Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka, ASRR - jednostka podziału polityczno-administracyjnego
ZSRR
, stanowiąca formę autonomii przyznawanej narodom, których liczebność była zbyt niska, by utworzyć
republikę związkową
.
Lista Autonomicznych Socjalistycznych Republik Radzieckich
Związek Radziecki
składał się z pewnej, zmieniającej się w czasie, liczby
republik związkowych
, w skład których mogły wchodzić republiki autonomiczne. Republiki te były zawsze częściami republik związkowych. W latach
1962
-
1990
ich lista wyglądała następująco:
W
Rosyjskiej FSRR
:
W
Uzbeckiej SRR
(w latach
1932
-
36
w składzie
Rosyjskiej FSRR
):
W
Gruzińskiej SRR
:
W
Azerbejdżańskiej SRR
:
W latach
1962
-
1990
istniało 20 republik autonomicznych. W okresie poprzednim ich liczba była różna. Powodem zmiany ilości republik autonomicznych było tworzenie kolejnych republik lub ich likwidacja, poprzez zmianę ich statusu na republiki związkowe, lub też w wyniku wysiedlenia danego narodu.
I tak w czasie istnienia
ZSRR
poprzez przekształcenie republik autonomicznych powstały
republiki związkowe
:
Turkmeńska SRR
,
Kazachska SRR
,
Karelo-Fińska SRR
,
Kirgiska SRR
oraz częściowo
Mołdawska SRR
.
Kilka republik zlikwidowano, a ich ludność wysiedlono (m.in.
ASRR Niemców Nadwołżańskich
po wybuchu
II wojny światowej
, czy
Krymską ASRR
po wysiedleniu
Tatarów
). Niektóre zlikwidowane republiki zostały ponownie utworzone po śmierci
Stalina
(np.
Czeczeńsko-Inguska ASRR
,
Kałmucka ASRR
).
Jedynie jedna republika autonomiczna powstała poprzez zmianę statusu z republiki związkowej -
Karelska ASRR
w
1956
r. z przekształcenia
Karelo-Fińską SRR
, co było powrotem do stanu sprzed
1940
r.
Republiki powołane do życia w ostatnim roku istnienia ZSRR
Tuż przed rozwiązaniem ZSRR, na fali dążeń różnych narodów do uzyskania szerszej autonomii lub zgoła niepodległości (co ostatecznie doprowadziło do rozpadu Związku Radzieckiego), powołano do życia kilka kolejnych republik autonomicznych. Nastąpiło to w drodze poszerzenia autonomii i podniesienia rangi dotychczasowych
obwodów autonomicznych
Rosyjskiej FSRR oraz utworzenia
rosyjskiej Krymskiej ASSR
. Tak powstałe republiki istniały zaledwie kilka lub kilkanaście miesięcy, a następnie przekształcono je w inne twory polityczno-administracyjne (w Rosji w
republiki
, na Ukrainie w
republikę autonomiczną
). Zalicza się tutaj:
W składzie
Rosyjskiej FSRR
:
W składzie
Ukraińskiej SRR
:
Republiki autonomiczne zlikwidowane przed rozpadem ZSRR
W okresie przed
1957 r
. na terenie ZSRR istniały także następujące republiki:
W składzie
Rosyjskiej FSRR
:
W składzie
Ukraińskiej SRR
:
W składzie
Uzbeckiej SRR
:
Cel powołania republik autonomicznych
W założeniu istnienie ASRR zapewnić miało poszczególnym, żyjącym w nich narodom swobodę narodową, co miało odróżniać system radziecki od polityki realizowanej przez
carat
. Jednak w sytuacji sowietyzacji, rusyfikacji i sowieckiego terroru założenia te nie mogły być zrealizowane. Dowodzi tego los
Niemców Nadwołżańskich
,
Czeczenów
i
Kałmuków
, których
Stalin
skazał na wysiedlenia i zagładę.
Obecny status dawnych ASRR
Obecnie w
Rosji
byłe ASRR stanowią
republiki autonomiczne
, przy czym dawna
Czeczeńsko-Inguska ASRR
podzieliła się na
Czeczenię
i
Inguszetię
.
Niektóre położone na obszarze
Rosji
byłe ASRR usiłowały wybić się niepodległość, podobnie jak
republiki związkowe ZSRR
, lecz nie pozwalał na to status ASRR. Władze centralne w
Moskwie
zwalczyły tendencje separatystyczne przyznając szeroką autonomię niektórym republikom, gdzie dążenia do niepodległości były szczególnie silne (np.
Tatarstan
,
Jakucja
). W przypadku
Czeczenii
zwalczanie tendencji separatystycznych odbyło się przy użyciu siły.
Władze
Azerbejdżanu
ostatecznie, mimo prób likwidacji, zachowały autonomię
Nachiczewanu
.
Władze
Gruzji
zniosły autonomię swoich byłych ASRR, jednak wchodzące w skład tego kraju republiki autonomiczne (
Abchazja
i
Adżaria
) sprzeciwiły się władzom w
Tbilisi
i proklamowały niepodległość, nieuznaną na arenie międzynarodowej. Po kilku latach faktycznej niezależności, na fali reform związanych z tzw.
rewolucją róż
Adżaria
ponownie podporządkowała się władzom centralnym, te zaś przywróciły jej autonomię. Podobne zamiary Gruzja ma w stosunku do Abchazji, ta jednak na razie de facto jest niepodległym państwem.
Władze niepodległego
Uzbekistanu
zachowały autonomię
Karakałpacji
.
Zobacz też