Dwór Zieleniewskich w Trzebini
Dworzec kolejowy w Trzebini
Trzebinia –
miasto
w
woj. małopolskim
, w
powiecie chrzanowskim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Trzebinia
, w
Jaworznicko-Chrzanowskim Okręgu Przemysłowym
.
Geografia
Położenie
Obszar miasta i
gminy Trzebinia
położony jest na pograniczu
Wyżyny Olkuskiej
,
Pagórów Jaworznickich
i
Rowu Krzeszowickiego
, w zachodniej części
województwa małopolskiego
, w
powiecie chrzanowskim
. Geograficznie obszar miasta i gminy jest wyżyną wzniesioną od 269 do 407 m n.p.m. Trzebinia położona jest w zachodniej części Małopolski w odległości około 20 km od Śląska[].
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. katowickiego
.
Transport
Dobrą komunikację zapewnia rozbudowana struktura dróg w tym
autostrada A4
,
droga krajowa nr 79
i
droga wojewódzka nr 791
oraz korzystne połączenia kolejowe, które czynią miasto węzłem komunikacyjnym.
Najbliższe lotniska międzynarodowe |
---|
| lotnisko | odległość w km |
---|
1 |
Balice
| 30 |
2 |
Pyrzowice
| 62 |
Struktura miasta
W skład miasta Trzebinia wchodzą następujące osiedla:
Demografia
Struktura ludności miasta Trzebinia wg wieku [1] |
wiek w latach | mieszkańcy |
---|
0-2 | 348 |
3-6 | 692 |
7-16 | 2277 |
17-24 | 2860 |
25-66 | 11 560 |
67 i więcej | 2938 |
- Ruch naturalny ludności (2005) [1]:
- ilość zawartych małżeństw: 271
- ilość urodzeń: 229
- ilość zgonów: 295
- przyrost naturalny: –66
- przemeldowania: 346
- wymeldowania poza teren: 317
- Ruch naturalny ludności (2007) [1]
- ilość zawartych małżeństw: 230
- ilość urodzeń: 306
- ilość zgonów: 405
- przyrost naturalny: -99
- przemeldowania: 461
- wymeldowania poza teren: 325
Struktura ludności miasta Trzebinia wg płci [1] | płeć | mieszkańcy |
---|
mężczyźni | 10 068 |
kobiety | 10 607 |
Historia
Prehistoria
Najstarsze znaleziska archeologiczne z terenów Trzebini i okolic to wyroby z krzemienia oraz przedmioty wykonane z brązu pochodzące z okresu halsztackiego
kultury łużyckiej
.
Średniowiecze
Teren gdzie współcześnie znajduje się Trzebinia najpewniej wchodził w skład
państwa wielkomorawskiego
, później po włączeniu ziem
Wiślan
do państwa
Polan
, pozostał przy
Polsce
do
1795
r.
Początki zaś samego miasta sięgają czasów średniowiecza. Znaczną część jego dzisiejszego terenu stanowiły obszary dworskie, funkcjonujące w oparciu o gospodarkę folwarczną. Z
1325
r. pochodzi wzmianka o parafii św. Piotra i Pawła, w
1470
r. o kościele parafialnym w Trzebini wspomniał
Jan Długosz
, a w
1490
r. księga poborowa ziemi proszowskiej. Przełomu
XIII
i
XIV
w. sięgają tradycje wydobywania
galmanu
na terenach należących obecnie do gminy. Z
1411
r. pochodzi wzmianka o sztolni odwadniającej, pierwszej na terenie złóż śląsko-krakowskich. Do
XV
w. teren ten był własnością królewską, w późniejszym czasie na drodze przywilejów nadanych przez króla, mieszczanie krakowscy uzyskali prawa do eksploatacji bogatych złóż
cynku
i
ołowiu
znajdujących się w tych okolicach.
Na przełomie
XIV
i
XV
w. w posiadanie Trzebini weszli Karwaczjanowie herbu Zadora. Mikołaj Kezinger odkupił osadę od Karwaczjanów i w
1415
r. otrzymał od króla
Władysława Jagiełły
przywilej nadający tej osadzie prawo magdeburskie i górnicze. Syn Kezingera, Walther herbu Łabędź, otworzył nowe szyby w Górce, zwanej wówczas Wierzą. Równolegle z Kezingerami wydobywał kruszce ród Tęczyńskich z herbem Topór, do którego należała Siersza, Wodna i Myślachowice. Pod koniec
XV
w. Trzebinia przeszła w ręce Jerzego Morsztyna, a w
XVI
w. właścicielami tych terenów bądź ich części byli mieszczanie krakowscy, którzy intensywnie rozwijali działalność górniczą i hutniczą.
Nowożytność
W latach
1569
-
1584
, Trzebinię objął w posiadanie Jerzy Schilhra vel Silhra, który przyjął nazwisko Trzebiński i otrzymał herb Abdank. W rękach rodu Schilhra Trzebińskich pozostawała Trzebinia do
1802
r., kiedy zmarł Antoni Schilhra Trzebiński, ostatni potomek w linii męskiej. Dzięki Trzebińskim, była osada górnicza przeżywała swoją świetność i zaczęła być traktowana jak miasto, choć w tym okresie jeszcze praw miejskich nie posiadała. Staraniem Franciszka Schilhry Trzebińskiego, Trzebinia uzyskała od
Augusta II
przywilej jarmarczny, a Antoni Schilhra Trzebiński nadał odrębny przywilej zabezpieczający prawa ludności
żydowskiej
do handlu. Trzebińscy ufundowali kościół św. Stanisława wraz ze szpitalem dla ubogich, który został zniszczony w latach
1783
-
1786
. Trzebinia podzieliła los zaborów Rzeczypospolitej i znalazła się w zaborze austriackim zwanym Galicją.
XIX wiek
Decyzją
kongresu wiedeńskiego
z
8 maja
1815
w skład powstałej
Rzeczypospolitej Krakowskiej
weszła również Trzebinia. Dzięki staraniom wdowy po ostatnim z rodu Trzebińskich Krystynie, noszącej wówczas nazwisko swojego trzeciego męża – Marasse, Trzebinia została oficjalnie podniesiona do rangi miasta decyzją Senatu Wolnego Miasta Krakowa z
6 września
1817
. W
1846
r. Trzebinia wraz z republiką krakowską ponownie zostaje wcielona do Austrii i taki stan rzeczy utrzymał się do odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r., kiedy weszła w skład ówczesnego województwa krakowskiego.
W latach 20. XIX w. mimo starań ówczesnej właścicielki Krystyny Marasse i jej męża hrabiego Ferdynanda Marasse, Trzebinia została przymusowo sprzedana za długi. Trzebionka i Górka stały się własnością żydowskiej rodziny Samuelsonów. W posiadanie samej Trzebini wchodzili kolejno: Karol Estreicher, Karolina Piechocka, Józef i Maria Baranowscy, Gabriela Stępińska i August Raczyński. W rękach Raczyńskiego teren Trzebini pozostawał do
1920
r., kiedy dwór oraz część majątków ziemskich należących niegdyś do Trzebińskich kupili Marian i Paula Zieleniewscy.
Okres
XIX
i
XX
w. charakteryzował się intensywnym rozwojem przemysłu, głównie surowcowego. W latach
1804
-
1843
powstało pięć kopalni węgla, dwie huty cynku oraz huta szkła. W II poł.
XIX
w. nastąpił dalszy rozwój kopalnictwa, powstały kolejne kopalnie węgla a także kopalnia głębinowa galmanu. Początek
XX
w. to dla Trzebini dalszy ciąg rozwoju przemysłu ciężkiego. Najważniejsze zakłady przemysłowe, które powstały w tym czasie, to rafineria nafty, elektrownia, cementownia oraz zakłady tłuszczowe. Znaczne zagęszczenie przemysłu dało podłoże dla ruchów lewicowych. W okresie międzywojennym działała na tym terenie
KPP
, PPS-lewica,
Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych
,
Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej
oraz
Czerwone Harcerstwo
. Równolegle z ruchami lewicowymi działał bardzo prężnie ruch harcerski kierowany przez Naczelnego Kapelana Harcerstwa Polskiego
księdza Mariana Luzara
. W
1903
r. w Trzebini osiedlili się
salwatorianie
, którzy w
1910
r. rozpoczęli budowę kościoła pw. Najświętszego Serca Boskiego Zbawiciela (projekt arch.
Zygmunt Gawlik
). Obecnie jest to kościół parafialny.
II wojna światowa
Wejście na boisko trzebińskiego "Sokoła", ok. 1935 r.
Już
1 września
Trzebinia została zbombardowana przez
lotnictwo niemieckie
. W początkach kampanii wrześniowej broniła tych terenów, będąca w odwrocie ze śląska, Grupa Operacyjna "Śląsk" stanowiącą część
Armii "Kraków"
. Opór wojsk polskich został szybko przełamany i już
5 września
Niemcy
dokonali pierwszych egzekucji, zarówno wśród ludności
żydowskiej
, stanowiącej wówczas pokaźny odsetek mieszkańców, jak i
polskiej
.
9 października
Trzebinia została włączona do
III Rzeszy
, a granica z
Generalnym Gubernatorstwem
przebiegła nieopodal w
Dulowej
. Podczas wojny na terenie Trzebini zostały zlokalizowane dwa obozy jenieckie, trzy obozy pracy, a także podobóz podległy
Auschwitz-Birkenau
. Ogólnie podczas wojny wskutek eksterminacyjnej polityki niemieckiego okupanta życie straciło ok. 2 tys. Trzebinian, co stanowiło ok. 1/3 ogółu ówczesnych mieszkańców miasta. W
1941
r. powstał zakład "gumownia", szyjący wówczas mundury dla wojsk niemieckich.
7 sierpnia
1944
alianci
zbombardowali trzebińską rafinerię, podczas bombardowania zginęło kilkanaście osób.
23 stycznia
1945
do Trzebini wkroczyły
wojska radzieckie
.
Czasy powojenne
Po wojnie Trzebinia wróciła do województwa krakowskiego aż do
1975
r., kiedy to na skutek reformy administracyjnej stała się częścią województwa katowickiego (włączenie do woj. katowickiego spowodowane było animozjami personalnymi między ówczesnymi I Sekretarzami PZPR w Krakowie i Katowicach). W latach
1957
-
1958
powstały Zakłady Górnicze "Trzebionka", kontynuując najstarsze na tym terenie tradycje eksploatacji złóż cynkowo-ołowiowych. W
1962
r. powstała Elektrownia "Siersza II" (obecna PKE S.A. – Elektrownia Siersza w Trzebini). W
1961
r. zostało przyłączone do miasta
osiedle
Wodna (w skład którego wchodziły dawne miejscowości: Wodna, Trzebionka i Górka), a w
1969
r. osiedle
Siersza
zostało połączone z miastem Trzebinia tworząc miasto
Trzebinia-Siersza
. W
1975
r. do miasta Trzebinia-Siersza została włączona
gmina Trzebinia
i powstaje miasto i gmina Trzebinia-Siersza. W
1977
r. do miasta i gminy Trzebinia-Siersza włączono gminę
Myślachowice
i zmieniono nazwę na Trzebinia (miasto i gmina). 1 stycznia
1999
Trzebinia powróciła do tradycyjnych związków z Krakowem wchodząc w skład
województwa małopolskiego
. Na tych terenach znaleziono najwięcej niewypałów po II wojnie światowej. Saperzy zabezpieczyli ogółem ponad 2500 km²[].
Przemysł
- Zakłady cementowe:
- Przemysł petrochemiczny:
- Wydobycie rud cynku i ołowiu oraz produkcja koncentratów tych metali:
- Zakłady Górnicze "Trzebionka" (w likwidacji)
- Górnictwo:
- Kopalnia Węgla Kamiennego "Siersza" (nieczynna)
- Hutnictwo metali nieżelaznych:
- Przemysł energetyczny:
- Przemysł tekstylny i włókienniczy:
Kultura
Imprezy kulturalne[]
- Blok imprez z okazji świąt majowych 1-3 Maja
- Nadzwyczajny koncert Muzyki Oratoryjnej – Klasztor o.o. Salwatorianów w Trzebini
- Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego
- Koncerty z okazji Święta Niepodległości
- Dni Trzebini
- Piknik Sierszański
- Dożynki Gminne
Edukacja
Na terenie gminy miejskiej Trzebinia znajdują się następujące szkoły państwowe:
- szkoły podstawowe: 12 (4 w mieście i 8 w pozostałych miejscowościach gminy)
- gimnazja: 3
- szkoły zawodowe: 2
- zespoły szkół:
- licea ogólnokształcące: 1
Sport
W mieście działa piłkarski Miejski Klub Sportowy Trzebinia–Siersza, która założono w 2000 roku. Jest on spadkobiercą Górnika Siersza i Hutnika Trzebinia. Obecnie gra w
IV lidze Małopolskiej
. Posiada barwy klubowe żółto-czarne.
Przy parafii pw. Niepokalanego Serca NMP w Trzebini-Sierszy działa klub tenisa stołowego Opoka Trzebinia, który w 2007 roku awansował do ekstraklasy Polskiego Związku Tenisa Stołowego, najwyższej klasy rozgrywkowej w Polsce. Po raz pierwszy drużyna z Trzebini zagra w najwyższej lidze jakiejkolwiek gry zespołowej.
- Gala Trzebinia – polski męski klub
siatkarski
założony w 2000 roku.
Przyroda
Szatę roślinną Trzebini stanowią w 43% zbiorowiska leśne[]. Spotkać tutaj można różne typy lasów, nadwodnych szuwar, muraw kserotermicznych oraz wiele ciekawych roślin chronionych m.in.: lilię złotogłów, rojnika, dziewięćsił bezłodygowy, liczydło górskie i ciemiężycę zieloną. Ocenia się, że tylko storczykowatych jest ok. 20 gatunków. Występują tu takie okazy fauny jak: kuropatwy, bażanty, sarny, jelenie, daniele, dziki, lisy, zające, jenoty a także cietrzewie, żurawie i wydry. W lasach trzebińskich żyje kilka gatunków dzięciołów: duży, czarny, zielony, dzięciołek. Spotkać można także żmije czy zaskrońce.
Religia
Większość mieszkańców Trzebini stanowią wierni
Kościoła Rzymskokatolickiego
. W mieście znajdują się cztery parafie:
- Świętych Apostołów Piotra i Pawła
- Najświętszego Serca Pana Jezusa
- Świętej Barbary (Wodna-Krystynów)
- Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny (
Siersza
)
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi zbór
Chrześcijańskiej Wspólnoty Zielonoświątkowej
–
protestancki
kościół o charakterze
ewangelicznym
.
Drugim co do wielkości wyznaniem w Trzebini są
Świadkowie Jehowy
. Na terenie miasta znajdują się dwie
Sale Królestwa
:
- ul. 22 Stycznia 5 (dzielnica
Siersza
)
- ul Korczaka 6 (centrum miasta)
Na terenie Trzebini działa również kilka zborów
Wolnych Badaczy Pisma Świętego
.
Trzebinia Miastem Bezpiecznego Serca
W 2007 roku na terenie miasta i gminy wdrożono pod hasłem "Trzebinia Miastem Bezpiecznego Serca" program poprawy bezpieczeństwa mieszkańców. W ramach programu w gminie odbyła się kampania edukacyjna, obejmująca szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności ratowniczych, w przypadku nagłego zatrzymania akcji serca (NZK) i użycia automatycznych
defibrylatorów
zewnętrznych (AED).
Na terenie gminy zamieszczono 20 urządzeń. Ich liczba stale wzrasta. W kwietniu i maju 2007 roku przeszkolonych zostało 500 ochotników, mieszkańców gminy, tworzących sieć ratowników wolontariuszy. Każdy mieszkaniec Trzebini dostał mapkę z rozmieszczeniem defibrylatorów oraz został poinformowany o możliwości zadzwonienia na lokalny numer alarmowy dostępny na mapie i poproszenia o natychmiastowe dostarczenie defibrylatora na miejsce zdarzenia. Ratownicy-wolontariusze dostępni są całą dobę.
Głównym celem projektu było nie tylko poprawienie dostępu do urządzeń ratujących życie, ale przede wszystkim - zwiększenie wśród mieszkańców umiejętności związanych z udzielaniem pierwszej pomocy.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Przypisy