Filozofia przyrody – dział
filozofii
zajmujący się formułowaniem wniosków filozoficznych wynikających z dokonań
nauk przyrodniczych
.
Filozofia przyrody, w odróżnieniu od
filozofii nauki
, nie zajmuje się krytyką i analizą
metod badawczych
stosowanych przez
nauki przyrodnicze
, lecz raczej stara się wyciągać daleko idące wnioski z dokonań tych nauk, przyjmując je za rodzaj pewnika.
Zagadnienia
Filozofię przyrody dzieli się często na filozofię przyrody
ożywionej
i
nieożywionej
.
Zagadnienia występujące w filozofii przyrody to:
- czy
życie
mogło
powstać
z
materii nieożywionej
?
- czy świat ożywiony
ewoluuje
w konkretnym kierunku, czy też jest to proces raczej przypadkowy?
- czym jest
materia
w
teorii strun
,
mechanice kwantowej
i
ogólnej teorii względności
?
- jakie są cechy
materii
- np.
przestrzenność
,
czasowość
, zmienność,
przygodność
(materia pojawia się i znika, podlega skutkom i przyczynom, według np.
Tomasza z Akwinu
nie jest
bytem koniecznym
)?
- jakie wnioski dla
filozofii
wynikają z tego, że
Wszechświat
jest najprawdopodobniej skończony w
czasie
i
przestrzeni
?
- jaki był początek (
Wielki Wybuch
) i koniec (
Wielki Krach
, Wielkie Rozerwanie, śmierć cieplna Wszechświata) istnienia Wszechświata?
- czy istnienie Wszechświata ma
cel
?
- czy jest możliwe stworzenie
teorii wszystkiego
?
- czy jest możliwe całkowite
poznanie
Wszechświata
?
Historia filozofii przyrody
Jońska filozofia przyrody
Jońska filozofia przyrody (zwana też szkołą milezyjską) reprezentuje archaiczny, grecki materializm żywiołowy zapoczątkowany przez
Talesa z Miletu
około
VI
-
IV wieku p.n.e.
. Podjęła pierwsze niemitologiczne, racjonalne próby wyjaśnienia natury, określanej jako
physis
. Oprócz Talesa, zalicza się do niej także
Anaksymandra
i
Anaksymanesa
.
Poglądy
- W
ontologii
reprezentowali
monizm
materialistyczny
- Świat ma jednorodną, materialną strukturę, jest zbiorem konkretnych ciał. Początkiem i zasadą świata, a zarazem właściwą naturą rzeczy jest przenikająca wszystko, wieczna pramateria (prasubstancja, prapierwiastek, pierwotny żywioł), która ulegając nieustannej przemianie - ożywia i różnicuje
byt
. Na tej zasadzie z jedności (pierwotnego żywiołu) powstaje różnorodność.
- Badania filozoficzne polegały na poszukiwaniu początku-zasady (
arche
) natury
- Tales z Miletu - pramaterią jest woda; wysnuł ten wniosek na podstawie potocznych obserwacji, według których woda jest ośrodkiem życia, z wody wywodzi się życie, a dzięki temu, że zmienia stany skupienia - występuje w każdej formie
- Anaksymander - apeiron (bezkres, nieskończoność, która nie ma zasady, zatem sama musi być zasadą)
- Anaksymenes - powietrze przenika wszystko wypełniając bezkres
-
Heraklit
- osnową wszechświata jest ogień; jest on przejawem dynamicznej energii (panta rei)
-
Hylozoizm
(hilozoizm) - atrybutem materii jest ruch, wszystko co jest - jest w ruchu, rozwija się, co jest objawem życia
-
Panpsychizm
- cała przyroda ma charakter dynamiczny i kreatywny, żyje, jest jednym wielkim organizmem.
- Koncepcja
czasu cyklicznego
- wszystko się powtarza
- W gnoseologii -
racjonalizm
Średniowiecze
Drzeworyt z 1888 przedstawiający średniowiecznego pielgrzyma, który dotarł do miejsca, gdzie niebo spotyka się z ziemią
Średniowieczna philosophia naturalis była ona bezpośrednią kontynuacją
myśli starożytnej
. Początkowo była ona traktowana z pogardą (jak mówił
Augustyn z Hippony
wiedza studiowanie przyrody było czczą próżnością[1]), bądź z podejrzliwością. Głównym źródłem wiedzy o naturze było
Pismo Święte
, oraz Timajos
Platona
.
Odrodzenie XII wieku i badania nad odkrytymi pismami przyrodniczymi
Arystotelesa
spowodowały intensywny rozwój filozofii przyrody. Arystoteles uznany został najwyższym autorytetem w tej dziedzinie, a jego pisma (wraz z komentarzami starożytnych
arystotelików
) były nie tylko źródłem wiedzy o świecie, lecz także dostarczały pojęć za pomocą których ujmowano przyrodę, wskazywały, jak należy filozofować, oraz co jest dostępne poznaniu. Podobnie jak w innych obszarach filozofii, harmonijne połączenie myśli starożytnej z
chrześcijaństwem
było niemożliwe i z czasem doprowadziło do wykroczenia poza pisma antycznych autorów i rozwinięcia oryginalnych metod i rozwiązań.
Na kształt dyscypliny silnie wpłynęła także
średniowieczna filozofia muzułmańska
(np.
Awerroes
czy
Awicenna
). Arabskie przekłady i komentarze pism starożytnych były podstawowym źródłem dla filozofów średniowiecznych. Na znacznie wyższym poziomie stała też w krajach islamu
medycyna
,
kosmologia
i
matematyka
.
Problematyka średniowiecznej filozofii przyrody była bardzo szeroka. Obejmowała zarówno wyjaśnianie zjawisk obserwowalnych empirycznie (które później stały się przedmiotem badań
nauk przyrodniczych
, jak i samą strukturę świata, oraz jej związki z rzeczywistością pozazmysłową (a więc problematykę
metafizyczną
i
teologiczną
).
Do głównych problemów należały:
- problem struktury bytu: z czego składa się byt; jakie są jego podstawowe elementy; w jaki sposób łączą się one w złożone całości;
- problem struktury świata: jakie jest miejsce ziemi we wszechświecie; jakie jest ułożenie i charakter
sfer niebieskich
; czy świat jest jeden, czy też istnieje wielość światów; kosmologia (dwa modele alternatywne - arystotelejski i
ptolomejski
);
- problem wieczności świata i charakteru
czasu
;
- problem roli
Boga
we wszechświecie: czym jest wszechmoc Boga i jak się objawia; jak Bóg wpływa na działanie świata;
- problem
ruchu
i jego przyczyn;
- problem
próżni
(możliwość lub niemożliwość jej istnienia);
- problem relacji teologii i filozofii przyrody;
W przeszłości rozpowszechniony był pogląd, jakoby średniowieczna filozofia przyrody była czystą spekulacją religijną, pozbawioną większych wartości poznawczych. W opinii autorów renesansowych wracali oni do antycznych tradycji badawczych, porzuconych w średniowieczu[2]. Prace współczesnych historyków nauki i filozofii (m.in.
Pierra Duhema
czy Edwarda Granta) wykazały jednak, że to ze średniowiecza bierze swój początek nowożytna nauka.
Średniowieczni filozofowie przyrody badali "zwykły bieg rzeczy", a nie opisane w Biblii cuda[3]. Tym samym ufundowali podstawy
fizyki
,
astronomii
,
biologii
i
matematyki
. Pomimo istotnej różnicy między nauką średniowieczną a renesansową, widać też wyraźną ciągłość.
Do najważniejszych średniowiecznych filozofów przyrody zalicza się
Jana Buridana
,
Mikołaja z Oresme
,
Rogera Bacona
,
Wilhelma Ockhama
, Błażeja z Parmy czy
Roberta Grosseteste
.
Nowożytność
- Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .
Filozofia współczesna
- Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .
Przypisy
- ↑ Władysław Seńko: Jak rozumieć filozofię średniowieczną. Kęty: Antyk, 2001, ss. 24 i d..
- ↑ Edward Grant: Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej w kontekście religijnym, instytucjonalnym oraz intelektualnym. Warszawa: 2005, ss. 11-14.
- ↑ Edward Grant: Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej w kontekście religijnym, instytucjonalnym oraz intelektualnym. Warszawa: 2005, s. 255.