi osadnictwa ludzkiego.
W
starożytności
i
średniowieczu
(po wyschnięciu Sahary) sprzyjające warunki do rozwoju złożonych społeczności ludzkich panowały przede wszystkim w dorzeczu najważniejszych rzek regionu -
Nigru
,
Senagalu
,
Gambii
i
Wolty
. W połowie
I
tysiąclecia p.n.e. nad brzegami dolnego Nigru kwitła kultura
Nok
, która pozostawiła po sobie charakterystyczne
terakotowe
figurki przedstawiające ludzi o cechach
negroidalnych
.
We wczesnym średniowieczu (między
VIII
a
XII
stuleciem) w obszarze dorzecza Senegalu i Gambii rozwijała się natomiast bliżej nieznana kultura, po której pozostały zespoły
kamiennych kręgów Senegambii
. Są to najstarsze konstrukcje
megalityczne
w
Afryce Subsaharyjskiej
.
Grobowiec Askii
w
Gao
- typowy przykład zachodnioafrykańskiej architektury okresu średniowiecznych królestw
Najlepsze warunki do rozwoju złożonych organizmów państwowych panowały w obszarze równiny
Macina
w dzisiejszym środkowym
Mali
, gdzie wylewy Nigru przyczyniają się do nawadniania okolicznych pól uprawnych. W średniowieczu powstały tu silne ośrodki
afrykańskiej cywilizacji
-
Imperium Ghany
i
Imperium Mali
. Państwa te utrzymywały relacje handlowe z wybrzeżem
Morza Śródziemnego
i
Europą
. Saharę przemierzały liczne
karawany
, wiozące towary z miast handlowych nad Nigrem, takich jak
Timbuktu
czy
Gao
. Po rozbiciu kolejnego na tych terenach królestwa
Songhaj
przez
marokańskiego
sułtana
Ahmada al-Mansura
w
1591
roku głównymi afrykańskimi ośrodkami
handlu transsaharyjskiego
stały się miasta imperium
Kanem-Bornu
nad brzegami
Jeziora Czad
.
Konkurencję dla południowosaharyjskich miast handlowych stanowiły jednak wówczas powstałe w epoce wielkich wypraw kolonialnych porty morskie nad brzegami
Zatoki Gwinejskiej
. Był to najgęściej zaludniony obszar
Czarnej Afryki
, z którego począwszy od
XVI
wieku
Portugalczycy
i
Hiszpanie
wywozili towary i
niewolników
. Głównym partnerem handlowym Europejczyków było wówczas położone w dorzeczu
Wolty
królestwo
Aszantów
, którzy sprzedawali złoto i niewolników w zamian za broń. Podobną rolę odegrały położone dalej na wschód królestwa
Dahomeju
i
Beninu
. To ostatnie było - zdaniem części badaczy - spadkobiercą wspomnianej kultury Nok, o czym świadczyć ma wytwarzane na tym obszarze bogactwo wyrobów rzemieślniczych, mających pewne cechy wspólne z figurkami okresu Nok. Kontakty handlowe z Europejczykami utrzymywało także przez krótki czas królestwo
Dżolof
w dorzeczu
Senegalu
, państwo to rozpadło się jednak w
XVI
wieku na mniejsze ośrodki władzy o znikomym znaczeniu.
Afryka Zachodnia w 1898 roku
Kres rozwoju państw afrykańskich nastąpił w wieku
XIX
wraz z podbojami kolonialnymi
Francji
,
Prus
i
Wielkiej Brytanii
. Mocarstwa te podzieliły między siebie obszar Afryki Zachodniej, tworząc kolonie:
Francuską Afrykę Zachodnią
,
Brytyjską Afrykę Zachodnią
, a także niemieckie
Togoland
i
Kamerun
(te ostatnie zostały po
I wojnie światowej
podzielone między Francję i Wielką Brytanię). Rozpoczęła się wówczas gwałtowna modernizacja tych terenów, co nie doprowadziło jednak do całkowitego wyplenienia dawnych afrykańskich wierzeń i zwyczajów.
Wiek
XX
był dla
Afryki
wiekiem wyzwalania się z kolonializmu. Nowe niepodległe państwa musiały jednak borykać się z wieloma problemami, jak
ubóstwo
czy konflikty etniczne. Nierzadko dochodziło do krwawych
wojen domowych
, jak na przykład w
Sierra Leone
czy
Liberii
. Wiele obszarów wciąż pozostaje niespokojnych, czego przykładem są powstania
Tuaregów
w
Nigrze
czy nieustabilizowana sytuacja polityczna w
Nigerii
i
Wybrzeżu Kości Słoniowej
.
Gospodarka
Tradycyjna uprawa roli w
Gwinei
Gospodarka Afryki Zachodniej opiera się w przeważającej części na
rolnictwie
. Dominujący typ upraw zależy od warunków przyrodniczych w poszczególnych państwach. W strefie
Sahelu
i północnego
Sudanu
najważniejszą rośliną uprawną jest
orzech ziemny
(zwłaszcza w
Senegambii
i północnej
Nigerii
), a także
proso
i
sorgo
. Zasobniejsze w wodę wybrzeża
Zatoki Gwinejskiej
są natomiast zagłębiem upraw
kakao
i
palmy oleistej
. Na obszarach nadmorskich i na wodach wielkich rzek dużą rolę odgrywa także
rybołówstwo
.
Ważną gałęzią przemysłu na terenie Afryki Zachodniej jest także przemysł wydobywczy. Obszar
Delty Nigru
w południowo-zachodniej Nigerii jest miejscem najwięszego wydobycia
ropy naftowej
na całym kontynencie afrykańskim. Na zachodnich wybrzeżach, zwłaszcza w
Sierra Leone
i
Liberii
gospodarka opiera się w dużej części na wydobyciu
diamentów
. W
Gwinei
dużą rolę odgrywają także złoża
boksytów
. Dla państw położonych na
Saharze
przemysł wydobywczy jest - z powodu skąpych płodów rolnych - często najważniejszą gałęzią przemysłu. W północnej
Mauretanii
ponad 90% ludności zawodowo czynnej zatrudniona jest przy wydobyciu rudy
żelaza
w rejonie masywu
Kidjat Idżdżil
w miastach
Fudajrik
i
Zuwirat
. W saharyjskiej części
Nigru
znajdują się natomiast bogate złoża
uranu
.
Wśród przemysłu przetwórczego, obecnego głównie w dużych ośrodkach miejskich, dominuje
włókiennictwo
i przemysł spożywczy.
Wspólnota ekonomiczna
Większość państw regionu należy do wspólnoty ekonomicznej
ECOWAS
. Wiąże się z tym między innymi zacieśniona współpraca między tymi krajami, a także dążenie do stworzenia wspólnego
rynku
. W większości francuskojęzycznych państw regionu (z wyjątkiem
Mauretanii
i
Gwinei
) oraz dodatkowo w
Gwinei Bissau
obowiązuje wspólna waluta –
frank CFA
. Kraje anglojęzyczne (
Gambia
,
Liberia
,
Sierra Leone
,
Ghana
i
Nigeria
) oraz Gwinea zachowały własne waluty, jednak istnieją plany dwustopniowego ujednolicenia systemu walutowego w Afryce Zachodniej: w pierwszej kolejności zaplanowano wprowadzenie wspólnej waluty dla wszystkich krajów anglojęzycznych (brak jest jednoznacznego stanowiska w sprawie ewentualnego zniesienia
escudo
z
Republiki Zielonego Przylądka
), a następnie jednej waluty dla całego regionu. W praktyce jednak prace przygotowawcze toczą się bardzo powoli i istnieje obecnie duże opóźnienie względem planów.
Transport
Państwa Afryki Zachodniej, tak jak wszystkie kraje afrykańskie, cechuje dosyć niski poziom rozwoju transportu. Trzeba jednak zaznaczyć, że poziom rozwoju dróg, kolei czy lotnictwa jest wyższy niż np. w Afryce Wschodniej (Somalia, Sudan, Kenia) czy to z powodu ubóstwa tych krajów, czy to z powodu wojen, a także z powodu specyfiki klimatu. W Afryce Zachodniej sieć dróg jest słabo rozwinięta, ale w miarę adekwatna do ilości i wielkości miast, jakie tam się znajdują. Kraje Sahelu np. mają słaby poziom rozwoju dróg, znowu kraje nad Zatoką Gwinejską mają więcej dróg, ale te często są niszczone przez gwałtowne ulewy tropikalne i osunięcia ziemi. Sytuacja wygląda następująco:
Gwinea: 1100 km. linii kolejowych, 30 000 km dróg, ale tylko 6000 jest asfaltowym. Przyczyną jest ubóstwo kraju, ale także klimat. Ulewne i gwałtowne opady, zwłaszcza na południu, powoduje, że drogi są często niszczone. Pamiętać trzeba, że kraj nie jest bogaty, ale w ciągu dnia potrafi spaść tyle deszczu ile u nas przez cały miesiąc. Ale za to Gwinea posiada kilka lotnisk, w tym jedno międzynarodowe.
Wybrzeże Kości Słoniowej: jest przykładem kraju bardziej rozwiniętego, uważnego za najbardziej rozwinięty kraj w Afryce Zachodniej. To przekłada się oczywiście na transport. Kraj ma dobrze rozwiniętą sieć dróg, choć ta nie jest równomiernie rozmieszczona. Kraj posiada w miarę dobrą żeglowność rzek i dobrze rozwiniętą żeglugę morską.
Ghana: stoi na podobnym poziomie co Gwinea, jest to kraj biedny, ale ma większą sieć dróg niż Gwinea 36 700 km. a 32% jest utwardzonych. Także posiada kilka lotnisk i porty morskie. Sieć kolejowa ma głównie przemysłowe znaczenie.
Mali: jeden z najuboższych krajów świata. Ma zaledwie 13 000 km. dróg, ale tylko połowa z nich jest przejezdna. Jeszcze gorzej jest koleją. Kraj posiada tylko jedną linię kolejową, która łączy Koulikoro nad Nigrem z Dakarem w Senegalu.
Przypisy
- ↑
United Nations Statistic Division. Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings
(ostatni dostęp: 15.05.2007)
Bibliografia
- Africa on a shoestring, Lonely Planet, 2004
- Burke, Andrew i Else, David, The Gambia & Senegal, Lonely Planet Publications, 2002
- Encyklopedia Geograiczna Świata, Wydawnictwo Opress, Kraków 1997 - sekcja o transporcie
- Geograficzny atlas świata, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa-Wrocław 1989, tom II, str. 138-140
- Wielkie rzeki Afryki. Encyklopedia geograficzna, Agencja Muza, Warszawa 1991, str. 24-37 i 38-39