Ewaporaty (ewaporyty) – osady pochodzenia chemicznego, utworzone z łatwo rozpuszczalnych
minerałów
, które wytrącają się z roztworu wodnego w czasie jego odparowania (łac. evaporatio = parowanie).
Ewaporaty powstają wskutek silnego parowania wody morskiej (zatok,
lagun
, zamkniętych mórz) lub słonych jezior w klimacie suchym i gorącym.
- Na ogół chemizm wód morskich jest jednolity, dlatego powstające w nich ewaporaty maja również podobny skład. Są to najczęściej skały gipsowe, anhydrytowe, sole kamienne i potasowo-magnezowe.
- Bardziej zmienny
skład chemiczny
wykazują wody jeziorne, dlatego też tworzące się tu ewaporaty mają bardziej różnorodny strukturę mineralną. Wskutek ewaporacji wód jeziornych tworzą się osady
węglanów sodu
, osady
mirabilitowe
i
tenardytowe
, osady borowe, skały azotanowe. Osady pochodzenia jeziornego są mało rozpowszechnione w skorupie ziemskiej.
Ewaporaty składają się z
chlorków
i
siarczanów
sodu
,
potasu
,
magnezu
,
wapnia
oraz niektórych
węglanów
,
boranów
i
azotanów
.
Do ewaporatów należą:
gips
,
anhydryt
,
dolomit
,
halit
,
sylwin
,
glauberyt
,
kizeryt
,
karnalit
,
kainit
,
epsomit
,
mirabilit
,
tenardyt
,
boracyt
,
colemanit
,
uleksyt
,
boraks rodzimy
, soda rodzima.
Minerały ewaporatowe wytracają się w ściśle określonej kolejności, zgodnie z tzw. „cyklem ewaporatowym”, tj. najpierw
wapienie
, następnie
margle
i dalej kolejno
iłowce
,
dolomity
,
gipsy
lub
anhydryty
,
sól kamienna
, sole potasowo-magnezowe.
Ewaporaty są skałami pospolitymi i szeroko rozpowszechnionymi w wielu rejonach Ziemi.
Tworzą się współcześnie w strefie półpustynnego i gorącego klimatu, gdzie opady są znikome, m.in. w
Kalifornii
i
Newadzie
oraz na
Bliskim Wschodzie
(rejon
zatoki Perskiej
). Powstają w odciętych od morza lagunach lub w wypełnionych wodą zagłębieniach nadmorskich równin (
sebkha
), również na obrzeżach jezior słonych (
playa
).
Na obszarze dzisiejszej Polski pokłady ewaporatów tworzyły się kilkakrotnie:
Bibliografia
- Gradziński R., Kostecka A., Radomski A. i Unrug R. Zarys sedymentologii. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa, 1986.