Ruś Nowogrodzka [1] (
rosyjski
Новгородская земля,
staroruski
Новгородская земьля,
staronordyjski
Gardariki 'kraj grodów'), zwana też Górną Rusią lub Ziemią Nowogrodzką – najstarsze znane
wschodniosłowiańskie
państwo założone przypuszczalnie przez
Ruryka
ok.
862
roku. Moment ten jest uważany za początek historii
Rosji
. Za panowania
Olega Mądrego
, ok.
884
r. doszło do przyłączenia
Rusi Kijowskiej
do Rusi Nowogrodzkiej. Z przyczyn geopolitycznych stolica państwa Olega została jednak wkrótce przeniesiona z Nowogrodu do Kijowa.
Ruś Nowogrodzka zaistniała jako państwo ponownie w okresie rozbicia dzielnicowego Rusi Kijowskiej. Z czasem w państwie o ustroju
feudalnym
rozwinęła się specyficzna forma
demokracji
i Księstwo Nowogrodzkie przekształciło się w tzw. "Republikę Nowogrodzką" (zw. też
Rzeczpospolitą Nowogrodzką
,
ros.
Новгородская феодальная республика). W
1478
r. Ruś Nowogrodzka została przyłączona do
Wielkiego Księstwa Moskiewskiego
.
Historia
Kaganat Nowogrodzki
Przed
860
r. istniało na obszarze pomiędzy
Bałtykiem
i
Wołgą
kilka państewek, zwanych kaganatami z głównymi grodami w
Starej Ładodze
,
Nowogrodzie Wielkim
, Izborsku,
Rostowie
,
Muromie
i
Biełoziersku
. Państwa te udało się zjednoczyć ok.
862
r. Rurykowi, który stolicą swego kaganatu uczynił Nowogród Wielki. Kaganat Ruryka uważa się za kolebkę państwowości rosyjskiej. Niektórzy członkowie drużyny Ruryka pod przywództwem
Askolda i Dira
udali się w dół
Dniepru
, gdzie zawładnęli państwem plemiennym
Polan wschodnich
i ich największym grodem –
Kijowem
. Następca i krewny Ruryka,
Oleg Mądry
ok. 880-884 r. podbił kijowski kaganat a Askold i Dir najprawdopodobniej zostali zabici. Z powodu położenia geograficznego miasta Oleg postanowił przenieść swoją stolicę z Nowogrodu właśnie do Kijowa. W ten sposób powstało państwo zwane
Wielkim Księstwem Kijowskim
[2]. Do
XII
wieku Nowogród pozostawał największym ruskim miastem, zwanym „Panem Nowogrodem Wielkim”.
Widok na kreml nowogrodzki
Rzeczpospolita Nowogrodzka
W wyniku rozbicia dzielnicowego Wielkiego Księstwa Kijowskiego Ruś Nowogrodzka w XII w. uzyskała znaczną niezależność. Do
1169
roku Nowogród Wielki pozostawał w stosunku wasalnym od Wielkiego Księstwa Kijowskiego, od 1169 od Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego. Po klęsce sił rusko-połowieckich w
bitwie nad Kałką
(
1223
)
Batu-chan
podbił wszystkie ziemie ruskie z wyjątkiem Nowogrodu Wielkiego, który jednak zmuszony był uznać zwierzchność Mongołów i opłacać trybut. W XII-XV wieku Nowogród zajął znaczne tereny położone między
Bałtykiem
a
Uralem
a także zachodnią
Syberię
, tzw. "
Jugrę
".
Rządy Aleksandra Newskiego
W okresie panowania
mongolskiego
wodzem dużej rangi i zręcznym politykiem okazał się książę nowogrodzki
Aleksander Newski
z rodu
Rurykowiczów
. W
1236
został wybrany na księcia Nowogrodu. W tym czasie na zachodzie coraz większe zagrożenie stwarzał
Zakon kawalerów mieczowych
, a z północy zaczęli zagrażać Szwedzi. Aleksander Newski pokonał
Szwedów
w
1240
roku w
bitwie nad Newą
, stąd wziął się jego przydomek. W
1242
na zamarzniętym
jeziorze Pejpus
zwyciężył wojska Zakonu kawalerów mieczowych i zdobył
Psków
, co zapobiegło niemieckiej ekspansji na ziemie ruskie. Następnie pokonał najeżdżające Nowogród wojska litewskie.
Będąc doskonałym dyplomatą, jednocześnie zawierał z
Tatarami
okresowe porozumienia. W
1249
przyjął tytuł księcia kijowskiego, a w
1252
– wielkiego księcia włodzimierskiego. W
1257
odbył wraz z Tatarami ekspedycję karną do Nowgorodu, powstrzymującego się z wypłatą danin. Aleksander Newski był przodkiem carów rosyjskich. Jego syn
Daniel
był założycielem moskiewskiej linii Rurykowiczów.
Związki z Litwą i Polską
W latach
1389
-
1392
oraz
1407
-
1412
Republika Nowogrodzka pozostawała w stosunku lennym do
Korony Królestwa Polskiego
, związana osobą brata
Jagiełły
–
Lingwenem
. Wojska Nowogrodzkie brały udział w
bitwie pod Grunwaldem
. Od
1470
w
unii personalnej
z
Wielkim Księstwem Litewskim
.
Patriarcha
Nowogrodu przyjął na prośbę
Kazimierza Jagiellończyka
wiarę
katolicką
i uznał
papieża
za zwierzchnika kościelnego do tej pory
prawosławnego
biskupstwa Nowogrodu.
Ziemia nowogrodzka w składzie Rosji
W XV w. zaczął rosnąć wpływ Rusi Moskiewskiej, której władcy usiłowali o ponowne zjednoczenie ziem ruskich i zakończenie rozbicia dzielnicowego Rusi. W
1478
r. Nowogród został zdobyty przez
wielkiego księcia moskiewskiego
Iwana III Srogiego
i wcielony do
Rusi Moskiewskiej
. W ramach Wielkiego Księstwa Moskiewskiego miasto Nowogród cieszyło się specjalnymi przywilejami.
Za panowania cara
Iwana IV Groźnego
doszło do wstrzymania przywilejów miejskich co skłoniło radę miejską Nowogrodu do tajnych pertraktacji z Litwą. Car wysłał przeciwko grodowi karną ekspedycję, która w styczniu i lutym
1570
wymordowała 60 tys. Iwan Groźny osobiście niszczył mury, szukając skarbów miejscowych. Wkrótce do Moskwy, wywieziono wiele wozów złota i biżuterii. Mordowanie Nowogrodzian trwało 5 tygodni. [] Po tych wydarzeniach miasto już nie odzyskało dawnej świetności i straciło przydomek "Wielki".
W
XVII wieku
Nowogród miał jeszcze pewne znaczenie handlowe, ale stracił i to po założeniu
Petersburga
. Sytuacja miasta polepszyła się w XX wieku. W
1944
r. Nowogród Wielki został stolicą nowo utworzonego
obwodu nowogrodzkiego
. W
1998
r. z inicjatywy władz rosyjskich miasto odzyskało przydomek "Wielki". Obecnie jest jednym z ośrodków turystycznych Rosji.
Legendy Nowogrodzkie
Istnieje legenda o gołębiu, który przysiadł podczas zdobywania Nowogrodu przez wojska Iwana Groźnego na moście. Przerażony tym, co widzi, zamienił się w kamień. Do dziś stoi tam pomnik przedstawiający gołębia naturalnej wielkości [].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ "Zgodnie z relacją latopisarską
Nowogród
powstał jako gród słoweński z wtrętem
wareskim
, nie ruskim. O żadnej Rusi nowogrodzkiej latopis nie wspomina." [w:]
Henryk Łowmiański
. Początki Polski: z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e, t. 5, 1985. s. 187
- ↑ Váňa, Zdeněk: Svět dávných Slovanů (Praga: Artia, 1983; strony 139-149)
Źródła
- Stefan Bratkowski, Pan Nowogród Wielki, wyd. 1999,
- Zdeněk Váňa, Świat dawnych Słowian, Warszawa 1985.