Dziesięcina –
podatek
religijny w
judaizmie
i
chrześcijaństwie
. Obowiązkowe, świadczenie pieniężne lub rzeczowe w postaci dziesiątej części swojego dochodu na rzecz Kościoła, przeznaczone głównie na rzecz utrzymania duchowieństwa. Obecnie praktyka składania dziesięciny obecna jest tylko w niektórych kościołach
protestanckich
.
Podstawy biblijne
Dziesięcina nawiązuje do opisanego w
Biblii
obowiązku przekazywania dziesiątej części plonów na określony cel. Biblia wymienia dwa rodzaje dziesięcin. Pierwszy to coroczna ofiara dla Pana (Pwt 14,22-27), z której część była spożywana w pobliżu przybytku, a część ofiarowana
lewitom
, którzy w odróżnieniu od reszty Izraela nie otrzymali żadnej części
Kanaanu
w dziedzictwo. Drugi rodzaj to dziesięcina wydzielana z plonów co trzy lata, dla zaspokojenia potrzeb lewitów, obcych przybyszów, sierot i wdów (Pwt 14,28-29). W średniowiecznej Europie uznawano, że ten obowiązek dotyczy także chrześcijan, zobowiązywanych do utrzymywania
duchowieństwa
.
Według Biblii Bóg jest właścicielem wszystkiego, co ludzie posiadają i czym dysponują (Ps. 24,1; Agg. 2,8; Ps. 50,10-12). Izraelici byli zobowiązani przykazaniem do oddawania Bogu siódmej części czasu (Wj. 20,8-11), dziesięcin corocznych i cotrzyletnich oraz innych darów i ofiar (Pwt. 16,16.17). Przed ustanowieniem przymierza na górze
Synaj
,
Abraham
złożył dobrowolną dziesięcinę
Melchizedekowi
ze swych łupów wojennych (Rdz 14,20), a
Jakub
zobowiązał się do oddawania dziesięciny Bogu ze wszystkich jego darów (Rdz 28,22).
Według niektórych interpretacji
Jezus Chrystus
potwierdził aktualność systemu dziesięcinowego (Mat. 23,23). Jednak np.
Paweł z Tarsu
w
2. Liście do Koryntian
(9,7) zaleca dawanie datków w takiej kwocie, jaką zaleca sumienie – nie mniej i nie więcej: "Każdy [niech daje], tak jak sobie postanowił w sercu, nie z żalem albo z przymusu; gdyż ochotnego dawcę Bóg miłuje"(BW). Listy apostolskie nie stwierdzają faktu występowania systemu dziesięcin we wczesnym Kościele. Niektórzy starają się udowodnić doktrynę o dziesięcinie na podstawie fragmentu z Listu do Hebrajczyków 7:1-9, gdzie przypomniana jest historia starotestamentowa o ofiarowaniu dziesięciny Melchizedekowi przez Abrahama. Urywek ten został jednak poświęcony przez autora Listu do Hebrajczyków nie jako zachęta do dawania dziesięcin, lecz jako dowód na wieczne kapłaństwo Jezusa.
Dziesięcina w ujęciu społecznym
Dopiero w prawodawstwie czasów karolińskich (VIII-IX w.) pojawia się obowiązek płacenia dziesięciny. Jego przeforsowaniu sprzyjał system tzw. Eigenkirche – kościoła prywatnego i związanej z tym dziesięciny swobodnej. Warstwy uprzywilejowane, mogły same zdecydować, na który kościół będą uiszczały należność. Zwykle fundowały własny kościół. W efekcie
fundator kościoła
był jednocześnie odbiorcą dziesięcin ze swoich dóbr. Część płynącego z nich dochodu przeznaczał na utrzymanie plebana (księdza) obsługującego kościół, natomiast reszta pozostawała w jego dyspozycji, podobnie jak i inne wpływy (np. zwyczajowe opłaty za niektóre czynności liturgiczne). Z tych pieniędzy kolator przeprowadzał remonty, kupował wyposażenie liturgiczne itp., robił to jednak kiedy chciał.
W Polsce (podobnie jak w wielu innych krajach chrystianizowanych) początkowo daninę świadczył panujący opodatkowując się ze swoich dochodów w imieniu wszystkich poddanych. Przez nadania immunitetowe, jego majątek się kurczył. Stopniowo więc pierwotny obowiązek księcia, nie wcześniej niż od drugiej połowy
XII wieku
, przerzucano na jego rycerzy i ludność poddaną.
Ludność niższych warstw początkowo obowiązywała dziesięcina snopowa (pobierana w snopach na polu, bardzo dokuczliwa gdyż chłop nie mógł zwieźć zboża z pola póki przedstawiciel Kościoła nie policzył swojej części
snopów
) i małdratową (pobierana w ziarnie). Niekiedy świadczono także dziesięcinę z konopi, lnu, miodu, skórek kunich i lisich, rzadziej w postaci ryb, a wyjątkowo tylko od dochodów z kopalni, karczm i młynów. Dziesięcinę w naturze, stopniowo zastępowano dziesięciną w pieniądzu.
Dziesięcina była źródłem wielu konfliktów, zwłaszcza w XIV i XV wieku. W Polsce dziesięcina utrzymała się do XIX wieku. W Galicji zniesiono ją w roku
1848
, w Królestwie Polskim w
1864
, w zaborze pruskim w
1865
r.
Obecnie obowiązek płacenia dziesięciny stosują niektóre wyznania takie jak
adwentyści dnia siódmego
,
chrześcijanie dnia sobotniego
,
baptyści
i
zielonoświątkowcy
.
Bibliografia
- W. Abraham, O powstaniu dziesięciny swobodnej. Studium z dziejów prawa kościelnego w Polsce, Biblioteka Warszawska, 1891, t. 4, s. 146-180.
- W. Abraham, Początki prawa patronatu w Polsce, Przegląd Sądowy i Administracyjny, 14(1889), s. 423-440, 490-509, 589-602.
- M. Wyszyński, Ze studiów nad historią dziesięciny w Polsce średniowiecznej, t.1: Czasy Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, Pamiętnik Historyczno-Prawny 8:1(1929).
- J. Walachowicz, Dziesięcina biskupia na Pomorzu Zachodnim w okresie wczesnofeudalnym, Czasopismo Prawno-Historyczne, 51:1-2(1999), s. 149-191.