Światosław I (
ros.
,
ukr.
Святослав I), (ur. ok.
942
, zm.
972
) –
książę (kniaź)
Rusi Kijowskiej
945
-
972
. Syn
Igora
i
Olgi
.
Osobiste rządy księcia zaczynają się od
957
roku, a zupełną władzę zyskał dopiero po śmierci swojej matki Olgi w
969
r., która była bardzo energiczną kobietą i rządziła krajem podczas wypraw wojennych Światosława. Książę, jak typowy wódz
normański
, zajmował się głównie prowadzeniem licznych wypraw handlowych i łupieżczych na czele swej drużyny. W latach sześćdziesiątych spustoszył
kaganat chazarski
i zburzył dwa najważniejsze grody Chazarów –
Itil
i Sarkel. Walczył z zamieszkującymi
Kaukaz
Jasami
i
Kasogami
. Podporządkował sobie
słowiańskich
Wiatyczów
.
W
967
r. pozostając w sojuszu z
Bizancjum
podjął zwycięską wyprawę przeciw
Bułgarom
naddunajskim. Zajął ujście
Dunaju
i próbował zorganizować tam państwo ze stolicą w Presławcu. Plany te udaremnił najazd
Pieczyngów
, którzy w
968
r. oblegli
Kijów
. Światosław powrócił i odparł wroga. Po śmierci Olgi druga wyprawa naddunajska Światosława przekształciła się w wojnę z Bizancjum – po stronie Rusi stanęli Bułgarzy i
Węgrzy
. Sukcesy Światosława były niewielkie, zwycięskie Bizancjum rządzone wówczas przez cesarza
Jana Tzimiskesa
zmusiło księcia ruskiego do podpisania ugody w Drsterze. Światosław zobowiązał się nigdy więcej nie organizować wypraw na
Bałkany
, wypuścić wszystkich jeńców, a w razie potrzeby wesprzeć cesarza zbrojnie. W drodze powrotnej Światosław zimę spędził u ujścia
Dniepru
, na wiosnę
972
r. wyruszono w górę rzeki łodziami. Przed
porohami na Dnieprze
łodzie wyciągano na ląd i ciągnięto; tam też Światosław wpadł w zasadzkę przygotowaną przez Pieczyngów. W walce zginął książę, zginęli też prawie wszyscy jego towarzysze. Pieczyngowie z czaszki księcia sporządzili puchar.
Źródła o panowaniu Światosława
Dosyć dużo informacji na temat ówczesnej Rusi podają nam, ruski rocznikarz
Nestor
w swojej "
Powieści Dorocznej
" (1113), oraz
Kroniki
Staroruskie opisujące dzieje młodej Rusi, jej pierwszych
książąt
i ich działalności
politycznej
. Najwięcej informacji posiadamy z opisów i kronik bizantyjskiego historyka Leona Diakonosa, który żył w czasach panowania Światosława i na bieżąco opisywał dzieje i historię księcia ruskiego z powodu jego licznych interwencji i
wypraw
w sprawach Bizancjum. Jeśli część źródeł możemy przyjąć za wysoce wiarygodne, to inne nie wytrzymują krytyki z powodu wyraźnego podporządkowania celom propagandowym.
Pochodzenie
Ustalenie pochodzenia Światosława nastręcza wiele problemów z powodu skromnej ilości i często legendarnego charakteru źródeł dotyczących początków
dynastii
książąt
kijowskich
. Najbardziej prawdopodobną i popieraną przez wielu historyków jest teoria, którą przedstawia nam
Lech Leciejewicz
ukazując protoplastę rodu w osobie
Ruryka
, dziada Światosława, założyciela
państwa ruskiego
i
protoplasty
rodu
Rurykowiczów
, który został przywołany wraz ze swymi drużynami przez
Słowian Ilmeńskich
.
Stosunek do religii
Ojcem Światosława był
Igor
, syn wyżej wspomnianego Ruryka, a matką żona Igora
Olga
. O początkach państwowości Rusi i o pierwszych władcach dość zwięźle pisze
Karol Koranyi
opisując narodziny państwowości poszczególnych
państw
w
średniowieczu
. Przedstawia on
Olega
panującego w latach
879
-
912
, pierwszego księcia
nowogrodzkiego
, który zawładnął Kijowem i wyprawiał się na
Konstantynopol
w latach
907
,
911
-
912
. Igora syna Ruryka, który nie tracąc impetu działań swojego poprzednika, coraz bardziej poszerzał ziemie Rurykowiczów, organizując wyprawy na Pieczyngów i Konstantynopol (
941
-
944
), a zabitego podczas ściągania okupu z
Drewlan
w
945
. Olgę matkę Światosława organizującą reformy podatkowe i jeszcze długo pomagającą synowi podczas jego wypraw
wojennych
, i w końcu samego Światosława przedstawionego jako władcę zaradnego i śmiałego zarazem. O młodzieńczych latach Światosława nie wiemy zbyt wiele, ponieważ dawni kronikarze nie zwykli rozpisywać się o życiu prywatnym książąt i
królów
, a koncentrowali się właściwie na przedstawianiu barwnych
historii
z wypraw wojennych i zawieranych
traktatów
politycznych, a ponieważ w pierwszych latach swojego życia syn władcy żyje w cieniu ojca i nie dokonuje wielkich czynów ani
bitewnych
ani politycznych bardzo trudno jest znaleźć coś konkretnego na jego temat. Wiemy na pewno z opisów historyka Rusi
Borysa Rybakowa
, że już w młodzieńczych latach Światosław otrzymał od ojca swoje własne
miasto
, był nim
Nowogród
.
Wiemy, że Światosław był nieprzychylny
religii
chrześcijańskiej
i nawet po tym jak jego matka przyjęła chrzest w Konstantynopolu w
955
on pozostał wierny religii swych nordyckich przodków. Potrafił podobno przepowiadać wyniki bitew z
chmur
i
gwiazd
przed wyruszeniem na wojnę. Ilość informacji o Światosławie jako o
człowieku
, a nie władcy zwiększa się po
śmierci
ojca, kiedy podczas pierwszych wypraw wojennych odznacza się nieprzeciętnym
zmysłem
taktycznym, odwagą i oddaniem, która zaskarbia mu
serca
wielu
wojowników
walczących pod jego komendą. Także wrogowie wypowiadają się o nim nadzwyczaj dobrze i pochlebnie, chyląc czoło przed jego niesamowitą umiejętnością wyjścia z każdej sytuacji z podniesioną głową i korzyściami dla swojego państwa. Aczkolwiek ciągłe przebywanie władcy poza granicami państwa nie wpływało pozytywnie na jego wizerunek w kraju, gdzie ludzie z niezadowolenie patrzyli na to, że książę jest cały czas poza
stolicą
. Z sytuacją tą doskonale radziła sobie matka Światosława, Olga która zarządzała państwem pod nieobecność syna i była w stanie sprostać wyzwaniom stawianym jej przez politykę ówczesnej Rusi. Stwierdzenie "zapalny, śmiały, porywczy i czynny" jak charakteryzuje go bizantyjski historyk Leon Diakonos, doskonale oddaje charakter postaci tego władcy. Błyskawiczne kampanie wojenne i przemyślane posunięcia polityczne nadały mu miano władcy śmiałego, ale i rozsądnego, jakkolwiek obie te cechy mogą iść ze sobą w parze, świadczy to o twardej woli i niezwykłym harcie ducha, jakie posiadało niewielu
wodzów
z tego okresu. Kolejną wielką cechą Światosława poza wyżej wymienionymi, a dającą o sobie znać już od pierwszych lat panowania księcia, była niewiarygodna wręcz lojalność w stosunku do swoich poddanych, nie wywyższanie się poza zwykłych wojów, podróżowanie i walczenie z nimi ramię w ramię sprawiło, że był wręcz uwielbiany przez własnych drużynników i darzony przez nich wielkim zaufaniem, co w wielu trudnych sytuacjach stanowiło niesamowitą podporę dla niego samego i sprawy o którą walczył.
Najlepszym dowodem na to, może być relacja kronikarza ruskiego opisującego Światosława, a biorącego swoje informację od jego drużynników: "Gdy Światosław książę wiek męski osiągnął, zebrał książę wielu wojów chrobrych, jako sam był mężny. W pochodach pomykał szybko jak wilk, mnogich ziem dobywając, Szedł bez wozów bez ciężkiego taboru, Mięsiwa piekąc na węglach. Nie sypiał w namiotach- jako inni woje Siodło sobie jeno podkładał pod głowę."
Cytat ten doskonale przedstawia nam człowieka, jakim był Światosław, poza oddaniem drużynie, posiadał on wiele innych zalet, potrafił wykorzystywać korzyści idące z nie obarczania kolumny wojska taborami, co zwiększało parokrotnie mobilność i szybkość jego
armii
,
pożywienie
zdobywał na bieżąco i nie otaczał siebie zbędnymi
luksusami
. Owszem był wytworny, kiedy zaszła taka potrzeba, jak relacjonuje to doskonale, znany nam już dziejopisarz Leon Diakonos, opisując zawarcie pokoju po bitwie pod
Dorostolon
, kiedy to zmęczona i zdziesiątkowana armia Rusów uległa armii Tzimeskesa, Światosław w białej szacie podpłynął łodzią do
Greków
, którzy wraz z
cesarzem
stali na drugim brzegu rzeki i przyglądali się z podziwem księciu Rusów. Tak oto przez bizantyjskich dziejopisów, opisane są te wydarzenia i postać Światosława I Księcia Kijowskiego:
"Z wyglądu tak oto się on przedstawiał: średniego wzrostu, ani zbyt wysoki, ani zbyt mały, o krzaczastych brwiach, błękitnych oczach, płaskim nosie, z ogoloną brodą i z gęstymi, długimi wiszącymi na górnej wardze włosami. Głowę miał całkiem gołą; po jednej tylko stronie głowy wisiał pukiel włosów, oznaczający znakomitość rodu; szyja gruba, ramiona szerokie i cała postać dość kształtną. Wydawał się ponury i surowy. W jednym jego uchu wisiała złota zausznica, ozdobiona dwiema perłami z rubinem umieszczonym pośrodku. Odzież miał białą, niczym prócz czystości nie różniącą się on innych...."
Wzrost potęgi ruskiej
Polityczne życie Światosława zaczyna się dopiero od
957
, zupełną władzę zyskał dopiero po śmierci matki w
969
. Jego ojciec ginie w roku
945
z rąk Drewlan podczas poboru daniny, przekraczającej określone wcześniej w ramach porozumienia normy. Olga po śmierci męża wyprawia się na Drewlan, podporządkowuje Kijowowi księstwo nowogrodzkie i odnawia traktaty handlowe z Bizancjum, zawarte jeszcze przez Igora. W 955 przyjmuje chrzest w Konstantynopolu i rozpoczyna proces chrystianizacji
kraju
. Zostaje
kanonizowana
w
XII
lub
XIII wieku
. Światosław kontynuował politykę ojca z jeszcze większą zawziętością i upartością, nie były to już jednak, jak by mogło się wydawać, walki w wyłącznym interesie Rusi. Na arenie międzynarodowej zaszło wiele zmian, handel kwitł, wymiana między
wschodem
a
zachodem
rozwijała się w najlepsze a popyt w
Europie
na wyszukane
towary
wschodu niósł ze sobą ogromne korzyści, tak natury materialnej jak i politycznej. Ogromne karawany z
Chin
,
Indii
,
Iranu
i
Egiptu
ciągnęły na zachód do europejskich dworów. U schyłku
IX wieku
ten bardzo delikatny element polityki międzynarodowej został zachwiany pojawieniem się w środku europy
Węgrów
i
Pieczyngów
. Ich siedziby sięgały daleko na wschód. W tym właśnie momencie na
mapie
Europy zaczęto dostrzegać księstwo Kijowskie, temat dalekiego kraju Rusów nie schodził z ust, tak kupców jak i
arystokracji
na dworach w Bizancjum i w
Bagdadzie
, w
Niemczech
i we
Francji
. Zaczęto mówić o ruskich
jedwabiach
, które w rzeczywistości sprowadzane były z rynków dalekiego wschodu, aczkolwiek przywożenie towarów przez ruskich kupców wpłynęło na zmianę ich narodowości i tym samym nazewnictwa. Były dwa szlaki handlowe którymi ruscy kupcy wieźli swoje towary, pierwszy biegł z Kijowa przez
Kraków
, gdzie spotkali się z polskimi kupcami, dalej przez
Pragę
na ziemie środkowej Europy, drugi natomiast tak zwany "drogą od Greków do Waregów", przez
Połock
lub
Smoleńsk
i
Nowogród
nad "
Morze Wareskie
" i dalej na ziemie Słowian zachodnich, Niemców i
Franków
.
Wyprawy z lat 965 – 972
Wyprawy Światosława z lat
965
-
966
, znakomicie przedstawiają mistrzowskie zrozumienie sytuacji i doskonałe posunięcia mające na celu przyniesienie jak największych korzyści państwu ruskiemu. Najdokładniej opisuje je B. Grekow.
Pierwszym celem
Księcia Kijowskiego
było państwo
Chazarów
. Obrany kierunek na
Okę
i
Wołgę
, na północny wschód od Kijowa był droga pełną zwycięstw i chwały, kolejno padały grody warowne Chazarów: Sarkel,
Itil
i Samender. Ówczesny
geograf
arabski
Ibn Haukal
opisuje druzgocącą porażkę Chazarów we wszystkich walkach ze Światosławem, w rezultacie czego państwo Chazarów przestaje istnieć. Resztki jego znane były nad dolna Wołgą pod nazwą państwa Saksynów i nie przedstawiały sobą już żadnej wartości politycznej.
Po podboju Chazarów Światosław poszedł dalej, do ich posiadłości na północny
Kaukaz
i tam podbił
Jasów
i
Kasogów
, po czym założył warowny
gród
Tmutorakań
, stanowiący bazę wypadową na greckie
kolonie
na
Krymie
.
Kolejnym wielkim przedsięwzięciem Światosława, także wspaniale opisanym przez Griekowa, jest wyprawa na
Bułgarię
. Było to państwo powstałe w
VII wieku
składające się z ludności słowiańskiej i tiurskiej, krok po kroku pięło się w górę, aby w
IX
–
X wieku
dojść do szczytu swej potęgi za panowania
cara
Symeona Borysewicza
w l.
893
-
927
. Wzrosło znaczenie Bułgarii i jej siła zaczęła zagrażać Konstantynopolowi. Po śmierci Symeona jego państwo rozpadło się na dwie części i w z tej okazji postanowiło skorzystać Bizancjum. Z początku podburzono przeciwko bułgarskiemu wrogowi Węgrów, lecz po ich doszczętnym rozbiciu, cesarz bizantyjski
Nicefor Fokas
zwrócił się w stronę Rusi. Wysłał przebiegłego i zręcznego dyplomatę Kalokirosa do Kijowa w celu podburzenia Światosława przeciwko Bułgarii. Podobno ów
dyplomata
miał doręczyć 1500 funtów złota ruskiemu Księciu i obiecać Bułgarię na własność. Światosław przemyślał wszystkie korzyści i zdobycze wynikające z tej wyprawy, nie dał się długo prosić i od razu rozporządził przygotowania do
kampanii
. Wyruszono w
967
, już na samym początku działania Księcia Kijowskiego pokrzyżowały plany rządu bizantyjskiego, który zakładał długą i wyczerpującą wojnę dla obu stron, Światosław już w pierwszych paru bitwach rozgromił armię bułgarską i dotarł aż do centrum kraju, gdzie w Perejesławcu postanowił zatrzymać się na stałe, "stwierdzając, że tu całe bogactwo się schodzi" . W tej sytuacji kolejny cesarz bizantyjski
Konstantyn Porfinogeneta
, wykorzystując tą samą taktykę, tylko przeciw Rusom, podburzył przeciw nim Pieczyngów i wysłał ich na Kijów. Światosław szybko się wycofał, pokonał i przepędził spod stolicy oblegające wojska i od razu zawrócił do Perejasławca. W tym czasie Bizancjum zdążyło już wmieszać się w sprawy pozostawionej Bułgarii. Tym razem stanęło w jej obronie, i gdy Światosław na
wiosnę
969
znalazł się na ziemiach Bułgarii doszło do kolejnych walk. Zdezorientowani Bułgarzy, w tym momencie wrogo już nastawieni do Bizancjum, stanęli po stronie wojsk ruskich. W wyniku takiej polityki Greków część wrogich cesarzowi Bułgarów, Węgrów i Pieczyngów wyruszyło pod wodzą Księcia Kijowa na Konstantynopol. Po bitwie pod
Arkadiopolis
Światosław przekroczył
Bałkany
, zdobył
Filipopol
i zbliżał się do Greckiej stolicy. Według relacji Leona Diakonosa, sytuacja wyglądała bardzo poważnie, ponieważ wojska Rusów niszczyły wszystko na swojej drodze i bardzo szybko zbliżały się pod mury stolicy. Po przewrocie pałacowym władze objął
Jan Tzimiskes
. Na spotkanie Rusów nowy cesarz wysłał wojska pod dowództwem
patrycjusza
Piotra i magistra Sklerosa, lecz mieli oni jedynie obserwować działania Światosława, który zdążył już spustoszyć
Trację
, i czekać na resztę
wojsk
, która w tym czasie była zaangażowana w tłumienie buntu
Fokasa
. Dopiero w
972
, po zdławieniu buntu, Tzimiskes natychmiast wyruszył z resztą wojsk ku zachodniej
granicy
na spotkanie z Rusami, rozbijając po drodze wysunięte oddziały Bułgarów, a następnie skierował się bezpośrednio do
Dorostolon
, gdzie przebywał Światosław. Zdając sobie sprawę z przewagi militarnej Bizancjum, część możnych Bułgarii zerwała sojusz z Rusami i zaczęła się wycofywać. Światosław wraz ze swoim wojskiem znalazł się w bardzo poważnej sytuacji. Jak opisuje Leon Diakonos, z 60 tysięcy wojska zostało mu już tylko 22 tysiące głodnych i rannych wojów. Po długich pertraktacjach między cesarzem a księciem Kijowskim, w których Joan Tzemiskes starał się odwieść Światosława od walki powołując się na dawne traktaty z Igorem i na przewagę liczebną wojsk bizantyjskich, Rurykowicz odmówił wycofania wojsk i rozpoczęła się bitwa. Książę Kijowski tak powiedzieć miał przed bitwą do swych żołnierzy dla pokrzepienia ich serc i dusz: "Zginie sława, towarzyszka oręża Rusów, którzy bez trudu zwyciężali ludy sąsiednie i bez krwi przelewu podbijali całe kraje, jeśli teraz haniebnie ustąpimy przed Rzymianami.A więc z męstwem przodków naszych i z tą myślą, że ruska siła była do tego czasu niezwyciężona, będziemy się bić dzielnie o życie nasze. Nie mamy zwyczaju ratować się ucieczką do ojczyzny, lecz albo żyć jako zwycięzcy, albo dokonawszy znakomitych czynów, umrzeć ze sławą...."
Śmierć
Zabójstwo Światosława. Ilustracja Borisa Czorikowa do książki
Artysta Karamazin lub historia Rosji w obrazach (
Sankt Petersburg
,
1836
).
Jednak przewaga sił nieprzyjacielskich była nader znaczna, a wyczerpanie długą kampanią i wieloma ranami wojska ruskie nie były w stanie pomimo męstwa i odwagi stawić czoła żołnierzom cesarza, wielu rusów poległo, a bitwa była długa i ciężka. Pomimo przegranej Światosław był w stanie narzucić grekom jeszcze swoje warunki, zastrzegł sobie prawo odprowadzenia całego wojska wraz z uzbrojeniem do domu i otrzymanie prowiantu na cała tę drogę. Niewiarygodne musiało być męstwo oddziałów ruskich w tej bitwie skoro sam Leon Diakonos stwierdza, "...że zwyciężeni Tauroscytowie (tak nazywa rusów) nigdy żywi się nie poddają... i że naród ten odważny jest do szaleństwa, dzielny i potężny..." Nie tam jednak poległ Światosław Książę Kijowski, powalili go Pieczyngowie. Po bitwie Światosław wysław wojewodę
Swenelda
z wojskiem do Kijowa a sam został na zimę w Białobrzeżu nad
Dunajem
. Świadczyć to mogło o jego dalszych planach politycznych związanych z Bułgarią. Tam właśnie zastali ich Pieczyngowie powiadomieni przez Greków i tam w 973 roku poległ Światosław syn Igora Rurykowicza mając trzydzieści jeden lat. Pieczyngowie zrobili sobie z jego
czaszki
, puchar oprawiony z
złoto
. Po śmierci Światosława doszło do walk o władzę między jego synami, z której jako jedyny cało wyszedł
Włodzimierz I Wielki
, który rządził od
978
do 1015, a za czasów którego nastało wiele zmian w państwie ruskim. Światosław I syn Igora, Książę Kijowski pozostawił po sobie państwo parokrotnie większe niż otrzymał w
spadku
po ojcu, jego działania zarówno na polu bitwy jak i w polityce świadczą o wybitnym talencie tego władcy, o jego inteligencji i odwadze. Lata jego panowania to nie tylko nieustanne wojowanie, to także poważne zabiegi dyplomatyczne,
kontrakty
i ugody handlowe jak i przede wszystkim pojawienie się spójnej państwowości ruskiej. Za czasów tego księcia, młode państwo Kijowskie zaistniało na arenie międzynarodowej jako partner z którym trzeba się liczyć i od którego wiele zależy.
Bibliografia
- Grekow B., Ruś Kijowska. Warszawa 1955.
- Grekow B., Walka Rusi o stworzenie własnego państwa. Warszawa 1950.
- Koranyi K., Powszechna historia państwa i prawa w zarysie. Warszawa 1955.
- Leciejewicz L., Normanowie. Wrocław 1979.
- Łowmiański H., Studia nad dziejami słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich. Poznań 1986.
- Rybakow B., Pierwsze wieki historii Rusi. Warszawa 1983.
Źródła
- Kroniki staroruskie, przeł. E. Goranin, F. Sielicki i H. Suszko, Warszawa 1987.
Przodkowie
Potomstwo
+ Przedsława:
+
Malusza
:
Zobacz też