Filologia klasyczna (
gr.
-
łac.
philologia classica, zamiłowanie do języków klasycznych) - gałąź nauk humanistycznych zajmująca się badaniem języków klasycznych dla kultury europejskiej (zwanych w skrócie po prostu klasycznymi), to jest
greki
i
łaciny
.
Filologia
klasyczna zajmuje się przede wszystkim badaniem w oryginale arcydzieł literatury starożytnej (eposów
Homera
, dialogów
Platona
,
tragików
greckich i rzymskich, mów
Cycerona
, dzieł
Wergiliusza
).
Pochodzenie nazwy
Termin φιλόλογος (philologos) pojawia się po raz pierwszy u
Platona
(Theatetus 146 A) i oznacza "miłośnika naukowej dyskusji". Terminem φιλόλογος nazywał się
Eratostenes
,
aleksandryjski
uczony, zajmujący się m.in. historią literatury.
Na gruncie łacińskim
Cyceron
określał mianem philologia studiowanie literatury (Ad Atticum II 17,1).
W przeciwieństwie do greckiej φιλολογία, drugi człon nazwy omawianej nauki jest pochodzenia łacińskiego - classicus (scil. scriptor) oznacza dosłownie autora pochodzącego z pierwszej (najbogatszej) klasy majątkowej obywateli rzymskich (łac. classis), a więc najlepiej wykształconego, i co za tym idzie najbardziej wartościowego, klasycznego.
Historia filologii klasycznej
Starożytna Grecja
Homer
, jako "nauczyciel Grecji" (
Platon
, Republica 606 E) stał się, co najmniej od początków VI w. p.n.e., obiektem różnorodnych zainteresowań Hellenów. Różne źródła przypisują
Solonowi
,
Pizystratowi
bądź
Likurgowi
działania mające na celu upowszechnienie znajomości
eposów homeryckich
, wykonywanych przez rapsodów. Krytyki moralności Homeryckich bogów podjął się
Ksenofanes z Kolofonu
, który twierdził, że Homer przypisał nieśmiertelnym to, co uchodzi za hańbiące u ludzi. Także
przedstawiciele ruchu sofistycznego
niejednokrotnie wypowiadali swoje opinie na temat eposów Homera. I tak np.
Protagoras
uważał, że
inwokacja
Iliady, mająca być
modlitwą
, wyraża r o z k a z, skierowany do
Muzy
("o p i e w a j gniew Achillesa, bogini"),
Gorgiasz
natomiast ułożył "Pochwałę
Heleny
", zakorzenioną w treści
"Iliady"
.
Filologia klasyczna od Renesansu po pierwszą połowę XX wieku
Renesansowi humaniści zapoczątkowali naukową
krytykę tekstu
.
F. A. Wolf
(1759-1824), który zapoczątkował
dyskusję o autorstwie Iliady i Odysei
postulował pojmowanie filologii klasycznej jako wiedzy o wszystkich aspektach starożytności, nie tylko jej obrazu utrwalonego w tekstach. G. Hermann (1772-1848) dawał pierwszeństwo badaniom nad tekstami, natomiast po ideał filologii klasycznej sensu lato sięgnął
U. von Wilamowitz-Moellendorff
. Jego uczeń,
W.Jaeger
, twórca kierunku Neuhumanismus (niem. Nowy humanizm) znów wysunął studia nad autorami na pierwsze miejsce, nie usuwając jednak z pola widzenia aspektów kultury starożytnej jako takiej. Na gruncie nauki polskiej
T. Zieliński
był zwolennikiem filologii klasycznej rozumianej jako wiedza o całym świcie starożytnym.
Przedmiot badań filologii klasycznej
Obok zagadnień czysto językowych i literackich filologia klasyczna zajmuje się praktycznie wszystkimi aspektami historii, kultury, sztuki, wojskowości, techniki, handlu oraz zagadnieniami polityczno-socjologicznymi związanymi z obszarem i okresem oddziaływań języków klasycznych. W ramach filologii klasycznej istnieje również kilka specjalizacji: latynistyka, grecystyka i neolatynistyka, badająca dzieła pisarzy i filozofów nowożytnych (
Erazm z Rotterdamu
,
Klemens Janicki
), którzy pisali po łacinie. W języku łacińskim tworzył czasami także
Jan Kochanowski
i największy nowożytny poeta łaciński -
Maciej Kazimierz Sarbiewski
SI
.
Słynni filologowie klasyczni
Najbardziej znanymi (ale przeważnie poza swoją dziedziną) filologami klasycznymi są
Fryderyk Nietzsche
i
Oscar Wilde
, a także
J. K. Rowling
i
Erich Segal
. Z Polaków należy wymienić
Zygmunta Kubiaka
, poetę
Adama Mickiewicza
,
Jana Kasprowicza
,
Jana Parandowskiego
i
Marka Krajewskiego
.
Do najwybitniejszych filologów klasycznych należą: Isaac Casaubon,
Joseph Scaliger
, Julius Caesar Scaliger, Richard Bentley,
Friedrich August Wolf
,
Karl Lachmann
, Ludwik Schwabe, A. E. Housman,
Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff
, M. L. West, a z Polaków
Tadeusz Zieliński
,
Jan Parandowski
i
Tadeusz Sinko
.
Polskie uczelnie wyższe kształcące filologów klasycznych
Filologię klasyczną można studiować na 10 z 19 polskich
uniwersytetów
. Są to:
Uniwersytet Jagielloński
prowadzi również trzyletnie studia, które podjąć można po zaliczeniu trzech pierwszych lat na kierunku macierzystym, obejmujące tylko jeden wybrany język starożytny (do wyboru - filologia łacińska lub grecka), zaś
Uniwersytet Warszawski
oferuje ścieżkę kulturową, pozwalającą połączyć studia klasyczne z polonistycznymi. Podobne połączenie studiów oferuje
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
, ponadto od 2006 roku oferuje specjalność
cywilizacja śródziemnomorska
.
Bibliografia
L. Małunowiczówna
, Wstęp do filologii klasycznej wraz z metodologią pracy umysłowej i naukowej, Lublin 1960
Zobacz też