Jan Koj, ps. Jan Kajan, Józef Liszka, Zygmunt Ślączka (ur.
29 lipca
1888
w
Komornikach
w
powiecie prudnickim
, zm.
6 maja
1948
w
Krakowie
) –
polityk
, działacz
samorządowy
, poseł na
Sejm
II RP
(
IV kadencji
) i
Sejmu Ustawodawczego
.
Życiorys
Młodość
W 1902 ukończył ośmioletnią szkołę podstawową w
Bielszowicach
. Jako Polakowi odmówiono mu nauki w
pruskich
szkołach średnich, dlatego rozpoczął naukę w
gimnazjum
Salezjanów
w
Ivrea
we
Włoszech
, które ukończył w 1909. Następnie uczęszczał do polskiego gimnazjum w
Bochni
, niemieckich gimnazjów w
Cieszynie
i
Ołomuńcu
. W 1913 złożył
egzamin dojrzałości
i rozpoczął studia
teologiczne
w
seminarium duchownym
w Widnawie. W 1914 uzyskał dodatkową immatrykulację na
Uniwersytecie Wrocławskim
na wydziałach
filozofii
i teologii katolickiej. W 1916 rozpoczął przymusową
służbę wojskową
w
armii
austriackiej
, gdzie z racji biegłej znajomości sześciu
języków
obcych pełnił funkcję
tłumacza
.
Kariera zawodowa
Od 1919, po zwolnieniu z armii kontynuował studia na wydziale teologicznym na
Uniwersytecie Wrocławskim
, będąc już członkiem
Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
. Przydzielony do obszaru Powiatowego Komisariatu Plebiscytowego na Powiat i Miasto
Katowice
, gdzie wypełnianie służbowych obowiązków oznaczało niejednokrotne narażenie życia, objął powierzone mu przez
Wojciecha Korfantego
stanowisko sekretarza i zastępcy Komisarza Plebiscytowego, a niedługo potem Głównego Komisarza Plebiscytowego na Powiat i Miasto Katowice
Polskiego Komisariatu Plebiscytowego
.
Legitymacja Komisarza Plebiscytowego Jana Koja z podpisem Wojciecha Korfantego
Będąc zaufanym działaczem, miał jako jeden z nielicznych prawo wstępu do biura francuskiego kontrolera wojskowego o każdej porze. 18 sierpnia 1920 wsławił się osobistą obroną siedziby kierowanej przez siebie placówki przed bojówką niemiecką. Ten właśnie atak niemieckich oddziałów na siedzibę Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w
Katowicach
był bezpośrednią przyczyną wybuchu drugiego
powstania śląskiego
, w którym Koj też brał udział, a także bezpośrednio je przygotowywał, będąc łącznikiem pomiędzy ruchem powstańczym i władzami międzysojuszniczymi. W
trzecim powstaniu śląskim
, w 1921, Koj walczył w 3 pułku powstańczym Niemczyka. Powierzono mu szczególnie odpowiedzialne zadanie organizowania rad ludowych na zajętych przez powstańców terenach. Po likwidacji trzeciego powstania śląskiego Koj powołany został do służb Naczelnej Rady Ludowej Górnego Śląska na stanowiska zastępcy naczelnika Wydziału Pracy i Opieki Społecznej, a później członka prezydium tego organu. Po utworzeniu w 1922
województwa śląskiego
Koj objął w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim funkcję szefa biura personalnego. Jednakże już we wrześniu wybrany został burmistrzem miasta
Mikołowa
. Funkcję tę pełnił z wielokrotnego wyboru, nieprzerwanie do 1 września 1939.
Magistrat Miasta Mikołowa w 1932 – burmistrz Jan Koj – siedzący w środku
Za jego pośrednictwem jako gospodarza miasta powstały dwie
szkoły
polskie, nowy budynek sądu, budynki administracji i wiele innych. Już w okresie przedwojennym, oprócz pracy samorządowej zaangażował się w propaństwową działalność ogólnopolską, pełniąc w dwóch kadencjach (w latach 1930–1935 oraz 1935–1939) mandat posła do
Sejmu Śląskiego
oraz w jednej kadencji w latach 1935–1938 mandat posła na
Sejm Rzeczypospolitej
. Do obu tych organów władzy ustawodawczej wybrany został z listy
Narodowo-Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy
. Jako
poseł
dwóch Sejmów otrzymał miano prekursora polskiego samorządu terytorialnego, tworząc, referując i wprowadzając szereg ustaw samorządowych i gospodarczych kształtujących ówczesny wygląd samorządów terytorialnych w Polsce, w tym także istotną o zniesieniu języka niemieckiego w samorządach, korporacjach i sądownictwie. Cenione są prace Koja w tym zakresie. Będąc specjalistą w sprawach samorządu terytorialnego, piastował również funkcję członka
Sądu Administracyjnego
w Katowicach.
Niezależnie od pełnionych, wyżej wymienionych funkcji Koj w okresie przedwojennym, jako działacz śląski, był również członkiem następujących urzędów i instytucji użyteczności publicznej: Wydziału Powiatowego w
Pszczynie
, członkiem Zarządu Gmin Województwa Śląskiego, członkiem zarządu Biura Zjazdów Samorządu Terytorialnego w Warszawie, członkiem Zarządu Związku Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskie, prezesem Wojewódzkiego Oddziału Związku Straży Pożarnej Rzeczypospolitej Polskiej w
Katowicach
oraz prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Mikołowie. Pełnił także w różnych organizacjach społecznych wiele funkcji takich jak: członka kierownictwa Komitetu Uchodźców Śląskich we Lwowie, członka zarządu Centralnego Związku Akademików Górnoślązaków, członka kierownictwa koła Przyjaciół Nauki i Sztuki, inspektora Bractwa Kurkowego, członka zarządu
Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej
i wielu innych.
Jako czołowy działacz i
polityk
Rzeczypospolitej Polskiej, a także organizator i uczestnik
powstań śląskich
(a więc bojownik walki z wojskami niemieckimi), z chwilą rozpoczęcia
II wojny światowej
zmuszony był uchodzić z kraju. Chcąc pozostać nierozpoznanym w celu możliwości prowadzenia działalności na rzecz Polski, zatrudniony został jako pielęgniarz w Klinice Ortopedii Uniwersytetu Lwowskiego u
prof. Grucy
, a później jako woźny w Instytucie Medycyny. Uczestniczył także w wykładach z bakteriologii i został współpracownikiem i asystentem w Instytucie
prof. Weigla
.
Ukrywając się we
Lwowie
pod pseudonimami Jan Kajan, Józef Liszka, czy Zygmunt Ślączka, był czołowym działaczem konspiracyjnym, pełniąc funkcję jednego z pięciu członków Rady Ludowej Województwa Lwowskiego, organizując ruch oporu, prowadząc działalność propolską oraz jednocząc polskich obywateli na przejętych przez
ZSRR
terenach. W kwietniu 1944, częściowo zdekonspirowany, zmuszony był uchodzić do Częstochowy, a niedługo później do Radomia, gdzie pod fałszywymi nazwiskami pełnił funkcję syndyka firmy obuwniczej BATA. Tam doczekał końca wojny, jednak jeszcze przed całkowitym jej końcem, w lutym 1945 powołany został do ekipy pełnomocnika rządu generała
Aleksandra Zawadzkiego
, z zadaniem przygotowania kadry urzędniczej do przejęcia administracji na wyzwalanych sukcesywnie terenach.
Legitymacja posła do Sejmu Ustawodawczego 1947–1952
11 maja 1945 przybył do
Nysy
i tego samego dnia objął stanowisko prezydenta miasta. Tylko w czasie swego półrocznego urzędowania rozbudował administrację miejską, uruchomił najbardziej znaczące miejskie sieci komunalne, takie jak wodociągi, kanalizację, elektryczność i gaz. Rozpoczął także akcje odgruzowywania zniszczonego doszczętnie przez wojnę miasta, a także opanował swoimi działaniami epidemię
duru brzusznego
. 15 października 1945 został odwołany z zajmowanego stanowiska, a wkrótce powołany na wiceprezydenta miasta
Gliwic
. 4 października 1946 wybrany został
prezydentem miasta Gliwic
. W wyborach do
Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej
w lutym 1947, jako bezpartyjny, otrzymał również mandat
posła Sejmu Ustawodawczego RP
, piastując jednocześnie funkcję
prezydenta miasta Gliwic
.
Od początku wypełniania mandatu posła tego Sejmu, jako przedwojenny prawicowy polityk, silnie zaangażował się w prace nad samorządowymi i gospodarczymi ustawami określającymi system powoływania przedwojennych państwowych podziałów samorządowych i terytorialnych. Spotykał się jednak z ogromnymi przeciwnościami wobec swoich koncepcji ze strony działaczy
komunistycznych
, pragnących podporządkowania całego systemu
Radzie Państwa
i późniejszemu
Komitetowi Centralnemu
.
Śmierć
6 maja 1948 wyczerpany nieustannymi atakami na swoją osobę ze strony komunistów, zmarł w klinice w
Krakowie
.
Oficjalna wersja zgonu określona była na zawał serca, spowodowany przepracowaniem i zmęczeniem psychicznym organizmu przez pięcioletnią konspirację wojenną.
Osoba Jana Koja często wymieniana jest w pozytywnym kontekście w książkach historycznych.
Odznaczenia i wyróżnienia