Efekty specjalne (FX, SFX) – specjalne wrażenia wywierane na widzach, tworzone najczęściej komputerowo.
Historia
Po raz pierwszy efekty specjalne zostały zaprezentowane w filmach: "Enchanted Drawing" (
1900
) oraz
Podróż na księżyc
(
1902
) przedstawiający podróż astronautów na satelitę. Modele gwiazd i planet były robione z gliny lub były kukłami. Dziś te efekty wyglądają raczej śmiesznie, ale wtedy robiły naprawdę wielkie wrażenie. Gdy do kin wszedł
Zaginiony świat
(
1925
) prasa ogłosiła: żywy dinozaur! Dopiero później twórcy wyjaśnili iż były to kukły dinozaurów. Udoskonalone modele sztucznych dinozaurów i na dodatek wielką małpę zaprezentowano w filmie
King Kong
(
1933
). Niesamowite wrażenie robiły też efekty specjalne z obrazów
Mumia
(
1932
) i
Metropolis
(
1926
).
Sztucznych modeli potworów, robotów i zjawisk nadprzyrodzonych nie zarzucono aż do lat 90. XX wieku, udoskonalano je jednak na potęgę. Absolutne miejsce w dziedzinie czołowych efektów ma czwarty epizod
Gwiezdnych wojen
(
1977
)
George'a Lucasa
nagrodzony sześcioma Oscarami. Niesamowite wrażenie robiła wejściowa scena poruszającego się po kosmosie statku kosmicznego. Do najbardziej przemyślnych efektów specjalnych przed nadejściem techniki komputerowej należą sceny narodzin młodego potwora z
Obcy - ósmy pasażer Nostromo
(
1979
)
Ridleya Scotta
(do klatki piersiowej
Johna Hurta
- filmowy Kane - przyczepiono sztuczny tułów ozdobiony odpadkami z rzeźni) i otwierania
Arki Przymierza
przez faszystów z
Poszukiwaczy zaginionej arki
Stevena Spielberga
(
1981
). Po krótkiej chwili zachwytu naziści giną zabici w malowniczy sposób przez rozgniewanego Boga. Gumowa głowa płk. Dietricha skurczyła się przez odpompowanie z niej powietrza, sztuczną głowę Belloqa wysadzono w powietrze, a głowę majora Tohta zbudowano z wosku i poddano działania gorącego powietrza.
Na początku lat 90. XX wieku świat oniemiał na widok techniki komputerowej. Modele i zjawiska nadprzyrodzone były tworzone przez komputery. Wciąż pozostawały one jednak luksusem dostępnym wyłącznie dla wysokobudżetowych superprodukcji jak
Terminator 2: Dzień sądu
Jamesa Camerona
(
1991
) nagrodzony czterema oscarami, czy
Park Jurajski
Stevena Spielberga
(
1993
) - trzy Oscary. Warto tu wspomnieć o
Rolandzie Emmerichu
twórcy tak efektownych obrazów jak
Gwiezdne wrota
(
1994
) czy
Dzień niepodległości
(
1996
). Prekursorami obecnie stosowanych efektów specjalnych, których prawdopodobnie nie da się już ulepszyć są
Peter Jackson
i
Andy Serkis
. Pierwszy z nich wyreżyserował cztery oszałamiające obrazy - trylogię
Władcy pierścieni
(
2001
-
2003
) i
remake
King Konga
(
2005
). Filmy te zasłynęły dwiema stworzonymi komputerowo postaciami które nie tylko wyglądały jak żywe ale i sprawiały wrażenie szczególnie żywych - gadzinopodobnym stworem
Gollumem
i tytułową olbrzymią małpą -
King Kongiem
. Ich ruchy i zachowania były sterowane przez Serkisa.
Wybrana filmografia
Oscar za efekty specjalne - * (Są przyznawane od
1939
).